Της Εφης Μαρίνου
«Η αποτίμηση είναι θετική, παρ' όλο που βρέθηκαν κάμποσοι «δεινοσαυρικοί» να κατακρίνουν την είσοδο νέων σκηνοθετών στην Επίδαυρο», ξεκινά ορμητικά ο Γιώργος Λούκος. «Αποδείχθηκε ότι αυτά τα πολύ προικισμένα παιδιά με τα ups και downs, όπως συμβαίνει στον καλλιτεχνικό χώρο, έχουν δύναμη, ειλικρίνεια και καταθέτουν τολμηρά συγκεκριμένη πρόταση. Είναι λίγο που ο Δημήτρης Καρατζάς πήγε στην Αβινιόν; Εγώ χάρηκα πολύ τους Λυγίζο και Φιλίππογλου, αλλά και μια πληθώρα καλλιτεχνών της νεότερης γενιάς –είχαν καταθέσει και παλαιότερα αιτήσεις– που έδειξαν για πρώτη φορά τη δουλειά τους στην Πειραιώς 260, όπως οι Σάββας Στρούμπος, Κατερίνα Ευαγγελάτου, Θεμέλης Γλυνάτσης, Γιάννης Καλαβριανός, Γιάννης Μόσχος, Ιώ Βουλγαράκη και άλλοι. Αλλά και οι ξένες παραγωγές, για διαφορετικούς λόγους, άρεσαν στον κόσμο, όπως «Η μπαλάντα» του Κόλεριτζ με τη Φιόνα Σο, το «Green Porno» της Ιζαμπέλα Ροσελίνι, το «Ionesco Suite» του Ντεμαρσί-Μοτά, οι «Ψευδοεξομολογήσεις» του Μαριβό με την Ιζαμπέλ Ιπέρ. Επίσης χαίρομαι την επιτυχία που είχε το Διάζωμα στους αρχαιολογικούς χώρους με την παράσταση της Ολιας Λαζαρίδου».
• Υπήρχε η άποψη οι δύο πρώτες παραστάσεις της Επιδαύρου να είχαν παρουσιαστεί στη Μικρή Επίδαυρο, και μάλιστα δύο μέρες αντί για μία, απομακρύνοντας έτσι τον κίνδυνο της εικόνας ενός θεάτρου με λίγο κόσμο.
Δεν θα ήταν καλή λύση. Το concept και των δύο παραστάσεων ήταν για το μεγάλο θέατρο. Κι έπειτα στην Επίδαυρο έχω δει τόσες πολλές φρικαλέες αριστοφανικές παραστάσεις –ούτε την κακή επιθεώρηση δεν έφταναν– που δεν καταλαβαίνω γιατί δεν θα μπορούσε να φιλοξενήσει τη δουλειά των νέων ανθρώπων. Αποδείχτηκε ότι οι παραστάσεις πήγαν καλά, γι’ αυτό και θα επαναληφθούν στην Πειραιώς τον Σεπτέμβριο.
• Πώς εξηγείτε τις αντιδράσεις;
Είναι αυτή η εθνικιστική αντίληψη περί του θεάτρου. Οταν είχε έρθει η Φιόνα Σο με τις «Ευτυχισμένες μέρες» και τι δεν άκουσα πάλι: «Μπέκετ στην Επίδαυρο;». Λες και ήρθε ο Χίτλερ στην Επίδαυρο… Το ίδιο και με την Πίνα Μπάους. Πέρυσι έλεγαν γιατί η «Γκόλφω», και είδατε τι επιτυχία είχε. Εντάξει, πρόκειται για ωραίους χώρους, ιερούς για κάποιους, αλλά το θέμα αφορά την ποιότητα των παραστάσεων, το πώς κάνεις τη δουλειά σου. Δεν είναι η κατηγορία που το κάνει καλύτερο ή χειρότερο, αν είναι νεοκλασικό ή μοντέρνο, σύγχρονο ή αρχαίο δράμα, νέος ή ηλικιωμένος.
