Στρατής Χαβιαράς
«Αχνα»
Μυθιστόρημα, Κέδρος 2014, σελ. 240.

Της Μαρίας Στασινοπούλου

«Γράψε σου λέει η Αχνα – στον ενεστώτα σε δεύτερο πρόσωπο το δεύτερο απομακρυσμένο ο ενεστώτας αόριστος. […] Εσύ ο ίδιος επιμένεις να θυμάσαι. Αν και αδιάκριτα το μέτρημά σου λειψό μονάδα μέτρησης εδώ η οικονομία. […] Απομακρυσμένος απ’ τη δεύτερη ζωή σου και χωρίς μνήμη πρώτης πορεύεσαι αντίπερα η αφήγηση ένα πέρασμα κι αυτή απαιτεί υποδομή και συνέπεια. […] Στην αφήγηση η μνήμη των πραγμάτων παλίνδρομη προβάλλει σαν αβέβαιη αίσθηση τόπου και χρόνου. […] Αλήθεια είναι αυτό που ξεχνάς κι επινοείς εξαρχής αλήθεια θα πει φαντασία».

Ο χρόνος μπρος πίσω, η δεύτερη ζωή που την έζησε πρώτη, η μνήμη επίμονη και αβέβαιη, η οικονομία το μέτρο, το δεύτερο πρόσωπο στην αφήγηση η επιλογή (προστατεύει αφενός από την «έκθεση» και αφετέρου από την υπερεκχείλιση του συναισθήματος), «στην άκρη του χρόνου φωνή ενεργητική λεξιλόγιο μετρημένο διακριτική μουσική στοιχεία ύφους υφή», αυτά είναι καταρχήν τα ομολογημένα δομικά υλικά της Αχνας. Πρόκειται για το πρώτο απευθείας στα ελληνικά γραμμένο μυθιστόρημα αυτοβιογραφικής βάσης του Στρατή Χαβιαρά. «Μια ερωτική περιπέτεια μύησης στη ζωή και στην τέχνη» τα 485 θραύσματα ή βιωμένες ψηφίδες ενηλικίωσης και ωρίμανσης. Ο συγγραφέας ενεργοποιεί τους πιο ακραίους συνειρμούς και φτάνει τη μνήμη στα όριά της, ξετυλίγοντας το κουβάρι, χάνοντας τη μια άκρη ενώ ψάχνει την άλλη. Πρόκειται για μία μνήμη παντοδύναμη και καρπερή που διατρέχει τον χρόνο και τις αποστάσεις και αναζητά τις ρίζες και την πορεία της. Αναζητά το τι; Δύσκολο να ζέψεις τα ασυμμάζευτα μιας ολόκληρης ζωής, μοιρασμένης άνισα στα δύο.

Εμβόλιμα στην αφήγηση, πρωτοπρόσωπες ιστορίες τρίτων, όπως εκείνη του Αντώνη του κουρέα ή η σκαμπρόζικη της Αντριάνας, από αφήγηση δοσμένη στη Ελλη Παπαδημητρίου που όμως δεν συμπεριελήφθη στον Κοινό λόγο, όπως μας πληροφορεί ο Χαβιαράς.

Κοιμηθείτε. Αχνα. Μην ακούσω κιχ, θυμάμαι τη μάνα μου στο άνοιγμα της πόρτας στην κρεβατοκάμαρα, κάτι άπνοα καλοκαιριάτικα μεσημέρια, καθώς προσπαθούσε να μας κοιμίσει για να κάνει τις δουλειές της. «Ετσι έμαθες να σφίγγεις τα δόντια σου να μην ακούγεται κιχ τα τσακάλια τους λιπόψυχους βάζουν στο μάτι» μας λέει στις πρώτες κιόλας σελίδες του ο Στρατής Χαβιαράς με την πολυκύμαντη ζωή και την καταξιωμένη θέση στον χώρο της λογοτεχνίας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Συγγραφέας δίγλωσσος, δάσκαλος δημιουργικής γραφής, ιδρυτής του περιοδικού Harvard Review από το 1992, άνθρωπος με δύο γλώσσες και δύο πατρίδες.

