Της Βένας Γεωργακοπούλου
Η Ράγια και η Τάχερα την εποχή που μπορούσαν ακόμα να κάνουν θέατρο
Αν αποφασίσεις, ενθουσιώδης ντοκιμαντερίστρια, να γυρίσεις μια ταινία για τις γυναίκες που κάνουν θέατρο στο Αφγανιστάν, θα πρέπει ένα να ξέρεις. Αυτό που κατάλαβε πολύ καλά η Αννέτα Παπαθανασίου, που κάτι γνωρίζει για μια χώρα όπου γύρισε το 2007 το ντοκιμαντέρ «Qadir, ένας Αφγανός Οδυσσέας».
Μπορεί να φτάσεις στην Καμπούλ με έτοιμη την ταινία στο μυαλό σου, με τις πρωταγωνίστριές σου κλεισμένες και καρατσεκαρισμένες και τα ραντεβού κλεισμένα κι αυτές να ειναι άφαντες. Εξαφανισμένες από προσώπου γης. Δολοφονημένες. Κρυμμένες και φοβισμένες. Ή οι πιο τυχερές, πρόσφυγες ήδη στη Δύση.
Μακριά από μια χώρα που εξουσία και μουλάδες, όπως λέει η σκηνοθέτις, «ολοένα και περισσότερο τρομοκρατούν τις γυναίκες που θέλουν να είναι ηθοποιοί. Η έκρηξη ελευθερίας μετά την πτώση των Ταλιμπάν, η μαζική στροφή των νέων στην τέχνη, δεν υπάρχει. Ο,τι έγινε, έγινε. Οι θίασοι διαλύονται, τα φεστιβάλ καταργούνται, οι γυναίκες όσο δυνατές κι αν είναι, που είναι, αποσύρονται κάτω από τις απειλές για τη ζωή της οικογένειάς τους. Σε λίγο το θέατρο θα είναι αμιγώς ανδρική τέχνη. Δεν είναι τυχαίο που στο Θεατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου της Καμπούλ σπουδάζουν 200 αγόρια και μόνον 8 κορίτσια».
Στο συναρπαστικό, εξαιρετικά πλούσιο ως υλικό και καλοδουλεμένο ως θέμα, ντοκιμαντέρ της «Παίζοντας με τη φωτιά», που γύρισε το 2012 στην Καμπούλ, η Αννέτα Παπαθανασίου μάς ανοίγει τα μάτια σε έναν κόσμο που δεν είναι απλώς παραδοσιακός και μουσουλμανικός, αλλά κυριολεκτικά μισεί τις γυναίκες. Ακούμε τον μουλά Εναγιατουλάχ Μπαλέχ να λέει στην κάμερα ότι ακόμα και η γυναικεία φωνή «ερεθίζει τον άνδρα», έτσι είναι η φύση, άρα η γυναίκα πρέπει να κάνει τα πάντα για να μην ενοχλεί. Μεγάλη της επιτυχία να τον κινηματογραφήσει, αν και έστειλε μόνο τον εικονολήπτη της, «μήπως αν ήταν μόνος του, χωρίς να βλέπει μπροστά του μια Δυτική γυναίκα, μιλούσε με μεγαλύτερη ειλικρίνεια», λέει η τολμηρή σκηνοθέτις.