• Το βήμα που δόθηκε απλόχερα στους νέους στην Πειραιώς ήταν λίγο λύση ανάγκης λόγω της οικονομικής στενότητας;
Αυτός ο παράγοντας λειτούργησε εν μέρει, αλλά δεν αποτέλεσε το βασικό κίνητρο. Ηθελα να βγουν μπροστά οι νέοι, γιατί πιστεύω ότι, έτσι όπως είναι διαμορφωμένο το σύστημα αξιών, αδικούνται. Χωρίς επιχορήγηση, χωρίς να καταφεύγουν σε γνωριμίες, έπρεπε οι ταλαντούχοι να αποκτήσουν βήμα έκφρασης στο Φεστιβάλ.
• Φέτος δεν είδαμε τις μεγάλες ξένες παραγωγές που μας ξάφνιασαν τα πρώτα χρόνια της θητείας σας.
Δεν είναι καθόλου εύκολο να τις παραγγείλεις, ειδικά σήμερα. Με το English National Theater ή το Old Vic πρέπει να αρχίσεις τις συνεννοήσεις τουλάχιστον έναν χρόνο πριν μιλώντας για ημερομηνίες, χρήματα κ.λπ. Πράγματα αδύνατα για εμάς. Ενα άλλο μεγάλο πρόβλημα ήταν με τις κλασικές ορχήστρες. Δεν μπορείς να τους πεις τον Απρίλιο ελάτε τον Μάιο να παίξετε στο Ηρώδειο. Αυτά γίνονται δύο χρόνια νωρίτερα. Στην Οπερα της Λιόν ξέρουμε τι θα κάνουμε το 2017. Δεν τόλμησα ούτε να τηλεφωνήσω με τα δεδομένα που είχα. Θέατρα όπως η Σαουμπίνε ή η Φολκσμπίνε κοστίζουν. Πώς να κλείσεις χωρίς να ξέρεις τι πρόκειται να συμβεί. Τι θα δώσουμε, από πού θα πάρουμε, πόσα εισιτήρια θα κοπούν. Να βρίσκονται στον αέρα οικονομικοί όροι και ημερομηνίες. Δεν κάνω κριτική, ξέρω ότι η κατάσταση είναι πολύ άσχημη και υπάρχει ανασφάλεια. Πέρυσι δεν ήξερα καν αν θα κάνω το Φεστιβάλ. Στις 17 Μαρτίου μού τηλεφώνησε ο υπουργός. Και μέχρι τότε αναγκάστηκα να ακυρώσω πολλές εκδηλώσεις. Είναι κάτι που συμβαίνει σ' αυτή τη χώρα. Μια σουρεαλιστική τρέλα, που είμαστε αναγκασμένοι να τη δούμε όσο γίνεται θετικά…
• Θα φανταζόσασταν ένα Φεστιβάλ με θέμα την κρίση;
Ετσι κι αλλιώς το Φεστιβάλ βρίσκεται ντε φάκτο μέσα στην κρίση. Ορισμένοι καλλιτέχνες εμπνέονται απ' αυτήν κι ας μη φαίνεται πολύ καθαρά. Θα ήταν υπερβολικό να γινόταν μονοθεματικό. Υπάρχουν ωραία σχέδια για του χρόνου – δεν τα ανακοινώνουμε. Ισως και μια συνεργασία με το Κέντρο Κινηματογράφου. Φέτος είχαμε 23 ελληνικές παραγωγές, λέμε λοιπόν να το γυρίσουμε λίγο. Με ξένες, πολύ καλές ομάδες. Βέβαια στον κόσμο πάντα κάτι θα λείπει, το καταλαβαίνω. Φέτος, για παράδειγμα, τους έλειψε το κλασικό μπαλέτο.
• Το κοινό της Επιδαύρου διαφοροποιείται. Λες και το μνημείο υπαγορεύει μια συντηρητική συμπεριφορά απέναντι στις παραστάσεις.
