Του Γιάννη Σβώλου

Ο «Οθέλλος» είναι μια από τις πολύ δυνατές όπερες του Βέρντι (διότι, βεβαίως, υπάρχει και «Οθέλλος» του Ροσίνι, αλλ’ αυτό είναι μια διαφορετική συζήτηση), που η ΕΛΣ αγαπά να ανεβάζει στο Ηρώδειο. Αρχής γενομένης το μακρινό 1961, η σεξπιρική όπερα του συνθέτη της «Τραβιάτας» έχει παρουσιαστεί μέχρι σήμερα σε έξι διαφορετικά ανεβάσματα στο «Ολύμπια» ή στο Ηρώδειο. Σχεδόν όλα έφεραν υπογραφές διάσημων, διεθνών σκηνοθετών: Μαργαρίτα Βάλμαν (1965), Μλάντεν Σάμπλιτς (1989-90), Ζυλ Ντασσέν (1985), Τζον Κόπλεϊ (1977-78). Σε όλα συμμετείχαν διάσημοι μονωδοί, ενώ σ’ αυτό του 1965 πρωταγωνίστησαν απολύτως κορυφαίοι, διεθνείς τραγουδιστές: Τζον Βίκερς, Τίτο Γκόμπι, Μαρτσέλα Πόμπε.

Η καινούργια παραγωγή, η πρεμιέρα της οποίας δόθηκε στο κατάμεστο Ηρώδειο την Κυριακή 27/7/2014, ήταν από κάθε άποψη εφάμιλλη και άφησε άριστες εντυπώσεις. Θα λέγαμε ότι, συνεκτιμώντας μουσικά και σκηνικά δεδομένα, αυτή ήταν η καλύτερη παρουσία της ΕΛΣ στο Ηρώδειο εδώ και πολλά χρόνια. Κύριο, αδιαπραγμάτευτα προέχον χαρακτηριστικό της ήταν η εξαιρετική ευστοχία και ισορροπία της διανομής, γεγονός που συνεισέφερε αποφασιστικά σε ένα σπάνιας μουσικής ποιότητας και δραματικής πληρότητας αποτέλεσμα. Επίσης, η συμμετοχή του έμπειρου Γιάννη Κόκκου ως σκηνοθέτη, σκηνογράφου και ενδυματολόγου εγγυήθηκε ένα (υπερ)θέαμα γεμάτο δυνατές εικόνες και εντυπώσεις.

Το στρεβλωμένο τοπίο μιας ταραγμένης ψυχής

Παραμερίζοντας την παραδοσιακή, ψευδοϊστορική, οριενταλιστική εικονογραφία του «Οθέλλου», ο Κόκκος μετέτρεψε την άβολα μακρόστενη σκηνή του Ηρωδείου σε ένα περιπετειώδες, ανήσυχο τοπίο που οπτικοποιούσε βίαια τις ακραίες αντιθέσεις των καταστάσεων και τη επισφαλή ψυχολογική ισορροπία του πρωταγωνιστή. Εμβληματικώς ιταλικά, τα ασπρόμαυρα, γερμένα στοιχεία αρχιτεκτονικής (καμάρες, σκάλες που οδηγούσαν στο πουθενά κ.λπ.) θύμιζαν την «παράλογη» τοπογραφία των χαρακτικών του Εσερ και ταυτόχρονα τους πίνακες του Ιταλού φουτουριστή Φουρτουνάτο Ντεπέρο. Συμπληρωματικά, η δεσπόζουσα παρουσία του ανάγλυφου λέοντα του Αγίου Μάρκου όριζε το «βενετσιάνικο» ιστορικό τόπο, ενώ τα μαύρα στρατιωτικά κουστούμια παρέπεμπαν στο ιταλικό Rissorgimento, δηλαδή την εποχή του συνθέτη. Υποβλητικοί φωτισμοί και ιλουζιονιστικά παιχνίδια αντικατοπτρισμών σε καθρέφτες ολοκλήρωναν μια σκηνική εικόνα μεστή εικαστικών και ψυχολογικών αναφορών.

Σε αυτό το δραματουργικά ενεργό σκηνικό τοπίο, ο Κόκκος και οι συνεργάτες του κίνησαν μονωδούς και χορωδία με εύγλωττη, θεατρική κινησιολογία, εκμεταλλευόμενοι έξυπνα την κατάτμηση του χώρου. Αριστα οργανώθηκε η σκηνική αφήγηση με καίριες εξάρσεις/κορυφώσεις, πειστικές μεταπτώσεις, ωραίους θύλακες «παραδοσιακής» εικόνας. Συγκλονιστικό ήταν το ξεκίνημα της όπερας με τον λαό να παρακολουθεί το πλοίο του Οθέλλου να παλεύει στη θαλασσοταραχή, έξοχη η καθοδήγηση των πρωταγωνιστών στις μεταξύ τους συμπράξεις: το απομονωμένο, ερωτικό ντουέτο Οθέλλου-Δυσδαιμόνας, η μεφιστοφελικής πονηρίας εξαπάτηση του Κάσσιου και του Οθέλλου από τον Ιάγο κ.λπ. Ωραία, με ακρίβεια και στιλιζαρισμένη θεατρικότητα δόθηκαν οι σκηνές πάλης και ένοπλης αντιπαράθεσης.

