Της Φεβρωνίας Παντελή
Είναι το μόνιμα σχηματισμένο «χαμόγελο» στο ρύγχος τους; Είναι η θεαματική τεχνική τους; Τα ευφάνταστα ακροβατικά τους πάνω στα κύματα; Η νοημοσύνη και η έντονη κοινωνικότητά τους; Ο ερωτισμός τους –είναι τα μόνα ζώα, εκτός του ανθρώπου, που δεν ζευγαρώνουν απλά για να καλύψουν τις ανάγκες της αναπαραγωγής-, η απαράμιλλη διάθεσή τους για παιχνίδι και συντροφικότητα; Ή μήπως ο ηχητικός κώδικας επικοινωνίας και προσανατολισμού που χρησιμοποιούν;
Αναζητώντας τους λόγους που τα δελφίνια έχουν κλέψει τις καρδιές και συνάμα τον σεβασμό των ανθρώπων ανά τους αιώνες και τα χαρακτηριστικά εκείνα που τα κάνουν αξιαγάπητα, καταλήγει μάλλον στις… ομοιότητες που με μας τους ανθρώπους έχουν. Ισως, μάλιστα, σε αυτές να οφείλεται και το γεγονός ότι τα δελφίνια, όπως υποστηρίζουν οι επιστημονικές έρευνες, έχουν θεραπευτική επίδραση σε παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές ταραχές ή κινητικές δυσκολίες –ισχυρότερη σε κάποιες περιπτώσεις και από αυτή των αλόγων- ενισχύοντας την ανταπόκρισή τους στα ερεθίσματα που λαμβάνουν από το περιβάλλον.
«Στο δελφίνι έχει δοθεί η ιδιότητα που αναζητούν όλοι οι φιλόσοφοι, η ανιδιοτελής συμπαράσταση και φιλία», έλεγε ο Πλούταρχος, ενώ ο ποιητής Οππιανός τούς απέδιδε μαντικές ικανότητες. Εκτενείς αναφορές στη βιολογία των δελφινιών έχει κάνει ο Αριστοτέλης, 2.500 χρόνια πριν, ενώ ο Ομηρος αποδίδει σε αυτά τη διάσωση του γιου του Οδυσσέα, Τηλέμαχου – κεντρικό μοτίβο της ασπίδας του οποίου ήταν ένα δελφίνι. Η τοιχογραφία στο διαμέρισμα της Βασίλισσας στο παλάτι της Κνωσού, ο Ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς, ο μύθος του Αρίωνα και πολλές άλλες αναφορές μαρτυρούν την άρρηκτα συνδεδεμένη σχέση του ανθρώπου με τα δελφίνια. Με αφορμή μάλιστα την ιστορία του λυρικού ποιητή από τη Λέσβο, που σύμφωνα με τον Ηρόδοτο διεσώθη από ένα κοπάδι μαγεμένων από τη μελωδία της μουσικής του δελφινιών, εμπνεύστηκαν οι ιδρυτές του Ερευνητικού Κέντρου Διάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών την ονομασία του.
Ο «Αρίωνας» λειτουργεί από το 2002, με βασικούς στόχους τη διάσωση, την περίθαλψη και την έρευνα σε ό,τι αφορά τα κητώδη. Πρόκειται για μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία, με έδρα το επιχειρησιακό κέντρο της Ελληνικής Ομάδας Διάσωσης στον Λιμένα Νέων Μουδανιών Χαλκιδικής και παραρτήματα στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Συνεργάζεται με ένα δίκτυο 150 εθελοντών κτηνιάτρων ανά την Ελλάδα και την Κτηνιατρική Σχολή. Τους καλοκαιρινούς μήνες που η επαφή των ανθρώπων με τα δελφίνια είναι εκ των πραγμάτων πιο συχνή, οι επιστήμονες του Κέντρου είναι σε εγρήγορση, στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν όσο γίνεται τις συνθήκες «συμβίωσης» του είδους μας με τα θαλάσσια θηλαστικά.
Στις ελληνικές θάλασσες, μας λένε, ζουν και αναπαράγονται τέσσερα είδη: Το ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba), το ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus), το σταχτοδέλφινο (Grampus griseus) και το κοινό δελφίνι (Delphinus delphis). Ακριβής καταγραφή του συνολικού πληθυσμού τους δεν έχει ώς σήμερα πραγματοποιηθεί, ωστόσο γνωρίζουμε ότι ανήκουν στα κινδυνεύοντα είδη σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών Ζώων της Ελλάδας.
Οπως μας εξηγεί η πρόεδρος του «Αρίωνα», κτηνίατρος και επίκουρη καθηγήτρια της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, δρ Αναστασία Κομνηνού, «με χαρά διαπιστώνουμε ότι τα τελευταία χρόνια οι σκόπιμοι τραυματισμοί των δελφινιών έχουν περιοριστεί πάρα πολύ, κυρίως χάρη στην ενημέρωση και τις εκστρατείες των φιλοζωικών και περιβαλλοντικών οργανώσεων. Συνήθως τώρα πια ο εγκλωβισμός τους σε αλιευτικά δίχτυα ή ο τραυματισμός τους από προπέλες ταχύπλοων σκαφών είναι ακούσιοι. Ωστόσο, η διαταραχή του οικοσυστήματός τους, η επιβάρυνση του περιβάλλοντος και οι επιπτώσεις στις οποίες υπόκεινται, τους προκαλούν διατροφικά προβλήματα, τα κάνουν ευάλωτα σε διάφορα λοιμώδη ή παρασιτικά νοσήματα».