Εθνικισμός, η δόξα των αρχαίων ημών προγόνων;.. Κι επειδή σήμερα μακράν απέχουμε απ’ αυτό το κλέος, εναποθέτουμε τη χαμένη περηφάνια μας στις αρχαίες πέτρες. Προσωπικά πιστεύω ότι δεν είναι ακριβώς έτσι. Τουλάχιστον οι νέοι άνθρωποι που βλέπω και στην Επίδαυρο με κάνουν να νιώθω ότι αλλάζει αυτή η νοοτροπία. Ολο και λιγότεροι τη συντηρούν. Από την άλλη, πρόκειται ασφαλώς για ένα μεγάλο λαϊκό θέατρο. Και μην ξεχνάτε ότι και με τον Κέβιν Σπέισι ήταν sold out.
• Θα μπορούσε το Φεστιβάλ να αποκτήσει κύρος μεγάλου ευρωπαϊκού φεστιβάλ;
Θα μπορούσε εφόσον το υπουργείο Πολιτισμού λειτουργούσε με βάση κάποιο σχέδιο. Υπάρχουν χώρες όπου χρησιμοποιούν τα ιστορικά μνημεία διοργανώνοντας φεστιβάλ. Οπως η Αβινιόν. Οταν τελειώνει η διοργάνωση, τα πάντα σταματούν και η χρήση του μνημείου επιστρέφει στον τουρισμό. Δεν έχουμε παραχωρήσεις, ατζέντηδες, νταβατζήδες, φίλους, ψηφοφόρους, γνωστούς των πολιτικών που τα εκμεταλλεύονται. Στη Ρώμη και στη Βερόνα, μόλις τελειώσει το φεστιβάλ, οι χώροι κλείνουν. Εδώ ενοικιάζονται, κινητοποιούνται ανιψιοί πολιτικών, κουμπάροι υπουργών και άλλα τέτοια φαιδρά. Για να μπορέσουμε να λειτουργήσουμε ως σοβαρό διεθνές φεστιβάλ, πρέπει να έχουμε συμπεριφορά ανάλογη του στόχου. Την άλλη εβδομάδα έχει παράσταση στην Επίδαυρο. Δεν ξέρω ποιοι, πώς την οργανώνουν. Το site τους λέγεται epidavria.gr, αλλά κάποιος πρέπει να τους πει ότι υπάρχουν ήδη Επιδαύρια. Αλλά αυτή είναι η περίφημη «ντόπια πολιτική». Είπαμε, είναι θέμα νοοτροπίας.
• Και τώρα ακόμα, που η τρόικα υποτίθεται ότι μας βάζει σε ευρωπαϊκή τάξη;
Δεν ξέρω τι βλέπει, τι καταλαβαίνει η τρόικα. Δεν νομίζω οι πολιτικοί από τη μια μέρα στην άλλη να εξευρωπαϊστούν. Στη Γαλλία, 46 χρόνια τώρα, δεν μου τηλεφώνησε ποτέ πολιτικός, υπουργός, ζητώντας κάτι. Εδώ είναι κανόνας. Η μεγάλη ειδοποιός διαφορά που ρυθμίζει τα πράγματα.
• Αν μ’ έναν μαγικό τρόπο η πολιτεία έστεργε σ' ένα βασικό αίτημά σας για το Φεστιβάλ, τι θα ζητούσατε;
Θα ζητούσα να αποκτήσει εκείνη, η πολιτεία, μια συμπεριφορά αληθινά ευρωπαϊκή. Δεν ξέρετε πόσο σημαντικό είναι αυτό. Η αξιοκρατία λάμπει διά της απουσίας της στη χώρα. Ολα συμβαίνουν λόγω γνωριμιών. Για παράδειγμα: έχουμε τρεις μουσικούς διεθνούς κύρους, τον Θόδωρο Κουρεντζή, τον Κωνσταντίνο Καρύδη, τον Κώστα Καβάκο. Ξέρετε εσείς καμιά ορχήστρα ή όπερα που να ζήτησε απ' αυτούς τους εκλεκτούς καλλιτέχνες να αναλάβουν κάτι – αν εξαιρέσουμε κάπως τον τελευταίο; Είδα τον Μάιο τον Καβάκο στο Λίνκολν Σέντερ στη Ν. Υόρκη, τον Κουρεντζή να διευθύνει «Οθέλλο» στο Παρίσι. Εδώ μάλλον δεν τους έχουν ανάγκη…
• Επιμένετε πολύ στους νέους.
