Της Αλεξάνδρας Λεφοπούλου
Ολα ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 2013, όταν η Αννα Βασιλική Καραπαναγιώτου, αναπληρώτρια προϊσταμένη της ΛΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και προϊσταμένη του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας, θέλοντας να βάλει στον χάρτη των δυνατών σημείων της περιοχής της Μεσσήνης, το μουσείο, ζήτησε από τους συνεργάτες της να βρουν ένα σενάριο που θα συνδυάσει αρχαία αντικείμενα με το αντικείμενο του χορού στη Μεσσηνία και το ιδιαίτερα επιτυχημένο Φεστιβάλ Χορού της Καλαμάτας.
Το μουσείο μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε αναπτύξει δικές του εκθέσεις αν και είχε πλούσιο εκπαιδευτικό έργο και η Αννα Βασιλική Καραπαναγιώτου σκέφτηκε ότι μια έκθεση που θα μπορέσει να διαπλέξει έναν σύγχρονο μύθο, που είναι ο χορός, με τις αρχαιότητες που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης θα βοηθούσε το μουσείο να συνδεθεί με τη ζωή και τη δραστηριότητα της Καλαμάτας.
Η έκθεση «Μυθικοί Χοροί της Μεσσηνίας» εγκαινιάστηκε στις 20 Ιουνίου και μέσα στον πρώτο μήνα λειτουργίας της κατάφερε να τριπλασιάσει τους επισκέπτες του μουσείου και να ενθουσιάσει το ειδικό κοινό του Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού. Αυτός είναι και ο λόγος που ενώ η διάρκειά της αρχικά είχε προβλεφθεί μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, υπάρχουν σκέψεις για την ανάγκη παράτασης έτσι ώστε να την επισκεφτούν σχολεία.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας είναι ένα νέο μουσείο που φέτος συμπληρώνει 5 χρόνια ζωής, με έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό. Είναι διαχρονικό και προϊόν συνεργασίας διαφορετικών φορέων όπως οι Εφορείες Προϊστορικών και Κλασικών Χρόνων, Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και του υπουργείου Πολιτισμού. Λειτουργεί σαν κόμβος προς όλα τα μνημεία της περιοχής, καθώς ο επισκέπτης μπορεί να οργανώσει τις περιηγήσεις του στην περιοχή. Η οργάνωση περιοδικής έκθεσης βασισμένης στο ανθρώπινο δυναμικό του είναι μια πρόκληση καινοτομίας που η ομάδα του μουσείου κατάφερε να σχεδιάσει και να υλοποιήσει.
Η Μαίρη Τσουλάκου και η Μαίρη Τσακανίκου ανέλαβαν την επιμέλεια της έκθεσης. «Ξεκινήσαμε δειλα δειλά να μαζεύουμε τα πράγματα απο πέρυσι χωρίς χρηματοδότηση και ουσιαστικά ενεργοποιηθήκαμε έντονα από τον Γενάρη μέχρι τον Ιούνιο» μας εξηγεί η Μαίρη Τσουλάκου. «Στο μεταξύ βρέθηκε χρηματοδότηση από το υπουργείο Πολιτισμού και με όλες της τις δυνάμεις η Τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων έβγαλε εις πέρας αυτό το δύσκολο εγχείρημα. «Η έκθεση έχει το πρωτοποριακό στοιχείο ότι προσπαθεί να συνδυάσει με έναν ευφάνταστο τρόπο το αρχαίο με το σύγχρονο κι αυτό αρέσει στο κοινό. Και στους αρχαιολόγους ακόμα. Δεν είναι μια απλή έκθεση της αρχαιότητας αλλά προσπαθεί να συνδυάσει τη ζωή της πόλης με τις ρίζες».
Η έκθεση χωρίζεται σε τρία μέρη: τη μυκηναϊκή περίοδο, τους ιστορικούς χρόνους και τη σύγχρονη περίοδο.