Η ωκεανογράφος και βιολόγος δρ Αιμιλία Δρούγα, καθηγήτρια στα ΤΕΙ Πειραιά και εκ των ιδρυτικών μελών του «Αρίωνα» συμπληρώνει ότι «τα δελφίνια αναπαράγονται μόνο μία φορά το χρόνο, συνήθως γεννώντας ένα μωρό. Η μόλυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και η κλιματική αλλαγή επιδρά σε αυτά, προκαλώντας επιδημίες και καρκινώματα στο δέρμα τους. Ακόμη, προκαλούνται κάποιες γενετικές ανωμαλίες, όπως σκολίωση ή δυσμορφίες στην ουρά ή στα πτερύγια. Στις θάλασσές μας μπορεί να συναντήσουμε πολλά κοπάδια ακόμη και 200 ατόμων. Η διατήρηση των πληθυσμών τους μας προσφέρει έναν δείκτη καθαρότητας των υδάτων, δίνοντας τους τη δυνατότητα να συνεχίσουν να “στολίζουν” τη ζωή μας με την ομορφιά και την ποιότητά τους».
Ολοι στον «Αρίωνα» συμφωνούν ότι «πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η θάλασσα – γενικότερα- μας φιλοξενεί. Οταν εισβάλλουμε στον χώρο ενός άλλου είδους –όπως των δελφινιών- πρέπει να τον σεβόμαστε, καθώς οι παρεμβάσεις μας έχουν συνέπειες στη ζωή τους. Τώρα το καλοκαίρι, η συνύπαρξή μας με τα δελφίνια είναι συχνό φαινόμενο. Οταν τα συναντούμε με κάποιο σκάφος, ποτέ δεν πρέπει να τα κυνηγάμε ή να τα ταΐζουμε, αλλά ούτε και να πλησιάζουμε πολύ, διότι μπορεί να τα χτυπήσουμε».
……………………………………………
Πρώτες βοήθειες
Σύμφωνα με τις οδηγίες πρώτων βοηθειών που παραθέτει ο «Αρίων» στο κοινό μέσω της ιστοσελίδας του, το πρώτο που πρέπει να κάνουμε αν βρούμε ένα τραυματισμένο ζώο είναι να καλέσουμε τους εθελοντές επιστήμονες του Κέντρου, ενώ η προσέγγιση στο ζώο πρέπει να γίνει με προσοχή, ώστε να μην του προκαλέσουμε στρες και μας χτυπήσει άθελά του.
Τα δελφίνια, διαβάζουμε, βγαίνουν στα ρηχά νερά κυρίως λόγω παθολογικών αιτιών ή και γεωμαγνητικών διαταραχών – ένας σεισμός π.χ. τα αποσυντονίζει και χάνουν τον προσανατολισμό τους. Η πολυκοσμία σε αυτή την περίπτωση τα ταράζει και μπορεί να τα οδηγήσει ακόμη και στον θάνατο. Ενα από το πιο σημαντικά και ενίοτε μοιραία λάθη που κάνουμε είναι ότι προσπαθούμε να μετακινήσουμε το ταλαιπωρημένο δελφίνι προς το νερό, πιστεύοντας ότι αυτό είναι το φυσικό του περιβάλλον και υποφέρει στην ακτή. Κάτι τέτοιο απαγορεύεται ρητά, μια και η αδυναμία του να κολυμπήσει ενδέχεται να προκαλέσει τον πνιγμό του. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που τα δελφίνια βγαίνουν προς την άμμο. Αφού πρώτα διαπιστώσουμε ότι ο φυσητήρας στην κορυφή του κεφαλιού του είναι «ελεύθερος» και το ζώο αναπνέει, το βοηθάμε ώστε να ακουμπάει στην άμμο πάντα με την κοιλιά προς τα κάτω. Αν ο βυθός καλύπτεται από πέτρες και γενικά η επιφάνεια είναι κακοτράχαλη, θα ήταν πολύ χρήσιμο να τοποθετούσαμε πετσέτες ώστε να εμποδίσουμε επιπλέον καταπόνηση του ζώου. Στη συνέχεια, η απαλή επάλειψη με βαζελίνη μπορεί να προστατεύσει το εξαιρετικά ευαίσθητο δέρμα του, ενώ αν καλύψουμε το σώμα του με βρεγμένα υφάσματα, του προσφέρουμε ανακούφιση. Βασική προϋπόθεση είναι να μην περιορίσουμε τα πτερύγια, τα ρουθούνια και τα μάτια του, ενώ μία αυτοσχέδια ομπρέλα προστασίας από τον ήλιο είναι επιτακτική ανάγκη.
………………………………………
Φωτογραφίζοντας τους «αγγέλους της θάλασσας»
Η Σοφία Ιωάννου είναι φωτογράφος και εθελόντρια στον «Αρίωνα». Σε μια εκδρομή με ιστιοπλοϊκό σκάφος στα νησιά των Κυκλάδων απαθανάτισε σπάνιες στιγμές μιας οικογένειας δελφινιών, που αναδεικνύουν το μεγαλείο αυτών των πλασμάτων αλλά και τις ομοιότητές τους με τον άνθρωπο. Υπερπροστατευτικοί γονείς έχουν σχηματίσει ένα πέπλο ασφαλείας με το σώμα τους, γύρω από το μωρό τους. Για τη Σοφία τα δελφίνια είναι «οι άγγελοι της θάλασσας» και μας λέει ότι πάντα κατά τη διάρκεια των φωτογραφήσεων υπάρχει επαφή ανάμεσα σε αυτά και εκείνη, καθώς είναι πολύ κοινωνικά και αν δεν βρίσκονται σε αναζήτηση τροφής, επιζητούν το παιχνίδι με τους ανθρώπους, όσο –τουλάχιστον…- κι εμείς.