Η σπάνια χημεία των πρωταγωνιστών

Μουσικά, η παράσταση υπό τον Μύρωνα Μιχαηλίδη ήταν πάρα πολύ καλή και χάρισε ανεπιφύλακτη απόλαυση. Το κεντρικό πρωταγωνιστικό τρίγωνο υπήρξε μοναδικά ισορροπημένο. Ο Ιταλός τενόρος Αντονέλλο Παλόμπι διέθετε αιχμηρή, διαπεραστική φωνή, την οποία αξιοποίησε σε στεντόρειο, ορθοτονικά αψεγάδιαστο τραγούδι, παλλόμενο από ακραίο πάθος, αλλά και εμπλουτισμένο με φωτοσκιάσεις και ευαίσθητες, λυρικές πινελιές. Σκηνικά, ο Οθέλλος του πρόβαλε ιδανικά σκοτεινός, αιχμηρός, επικίνδυνα εύφλεκτος.

Ο Γεωργιανός βαρύτονος Γκεόργκε Γκαγκνίτζε (Σκάρπια στην προπέρσινη Τόσκα στο Ηρώδειο) ενσάρκωσε έναν επιβλητικό, δαιμονικό Ιάγο, γεμάτο σκιές και αιχμές. Ομοια μεθυστικό και ρωμαλέο, το τραγούδι του διέθετε όλες τις διαβαθμίσεις έκφρασης που απαιτούσε ο ρόλος.

Τέλος, η εκλεκτή Ελληνίδα υψίφωνος Αλεξία Βουλγαρίδου (Μαργαρίτα στον προπέρσινο Φάουστ στο Μέγαρο) αποδείχτηκε από κάθε άποψη μια τέλεια Δυσδαιμόνα! Με φωνή πλούσια και εύηχη σε όλη την έκταση, άριστα πλασμένο τραγούδι, φορτισμένο καλαίσθητα με ειλικρινές συναίσθημα, και, επιπλέον, με σκηνική παρουσία ονειρικά αιθέρια και εύθραυστη, ενσάρκωσε τέλεια την άτυχη σύζυγο του μαύρου Οθέλλου. Μουσικά και σκηνικά, η αντιπαράθεση Οθέλλου – Δυσδαιμόνας δύσκολα θα μπορούσε να είναι πιο άγρια, πιο τραυματική!

Πολύ καλοί ανεξαιρέτως ήσαν οι λοιποί δευτεραγωνιστές: ο νεανικός, ανυποψίαστος Κάσσιος του Δημήτρη Φλεμοτόμου, ο μεγαλόπρεπος Λουδοβίκος του Τάσου Αποστόλου, η τραγική Αιμίλια –πρόσωπο κλειδί στο ξετύλιγμα της τραγωδίας- της Αντιγόνης Παπούλκα, ο φίλερις Μοντάνος του Ακη Λαλούση, ο κήρυκας του Παύλου Μαρόπουλου. Αρτια προετοιμασμένη από τον Αγαθάγγελο Γεωργακάτο, η Χορωδία της ΕΛΣ πρόσφερε μια από τις καλύτερες εμφανίσεις εδώ και χρόνια. Σε ένα έργο που η παρουσία της είναι έντονη και ενεργή, τραγούδησε καλά, συντονισμένα, με ικανό εύρος διαβαθμίσεων δυναμικής και καλή σκηνική πειθαρχία.

Κεντρικός συντονιστής ενός μεγάλου ακροάματος, που δόθηκε σε ακουστικά και σκηνικά απαιτητικές και δύσκολες συνθήκες, ο αρχιμουσικός Μύρων Μιχαηλίδης διηύθυνε το όλο με στιβαρό χέρι διαπλάθοντας ένα μουσικά και εκφραστικά ολοκληρωμένο ακρόαμα. Οι ουκ ολίγες, παροξυσμικές κορυφώσεις της μουσικής του Βέρντι –η θριαμβική είσοδος του Οθέλλου, οι σκηνές βίας κ.λπ.- δόθηκαν με σφρίγος και περισσή αδρεναλίνη, οι σκηνές πλήθους διέθεταν παλμό και ισορροπία δίχως να πλατειάζουν, οι λυρικές σκηνές δόθηκαν γενναιόδωρα, με ακρίβεια και κάθε λεπτή εκφραστική φωτοσκίαση. Στις πιο καλές της στιγμές, η Ορχήστρα της ΕΛΣ ακολούθησε τις οδηγίες του Μιχαηλίδη με ακρίβεια και αδιάλειπτη πειθαρχία.