Του Λευτέρη Κουγιουμουτζή

Ενας καλός φίλος με κάλεσε τις προάλλες να παρακολουθήσουμε στην καινούργια του τηλεόραση κάποιον ποδοσφαιρικό αγώνα. Ενθουσιασμένος, μου περιέγραφε με κάθε λεπτομέρεια τις τεχνικές δυνατότητές της, καμάρωνε για το μέγεθος της επιφάνειάς της και θαύμαζε την υψηλή της ευκρίνεια. Ηρθα σε δύσκολη θέση· ήταν μια από εκείνες τις αμήχανες περιστάσεις όπου προσπαθεί κανείς να φανεί διακριτικός και να προφασιστεί μια αληθοφανή δικαιολογία, χωρίς να κάνει τον συνομιλητή του να αισθανθεί άβολα αποκαλύπτοντας τον πραγματικό λόγο της άρνησής του.

Ανέκαθεν ένιωθα αποστροφή για τους χώρους στους οποίους κυριαρχεί η οθόνη, εκτός κι αν πρόκειται φυσικά για κάποιον κινηματογράφο! Οταν τυχαία με οδηγεί το βήμα μου έξω από βιτρίνες καταστημάτων ηλεκτρονικών ειδών πνιγμένες στις τηλεοράσεις, επιταχύνω ασυναίσθητα κι ολοταχώς. Με απωθούν οι καφετέριες και τα μπαρ που ψηλά στην οροφή έχουν στη σειρά παραταγμένες οθόνες συντονισμένες σε διαφορετικά προγράμματα, χωρίς ήχο. Με θλίβουν οι παρέες που δεν βρίσκουν τίποτα ενδιαφέρον να συζητήσουν (ή έτσι πιστεύουν) και σκοτώνουν την ώρα τους κορδώνοντας τον λαιμό τους για να χαζέψουν το θέαμα, βυθισμένες σ’ έναν καναπέ λικνίζοντας αδιάφορα το ποτό τους. Ακόμα και στα παλιά παραδοσιακά καφενεία, που, ειδικά το καλοκαίρι, σφύζουν από ζωή κι οχλαγωγία, από ζωηρή χαρτοπαιξία ή μονομαχίες πάνω από ένα τάβλι, από συζητήσεις και καβγάδες, μόλις εμφανιστεί η βλοσυρή παρουσιάστρια του δελτίου των οκτώ για να βομβαρδίσει τους παρευρισκόμενους με ριπές ειδήσεων σε εκκωφαντική ένταση και με ύφος επαΐοντα και παντογνώστη, όλοι σιωπούν και παρακολουθούν ευλαβικά.

Ακόμα περισσότερο καταπιέζομαι σε σαλόνια και καθιστικά φίλων και γνωστών, όπου δεσπόζουσα θέση έχει μια κολοσσιαία τηλεόραση που καθορίζει όλη τη διαρρύθμιση του χώρου. Η καθημερινότητα της οικιακής ζωής, η ιερή στιγμή της ξεκούρασης και της χαλάρωσης περιστρέφεται γύρω από αυτήν. Νιώθω σαν να μπαίνω σε κάποιον μεγαλεπήβολο ναό, όπου μπροστά μου βρίσκεται ένας τεράστιος βωμός και περιμένει από μένα να υποκλιθώ και να αναγνωρίσω με δέος και συστολή τον αλάνθαστο θεό του. Να αποθέσω στη βάση του, ως πρόσφορο και θυσία, τη λογική μου, τη σκέψη μου και τα εμπειρικά μου δεδομένα και να τα υποκαταστήσω με τη δική του μοναδική αλήθεια. Κι όσο περνάει ο καιρός, η οθόνη στο σαλόνι μας ολοένα μεγαλώνει και λειτουργεί σαν το μοναδικό παράθυρό μας στον κόσμο. Τουλάχιστον παλιότερα η γιαγιά μας μπορούσε να τη φέρει στα μέτρα της, βάζοντας επάνω κάποιο σεμέν ή κέντημα. Να την απομυθοποιήσει και να την εξωραΐσει με αφοπλιστικό τρόπο. Τώρα το χάσαμε κι αυτό· οι καινούργιες τηλεοράσεις έγιναν τόσο λεπτές ώστε να πιστεύουν αλαζονικά πως τίποτα χειροποίητο κι αυθεντικό δεν μπορεί πια να τις καπελώσει.

Η τηλεόραση μάς προσφέρει την ψευδαίσθηση της επιλογής μέσα από τα πολλαπλά προγράμματά της. Και την απατηλή πεποίθηση ότι, παρακολουθώντας την, μπορούμε να διυλίσουμε, να επεξεργαστούμε και να φιλτράρουμε νέα και πληροφορίες που αναμεταδίδει. Κι όμως, στην πραγματικότητα, ως μανιώδεις τηλεθεατές δεν διαφέρουμε από κάποιον εργαζόμενο σε πυρηνικό αντιδραστήρα· όσα «μέτρα ασφαλείας» και να λάβει, οι συνέπειες για την υγεία του μοιραία θα είναι ολέθριες. Το ίδιο συμβαίνει με το μυαλό μας και την πνευματική μας διαύγεια: εκτίθενται σε τοξικό γι' αυτά περιβάλλον, δομημένο και κατασκευασμένο μάλιστα με στόχο να αδρανοποιήσει κάθε ικανότητα παραγωγής πρωτογενούς σκέψης και αξιολόγησης των εμπειρικών δεδομένων.

Η μοναδική πραγματική επιλογή που προσφέρει η τηλεόραση αυτή τη στιγμή είναι το κόκκινο πλήκτρο στο τηλεχειριστήριο. Απενεργοποιεί τη ροή των επιλεγμένων πληροφοριών τις οποίες τα κέντρα εξουσίας και τα οικονομικά κατεστημένα επιθυμούν να μας μεταδώσουν. Η εποχή προσφέρεται για ένα πείραμα: ας επιχειρήσουμε να πατήσουμε το κόκκινο πλήκτρο και να σκοτεινιάσουμε την οθόνη του σαλονιού μας για μερικές εβδομάδες. Ισως διαπιστώσουμε με έκπληξη ότι θα φωτιστούν η σκέψη μας κι η διάθεσή μας. Ισως μπορέσουμε να αναγνώσουμε τον πραγματικό κόσμο που μας περιβάλλει κι όχι τον επίπλαστο που μας παρουσιάζεται. Ενδεχομένως να ξαναγνωρίσουμε τον εαυτό μας και τους ανθρώπους γύρω μας. Να επαναξιολογήσουμε τα δεδομένα μας και την κατάστασή μας. Οπως και να 'χει, αξίζει τον κόπο να δοκιμάσουμε. Ας είναι η επαναστατική μας πράξη γι' αυτό το καλοκαίρι.