Αραγε ο περίεργος τίτλος ο οποίος φαντάζει σαν κύριο όνομα στο εξώφυλλο του βιβλίου, λοξά πάνω από το γυναικείο κεφάλι που με το δάχτυλο στο στόμα υποδεικνύει σιωπή, είναι πράγματι το όνομα μιας γυναίκας ή μας πάει στην αρχαιοελληνική λέξη άχνη ή άχνα επί το δωρικόν, που δηλώνει οτιδήποτε ανεβαίνει στην επιφάνεια, βγαίνει προς τα έξω, και μπορεί να αποδοθεί τόσο στον αφρό της θάλασσας όσο και αντίστροφα στην δροσιά του ουρανού; Εδώ στην καταχωνιασμένη και αναδυόμενη μνήμη.

Δύσκολο να αποδώσεις με συμβατικούς όρους ένα αντισυμβατικό μυθιστόρημα, που αρδεύεται τόσο από τα νάματα του μοντερνισμού όσο και από της κλασική σκέψη και την «αποκαλυπτική» διάθεση.

Τι. Αχνα: οι δύο πρώτες λέξεις του βιβλίου, μια ζωή κλεισμένη σε δύο λέξεις. Το τι, με την αόριστη, την ερωτηματική ή την αιτιολογική του σημασία, ως διαρκής διερώτηση. Και η Αχνα, ως κύριο όνομα, ως φευγάτο νόημα. Ολη η ουσία του βιβλίου βρίσκεται στην αινιγματική, κρυπτική και διαρκώς μεταμφιεζόμενη μορφή της Αχνας. Τι είναι τελικά η Αχνα; Οπτασία; Εμπνευση; Δάσκαλος καθοδηγητής; Πρώτος και μεγάλος έρωτας της ζωής; Αρχετυπική γυναίκα; Σύμβολο; Ολες οι γυναίκες μαζί; Μοίρα; Ειμαρμένη; Η συλλαβική της απόδοση Αχ-να παίζει πλάγια με τα βασικά υπαρξιακά ερωτήματα: τι, πώς, πού, πότε, γιατί; εκείνα που συγκροτούν τον εσωτερικό ιστό της νόησης. Την Αχνα την κουβαλά ο ψευδώνυμος Νίκος στην ψυχή, στο σώμα του και στο μυαλό του. Ο αναγνώστης πρέπει να αποκρυπτογραφήσει ή να καταφέρει να συγκροτήσει το πρωτεϊκό πρόσωπο της Αχνας, για να βυθιστεί στη γνώση και την πείρα που κουβαλά το βιβλίο.

Ολες οι συμβουλές που δίνει κάθε φορά η Αχνα και ξεκινούν με την προστακτική: Μάθε πρώτα ή απλώς μάθε, αν τις απομονώσει κανείς και τις συρράψει, δίνουν πυξίδα ζωής και κανόνα ύπαρξης.

Ενα βιβλίο που διαβάζεται ποικιλοτρόπως και προσφέρεται για αναγνωστική καταβύθιση ως σύνολο αλλά και κομματιασμένο κατά βούληση. Ισως γι’ αυτό η ενάριθμη κατάτμηση της αφήγησης και η παντελής, εκτός της τελείας, έλλειψη στίξης που επιτρέπει εναλλακτικές αναγνώσεις. Εσωτερική ποιητική πνοή συνέχει την αφήγηση. Αναπνοές ασθματικές, χωρίς κόμματα, μάλλον μια λυρική καταιγίδα λόγου χωρίς ανάσα. Ενα βιβλίο εναλλασσόμενων ρόλων και διαρκών μεταμφιέσεων που σε καθηλώνει σε κάθε αράδα.