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, όπως μας τα διηγείται η ίδια.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ-ΚΛΟΟΥΝ: «Ξεκίνησα να κάνω ένα σεμινάριο για την αρχαία τραγωδία στο Θεατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου της Καμπούλ και ταυτόχρονα ένα ντοκιμαντέρ με πρωταγωνίστρια μια καταπληκτική ηθοποιό-κλόουν, την Τάχερα Χασίμι, που είχε πάρει το πρώτο βραβείο σε θεατρικό φεστιβάλ. Ολες οι συνεννοήσεις πήγαν στράφι. Οταν έφτασα στην Καμπούλ για να τη βρω, έμαθα ότι είχε ζητήσει πολιτικό άσυλο στο Βερολίνο! Η αφγανική τηλεόραση έδειξε ένα μικρό απόσπασμα από τη βραβευμένη της παράσταση και βγήκε ο μουλάς Εναγιατουλάχ Μπαλέχ, καθηγητής ισλαμικού δικαίου, σύμβουλος του Καρζάι και βασικός ιμάμης στο κεντρικό τζαμί της Καμπούλ, και την κατήγγειλε ότι προβάλλει το σώμα της και προπαγανδίζει τον χριστιανισμό. Καλεσμένη τότε στο Βερολίνο για παραστάσεις και δεχόμενη απειλές για τη ζωή της αδελφής της και της οικογένειάς της, αναγκάστηκε να μείνει εκεί. Κατάφερα, όμως, να τη συναντήσω, να μιλήσω μαζί της, αλλά και να κινηματογραφήσω παράστασή της στη Νεανική Σκηνή της Σαουμπίνε, που μιλούσε ακριβώς για την ιστορία και τα δεινά της. Απελευθερωμένη και λαμπερή!»
ΟΙ ΠΕΤΡΕΣ ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ, ΟΙ ΑΝΗΘΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: «Η Ραγιά ανήκε στον πρώτο γυναικείο θίασο που φτιάχτηκε μετά τους Ταλιμπάν και έδινε παραστάσεις σε σχολεία και αλλού με μικρά σκετς γύρω από τα δικαιώματα των γυναικών, τη βία εναντίον τους. Ε, λοιπόν, τους έκαψαν τον χώρο όπου έκαναν πρόβα, μια κοπέλα εξαφανίστηκε, άλλη μία δολοφονήθηκε. Με δέχτηκε στο σπίτι της, μου έδειξε τα σπασμένα παράθυρα από τις πέτρες. Κλαίγοντας μπροστά στον φακό μού είπε ότι την ακολουθούν δέκα δέκα στον δρόμο για να μάθουν πού ζει, αυτή, μια ηθοποιός, άρα ελαφρών ηθών γυναίκα. Ενιωσα τον φόβο της, που την έκανε τις μέρες εκείνες να ετοιμάζεται να το σκάσει παράνομα στην Τουρκία – ευτυχώς τα κατάφερε. Μου εξομολογήθηκε -δεν το έβαλα, βέβαια, στην ταινία- ότι έπαιρνε sms ακόμα και από μέλη του Κοινοβουλίου, που της έλεγαν πόσο όμορφη είναι και να κοιμηθεί μαζί τους!»
ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΜΙΑΣ ΣΤΑΡ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ: «Την Μπρέσνα Μπαχάρ την ξέρουν και οι πέτρες. Εκανε μεγάλη καριέρα παίζοντας σε σίριαλ, τις σκηνές τους που δείχνω στην ταινία τις απομόνωσα από τα dvd που πουλιούνται στους δρόμους. Και όμως, σήμερα είναι δακτυλοδεικτούμενη, δέχεται απειλές, την έσπασε στο ξύλο ο ίδιος ο ανιψιός της, προσπαθεί να φύγει από το Αφγανιστάν, αλλά δεν έχει λεφτά. Ευτυχώς τα κατάφερε η κόρη της, που ζει πια στη Γαλλία».
ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΠΟΥ ΑΡΝΕΙΤΑΙ ΝΑ ΞΑΝΑΠΑΙΞΕΙ: «Μια μαθήτριά μου στο σεμινάριο για την αρχαία τραγωδία, φοιτήτρια στο πρώτο έτος του Θεατρικού Τμήματος, είχε συμμετάσχει σε μια παράσταση του “Ζορζ Νταντέν” του Μολιέρου, που παίχτηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Την είδα με τα μάτια μου. Πάλι συνέβη η γνωστή ιστορία. Η τηλεόραση έδειξε την παράσταση (θέλουν να φαίνεται ότι έχουν τέχνη στο Αφγανιστάν) και άρχισαν ο εκφοβισμός και οι απειλές. Ακόμα και από τον ίδιο της τον ξάδελφο. Η μικρή, πανικόβλητη για την οικογένειά της που ζει στο Πακιστάν, μου ζήτησε να μιλήσουμε. Την έχω οn camera να λέει κλαίγοντας ότι εγκαταλείπει τα όνειρά της για το θέατρο, ότι θα προσπαθήσει να γίνει συγγραφέας για να εκφραστεί».
ΦΟΒΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΡΕΣ: «Μου φάνηκε απαραίτητο να συμπεριλάβω στο ντοκιμαντέρ και έναν θίασο τεσσάρων αγοριών, αποφοίτων του Θεατρικού Τμήματος. Μπήκαν με κέφι και ενθουσιασμό στον χώρο και τώρα φοβούνται κι αυτοί. Και κάνουν τόσο μοντέρνο θέατρο, αυτό ακριβώς που δεν θέλει η εξουσία. Φοβάται ακόμα και ο διευθυντής του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, ο Χουσέιν Ζάντα, ο ίδιος που κατάφερε να το κρατήσει ανοιχτό ακόμα και επί Ταλιμπάν παίζοντας, βέβαια, συνέχεια το ίδιο έργο, που τους εξυμνούσε. Βγήκε μια μέρα από παράσταση στο Γαλλικό Ινστιτούτο, τον μόνο χώρο που μαζί με το Πανεπιστήμιο τολμά να φιλοξενεί παραστάσεις, και βρήκε όλα τα λάστιχα του αυτοκινήτου του σκασμένα».
info: Η ταινία βγαίνει την Πέμπτη στον «Δαναό»
…………………………………………………………………………………………………….
«Πέρασαν από έγκριση ακόμα και παραστάσεις τραγωδίας»
Σε μια χώρα που δολοφονεί και καταδιώκει τις γυναίκες ηθοποιούς είναι τεράστια αντίφαση η ύπαρξη ενός Τμήματος Θεατρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, εκεί όπου η Αννέτα Παπαθανασίου δίδαξε σε σεμινάριο την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή – πρώτη φορά που οι φοιτητές έρχονταν σε επαφή με το αρχαίο δράμα. «Διάλεξα την “Αντιγόνη” ακριβώς γιατί ήθελα να περάσω, έστω και υπόγεια, το θέμα της δυνατής και επαναστατημένης γυναίκας», λέει η σκηνοθέτις.
Η κατάσταση που αντιμετώπισε είχε τα καλά και τα κακά της. «Τα παιδιά έχουν πάθος, ταλέντο, διψάνε για γνώση, αλλά την ίδια στιγμή είναι αδύνατον να βγει η δουλειά τους έξω από το Πανεπιστήμιο. Μια καθηγήτρια, όμορφη και έξυπνη, δεν έχει καν τολμήσει να παίξει θέατρο. Το τρίτο έτος δεν έχει κανένα κορίτσι, με αποτέλεσμα τα αγόρια να παίζουν τους γυναικείους ρόλους και να δυσανασχετούν».
Η Αννέτα Παπαθανασίου ήταν η πρώτη που τους πήγε αρχαία κείμενα μεταφρασμένα στα περσικά (φαρσί), που μοιάζουν με τη βασική διάλεκτο (νταρί) της Καμπούλ. Τη βοήθησε πολύ ο ηθοποιός Βασίλης Κουκαλάνι, που έχει καταγωγή από το Ιράν, και ένας Ιρανός ηθοποιός, που τον γνώρισε στα σόσιαλ μίντια. «Τους πήγα και κασέτες από το Εθνικό και άλλα θέατρα με παραστάσεις της Επιδαύρου, να δουν πώς ανεβαίνει το αρχαίο δράμα. Ολες έπρεπε να τις δουν πρώτα οι καθηγητές, να περάσουν από έγκριση, ειδικά οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, μήπως και έχουν καμιά ανήθικη σκηνή. Στο θέατρο και στο σινεμά του Αφγανιστάν ακόμα και στις ερωτικές σκηνές οι άνδρες και οι γυναίκες δεν αγγίζονται».
