Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Το καλοκαίρι αγαπώ πολύ το θερινό σινεμά. Κυρίως γιατί το καλοκαίρι μπορείς να δεις ταινίες που τον χειμώνα δεν παίζονται συχνά, όπως παλιός, κλασικός αμερικανικός κινηματογράφος, αλλά και σύγχρονος ευρωπαϊκός, κυρίως γαλλικός. Δεν ξέρω γιατί, αλλά οι γαλλικές ταινίες σπανίζουν τον χειμώνα… Κάπως έτσι λοιπόν, πήγα σε κοντινό μου θερινό κινηματογράφο και είδα τη γαλλική κωμωδία «Θεέ μου, τι σου κάναμε;». Χρειαζόμουν πραγματικά μια κωμωδία.
Ξεκίνησα, βέβαια, λίγο επιφυλακτική. Είχα κάνει το λάθος να αφήσω να με επηρεάσουν οι κριτικές, που χαρακτήριζαν την ταινία «λαϊκή κωμωδία», που «έχει σπάσει τα ταμεία στη Γαλλία», αλλά, ενώ πραγματεύεται «το σοβαρό πρόβλημα του ρατσισμού», περιορίζεται στα κωμικά περιστατικά και δεν «εμβαθύνει». Η συνήθης τακτική μου είναι να μη διαβάζω τις κριτικές πριν δω ένα φιλμ, ώστε να μην ξεκινώ προκατειλημμένη, ούτε υπέρ ούτε κατά, γιατί πολλές φορές ξεκίνησα με μεγάλες προσδοκίες που κατέληξαν σε βαθιά απογοήτευση. Προτιμώ να βλέπω την ταινία και να διαβάζω μετά τη γνώμη των ειδικών, πότε συμφωνώντας και πότε διαφωνώντας. Αυτό βέβαια δεν είναι πάντα εφικτό, ούτε απαραίτητα το σωστό.
Θέμα της ταινίας, τα τέσσερα κορίτσια μιας καλλιεργημένης, αλλά συντηρητικής, καθολικής, μεσοαστικής γαλλικής οικογένειας της επαρχίας, που φέρνουν στο σπίτι τους ως γαμπρούς έναν Εβραίο, έναν Αραβα, έναν Κινέζο, μετανάστες δεύτερης γενιάς, και έναν μαύρο από την Ακτή Ελεφαντοστού. Ως συνέπεια των θρησκευτικών και πολιτισμικών διαφορών των γονιών με τα νέα μέλη της οικογένειας, αλλά και μεταξύ των τεσσάρων γαμπρών, προκύπτουν παρεξηγήσεις αλλά και «αστεία» περιστατικά. Γιατί ρατσιστικές και ξενοφοβικές απόψεις δεν εκφράζει μόνον ο συντηρητικός, γκολικός και καθολικός πεθερός, αλλά και ο Αφρικανός συμπέθερος από το Αμπιτζάν, όπως και οι γαμπροί. Μέσα από τις σχέσεις των ετερόκλητων μελών της οικογένειας αναδύονται –με ήπιο και χιουμοριστικό τρόπο– ζητήματα πολύ σοβαρά, όπως οι σχέσεις Ισραηλινών και Αράβων, οι διαφορές –πραγματικές ή φανταστικές– στη θρησκεία και τον πολιτισμό, αλλά και όλα τα στερεότυπα που έχει κάθε λαός για τους άλλους. Ακόμη και οι συμπάθειες και αντιπάθειες που δημιουργούνται μεταξύ των μελών σχετίζονται ευθέως με τις ρατσιστικές πεποιθήσεις που κρύβει ο καθένας μέσα του, αλλά αρνείται να τις αποδεχθεί ως τέτοιες.
Η ταινία ήταν όντως κωμική, έφερνε αβίαστο γέλιο χωρίς χοντράδες ή σεξιστικά υπονοούμενα, και φυσικά το τέλος της ήταν ευτυχές: οι διαφορές έγιναν αποδεκτές, οι σχέσεις συμβιβάστηκαν, η οικογενειακή ευτυχία επιτεύχθηκε, χάρη στην ειλικρινή διάθεση αλλά και τη σκληρή προσπάθεια όλων για αλληλοκατανόηση και σεβασμό… Μια κοπέλα δίπλα μου σχολίασε γελώντας: «Νομίζω ότι αν ο πατέρας μου βρισκόταν στη θέση του Γάλλου πατέρα, το δράμα του θα ήταν μεγαλύτερο». Μετά το τέλος της ταινίας όλοι έφυγαν από το σινεμά χαμογελώντας. Πιθανόν, κάπου στο βάθος και πέρα από τα προσωπικά μας βιώματα, όλοι να είδαμε κάτι ή κάποιον δικό μας. Ειδικά στη σημερινή Ελλάδα, όπου πια ζουν μετανάστες δεύτερης γενιάς και η τρίτη δεν είναι και τόσο μακριά.
Επειτα, λένε ότι μεταξύ σοβαρού κι αστείου λέγονται οι μεγαλύτερες αλήθειες. Πιθανόν αυτό να ισχύει. Συχνά, μια καλή κωμωδία μπορεί να πει αλήθειες, να δώσει «μαθήματα» και με απλό και άμεσο τρόπο να περάσει ιδέες, ακόμη και να ξυπνήσει συνειδήσεις. Το ίδιο, φυσικά, μπορεί να πετύχει και ένα καλό, δραματικό έργο, μια καλή δημοσιογραφική έρευνα, οι σκληρές εικόνες ενός φωτογραφικού ρεπορτάζ ή ένα επιστημονικό βιβλίο. Ομως πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν ή ακόμη δεν επιδιώκουν να έχουν πρόσβαση σε όλα αυτά. Δεν ξέρω αν η ταινία επέδρασε διδακτικά στα εκατομμύρια των Γάλλων που την παρακολούθησαν, δεδομένων των ξενοφοβικών τάσεων που επικρατούν τελευταία στη χώρα και της ανόδου της Ακροδεξιάς. Αλλά, καμιά φορά, η δύναμη της τέχνης είναι ότι λειτουργεί υπόγεια, δίνει τροφή για σκέψη και διαμορφώνει χαρακτήρες ακόμη και μέσα από απλές λαϊκές κωμωδίες – καμιά φορά κυρίως μέσα από αυτές.