Το πρώτο μέρος ξεκινά από τη μυκηναϊκή περίοδο και τις πληροφορίες που διαθέτουμε από τη Μεσσηνία για τον χορό και τη μουσική. Οι τοιχογραφίες του ανακτόρου του Νέστορα, που αποτελεί το καλύτερα διατηρημένο μυκηναϊκό ανάκτορο στην Ελλάδα, αλλά και κάποια από τα γυναικεία εδώλια της περιόδου αυτής που εκτίθενται στο μουσείο δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να μάθει τους συμβολισμούς που κρύβουν. Για παράδειγμα, όπως μας εξηγεί η Μ. Τσουλάκου, «θα δούμε μυκηναϊκά γυναικεία εδώλια και τις χειρονομίες τους. Αλλα έχουν τα χέρια σαν το γράμμα Ψ, δηλαδή ψηλά, κι άλλα το γράμμα Φ. Μέσα από αυτούς τους συμβολισμούς, προκύπτει ότι υπάρχει τελετουργική κίνηση, σίγουρα ρυθμός και μουσική. Επίσης, υπάρχει μια τοιχογραφία που αποτυπώνει έναν λυράρη από το ανάκτορο του Νέστορα αλλά και πομπικές σκηνές, μορφές ανθρώπων δηλαδή, που με ρυθμικό βηματισμό, προφανώς υπό τη συνοδεία μουσικής, πηγαίνουν προσφορές προς τον άνακτα».
Η δεύτερη ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στους ιστορικούς χρόνους και τη Μεσσηνία. Η περίοδος αυτή, μεταξύ του 8ου και του 4ου αιώνα π.Χ. που η Μεσσηνία ήταν υπό σπαρτιατική κατοχή (Μεσσηνιακοί Πόλεμοι) δεν άφησε πίσω της πολλά τεκμήρια καθώς ήταν ιδιαίτερα ταραχώδης. «Τον 4ο αιώνα με την ίδρυση της αρχαίας Μεσσήνης και την ανεξαρτητοποίησή της, τα πράγματα αλλάζουν. Στην ενότητα αυτή, το πρωτότυπο υλικό που θα συναντήσει κανείς στο μουσείο προέρχεται από τις ανασκαφές της Αρχαίας Μεσσήνης και εκτίθεται για πρώτη φορά. Για παράδειγμα, ο επισκέπτης μπορεί να δει ένα αγγείο που αναπαριστά τον Διόνυσο ή έναν οστέινο αυλό από την Αρχαία Μεσσήνη, αλλά και κάτι μοναδικό και ιδιαίτερα εντυπωσιακό: μια μουσική στήλη, μια αρχαία παρτιτούρα. Η παρτιτούρα αυτή, μαζί με άλλη μία που έχει βρεθεί στους Δελφούς, αποτελεί μοναδικό έκθεμα και έχει κερδίσει την προτίμηση του κοινού ενώ έχει μελοποιηθεί από τον Δημήτρη Θέμελη, αδελφό του καθηγητή Πέτρου Θέμελη, και στο άμεσο μέλλον θα παρουσιαστεί σε ξεχωριστή εκδήλωση».
Στην έκθεση, επίσης, μπορεί κανείς να μάθει για τον μουσικό Θάμυρη που καταγόταν από τη Θράκη και δίδαξε μουσική τον Ομηρο, αλλά και το τι έπαθε όταν καυχήθηκε για την τέχνη του και τα έβαλε με τις Μούσες. Η μυθολογία λέει ότι οι Μούσες τού αφαίρεσαν τη μουσική τέχνη αλλά και το φως του, στο Δώριον, κοντά στην Πύλο, και πέταξε τη λύρα του στον ποταμό Βάλυρα. Ή να μάθει «ότι κατά μία παράδοση, οι Κουρήτες, δαίμονες που έκλεψαν τον Δία όταν ήταν βρέφος, για να καλύψουν το κλάμα του, χρησιμοποίησαν συγχρονισμένο βαρύ βηματισμό που θύμιζε χορό και τον μετέφεραν όχι στο Ιδαίον Αντρον στην Κρήτη αλλά στη Μεσσήνη. Επίσης, μπορεί να δει κανείς έναν σκύφο, ένα είδος πλατιού αγγείου με δύο λαβές που χρησιμοποιούσαν σαν ποτήρι, όπου οι μορφές που υπάρχουν, οι Μαινάδες, χορεύουν σε εκστατικό χορό και παίζουν μουσική. Η σχεδιάστρια του μουσείου, η Ουρανία Αδριανοπούλου, σχεδίασε το ανάπτυγμα του αγγείου σε φυσικό μέγεθος δίνοντάς του μεγάλη ένταση και ζωή, με τρόπο που κάνει τον επισκέπτη να έχει την αίσθηση ότι οι φιγούρες των Μαινάδων «φεύγουν» από το αγγείο» μας λέει χαρακτηριστικά η Μ. Τσουλάκου.