Πάντα θα επιμένω και θα αρνούμαι οποιονδήποτε εκβιασμό. Οι νέοι που συμμετείχαν φέτος στο Φεστιβάλ ζήτησαν ίσα να πληρωθούν οι ηθοποιοί και κάτι για να φάνε. Ποιος βοηθά, για παράδειγμα, τον Αζά ή τον Κακάλα; Αυτά τα παιδιά, που ούτε επιχορήγηση παίρνουν,ούτε γλείφουν πολιτικούς, προσπαθούν να δουλέψουν με τον ενθουσιασμό και την αγάπη τους για το θέατρο. Αντίθετα, τα περισσότερα ΔΗΠΕΘΕ διευθύνουν άσχετοι, διορισμένοι από τοπικούς άρχοντες. Πώς να αγνοήσω ότι γίνεται μια μεγάλη αδικία εις βάρος των νέων; Μ’ αυτούς χαίρομαι όταν τα καταφέρνουν. Με την ειλικρίνεια και το πείσμα τους. Αλλά και με τους μεγαλύτερους που νιώθουν νέοι. Βρέθηκα μετά την παράσταση του «Φιλοκτήτη» στον Λεωνίδα με τον 88χρονο Γιάννη Βογιατζή. Το χαμόγελο, η ελπίδα, η χαρά του με ενθουσίασαν.
Δεν πληρώνομαι και αισθάνομαι ελεύθερος
• Πιστεύετε ότι η δημόσια εικόνα σας προκαλεί κάποιους; Οι εχθροί σας ισχυρίζονται ότι «ο διευθυντής του Φεστιβάλ δεν βρίσκεται στην Ελλάδα. Συνεχώς φεύγει».
Ευτυχώς… Εχοντας το ένα πόδι εδώ και το άλλο έξω διασώζομαι. Την όποια μου δύναμη την οφείλω σ’ αυτό. Αλλιώς μπορεί να είχα φθαρεί, να λειτουργούσα κι εγώ όπως όλοι στην Ελλάδα. Δεν είναι μυστικό ότι ζω και δουλεύω στη Γαλλία. Αλλωστε πρέπει να ταξιδεύεις, να βλέπεις παραστάσεις έξω, να επιλέγεις. Φυσικά θα μπορούσα να αφήσω την κατάσταση όπως ήταν πριν. Να επιλέγουν και να τα παίρνουν οι ατζέντηδες, που αποσπούσαν το 40 με 50% του προϋπολογισμού του Φεστιβάλ. Και έξω υπάρχουν ατζέντηδες, αλλά με ποσοστό 10-15%. Εδώ ήταν μια απίστευτη κομπίνα. Πώς θα τα φάμε χωρίς να πληρωθούν οι ηθοποιοί. Μια αφαίμαξη των οικονομικών πόρων του Φεστιβάλ. Αυτοί φυσικά είναι εχθροί μας σήμερα. Οσο για τη δημόσια εικόνα μου, δεν είμαι σνομπ, μάλλον low profile. Εδώ και τέσσερα χρόνια, βλέποντας την οικονομική κατάσταση, κυρίως των καλλιτεχνών, αποφάσισα να μην πληρώνομαι ως διευθυντής του Φεστιβάλ. Ξενοδοχεία και ταξίδια τα πληρώνω από την τσέπη μου.