Το τρίτο μέρος της έκθεσης είναι αφιερωμένο στον εικοστό αιώνα και σε σύγχρονους χορογράφους που εμπνεύστηκαν από το αρχαίο τρίπτυχο λόγος-μουσική-κίνηση δημιουργώντας χορογραφίες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ζουζούς Νικολούδη, η οποία είχε ξεχωριστή σχέση με την πόλη, καθώς το 1995 αναβίωσε στο κάστρο της Καλαμάτας με την ομάδα της τα «Χορικά» ύστερα από παρότρυνση της Βίκυς Μαραγκοπούλου, της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Φεστιβάλ Καλαμάτας. Η παράσταση μαγνητοσκοπήθηκε και το πρώτο Διεθνές Φεστιβάλ της Καλαμάτας άνοιξε με τη μετάδοσή της. Ξεχωριστή είναι και η προβολή του υλικού τής μεγάλης χορογράφου τόσο μέσα από την έκθεση όσο και μέσα από φωτογραφικό υλικό παραστάσεών της που παραχώρησαν στο Μουσείο της Καλαμάτας οι κόρες της από το προσωπικό τους αρχείο. Οι φωτογραφίες της μεγάλης χορεύτριας και χορογράφου εκτίθενται σε μεγάλο μέγεθος και συνδιαλέγονται με τα αρχαία αντικείμενα της έκθεσης, που αποκτούν έτσι μια άλλη διάσταση.
Αλλωστε, το τρίτο μέρος της έκθεσης εστιάζει σε δύο πόλους: αυτόν της παράδοσης, μέσα από σχετικό υλικό που έχει διατεθεί στο μουσείο από το Λύκειο Ελληνίδων Καλαμάτας, και αυτόν του Διεθνούς Κέντρου Χορού (ΔΙΚΕΧΟ), με στιγμιότυπα φωτογραφικά αλλά και ιδιαίτερα αξιόλογο αρχειακό υλικό μαγνητοσκοπημένων παραστάσεων. Παράλληλα, όλο το αρχειακό υλικό που παραχωρήθηκε στο μουσείο από το ΔΙΚΕΧΟ αποτελεί από μόνο του λόγο για να επισκεφτεί κανείς το μουσείο. Ηδη υπάρχουν σκέψεις για τη δημιουργία μιας αίθουσας προβολών ειδικά γι' αυτό το υλικό.
Ανάμεσα στις συνεργασίες που ανάπτυξε το μουσείο είναι κι αυτή με τη Δημοτική Σχολή Χορού της Καλαμάτας. Οι μαθήτριες της Σχολής, υπό τη διεύθυνση της Κατερίνας Κασιούμη, που ανέπτυξε μια πρωτότυπη χορογραφία εμπνευσμένη από τη μυκηναϊκή κινησιολογία, μύησαν την πόλη στα βήματα των μυθικών χορών της Μεσσηνίας, μέσα από δύο εκδηλώσεις στα εγκαίνια, αλλά και με δύο ακόμη παρουσιάσεις.
Η ομάδα της έκθεσης
Αννα Βασιλική Καραπαναγιώτου: συντονίστρια. Μαίρη Τσουλάκου-Μαίρη Τσακανίκου: επιμελήτριες. Χρυσαυγή Ιορδανίδου: αρχιτεκτονικός σχεδιασμός. Δήμητρα Πίκουλα: κατασκευές-φωτισμός προθηκών.