• Ακόμα και τα αναγκαία για να κλείσετε παραστάσεις;
Ολα. Ετσι όμως αισθάνομαι ελεύθερος. Δεν χρωστάω σε κανέναν τίποτα. Ομως θα έπρεπε το ελληνικό κράτος να είναι δίπλα στα παιδιά που έχουν ταλέντο και όχι στους φίλους, τους κουμπάρους, τα ανίψια. Το αδιάκοπο ρουσφέτι αδικεί κατάφωρα τους νέους. Κι έπειτα ο πολιτισμός και ο τουρισμός συνιστούν τη μοναδική μας επένδυση, αφού δεν διαθέτουμε τίποτα άλλο ως χώρα. Η Γαλλία έχει 70 εκατομμύρια τουρίστες κι εμείς 20. Θα μπορούσαμε να είχαμε 40 ή 50 εκατομμύρια, λύνοντας ένα σημαντικό μέρος του οικονομικού προβλήματος. Αλλά χρειάζεται σχέδιο.
• Πάντως και στη Γαλλία, η οικονομική και κοινωνική κατάσταση δεν είναι αισιόδοξη. Η Ακροδεξιά πρώτο κόμμα.
Μόνο που μπροστά στη Χρυσή Αυγή η Λεπέν μοιάζει σοσιαλίστρια… Φυσικά, εκείνη είναι πονηρή, ελίσσεται, μεταμορφώνεται. Γενικότερα η κατάσταση είναι δύσκολη, δείτε τι γίνεται στην Ουγγαρία. Η οικονομία σε κάνει να λειτουργείς διαφορετικά. Εγώ ποτέ δεν πίστευα ότι οι Ελληνες μπορεί να είναι ρατσιστές. Παλιά οι ξένοι που είχαμε ήταν τουρίστες, άρα καλοδεχούμενοι. Σήμερα είναι πρόσφυγες και η αντιμετώπιση αλλάζει. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες χώρες. Οι πάντες γνώριζαν ότι ο ευρωπαϊκός Νότος είναι προβληματικός.
Η εικόνα της Ελλάδας δεν είναι αρνητική στο εξωτερικό. Προσωπικά δεν εισπράττω κακή φήμη για τη συμπεριφορά του ελληνικού λαού. Δεν έχουμε μόνο αρνητικά. Υπάρχουν και καλά. Αλλά η έννοια μας δεν πρέπει είναι το ξερίζωμα των κακών;
Κατευθυνόμενη η ερώτηση της βουλευτή της Ν.Δ.
• Πώς σας φάνηκε η ερώτηση της βουλευτή της Ν.Δ. να επιστραφεί η Επίδαυρος στο Εθνικό Θέατρο;
Με εντυπωσίασε η μομφή περί «αμοραλιστικού ελιτισμού»! Δεν την ξέρω την κυρία, μου είπαν ότι ήταν δημοσιογράφος σε πρωινά τηλεοπτικά προγράμματα, κάτι που προδίδει και το περιεχόμενο της ερώτησής της στη Βουλή. Απ' ό,τι ενημερώθηκα, πάντως, δεν πρέπει να είναι φανατική θεατρόφιλη… Σίγουρα αυτή εκπροσωπεί την εθνικιστική άποψη, ενώ εμείς δεν σεβόμαστε ούτε πατρίδα ούτε θρησκεία… Τι να πω. Φαντάζομαι ότι κάποιος θα της είπε να προβεί στην ενέργεια.
• Πιστεύετε ότι ήταν κατευθυνόμενη κίνηση;
Ασφαλώς και πρέπει να έχει οργανωθεί. Μα σκεφτείτε ότι σ’ αυτό τον χώρο, επί δεκαετίες, δρούσαν ντε φάκτο συγκεκριμένοι άνθρωποι. Κανείς δεν μπορούσε να τους κουνήσει. Οταν ανέλαβα και απομάκρυνα όσους λυμαίνονταν το Φεστιβάλ επί χρόνια, φέρνοντας άλλους, που δεν είχαν ποτέ πρόσβαση, όπως τον Λευτέρη Βογιατζή, ήταν αναμενόμενο να αντιδράσουν. Εγιναν όλα αυτά που μπορείτε να φανταστείτε. Τηλέφωνα βουλευτών, υπουργών, απειλές, εκβιασμοί. Η χώρα έτσι λειτουργεί, το ξέρουμε. Δεν είμαστε Ευρωπαίοι, απλώς το παίζουμε Ευρωπαίοι.
