Της Πέπης Ρηγοπούλου
Καρυάτιδες. Τις βλέπω σαν κορίτσια-δέντρα που χορεύουν έναν μαρμαρωμένο και ζωντανό χορό. Καρύα ή αλλιώς καστανιά. Καρυάτις, επίθετο της Αρτέμιδας που λατρευόταν στον ξακουστό ναό των Καρύων στη Λακωνία. Καρυάτιδες, ιέρειες της Αρτέμιδας. Καρυάτις, χορός προς τιμήν της θεάς του κυνηγιού και των παρθένων δασών, προστάτιδας της παρθενίας. Καρυάτιδες, όνομα που πήραν στην ύστερη αρχαιότητα τα γυναικεία αγάλματα που στήριζαν το επιστύλιο αρχαίων κτισμάτων και είχαν την εποχή του Ερεχθείου το όνομα κόρες. Και ακόμα καρυάτιδες, είδος σκουλαρικιών που κοσμούσαν και υμνούσαν τη γυναικεία ομορφιά.
Καρυάτιδες. Μαρμαρωμένος και παλλόμενος χορός. Πομπή μυητική, λατρευτική πορεία πολιτισμού μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Στους θησαυρούς των Κνιδίων και των Σιφνίων στην ώριμη αρχαϊκή εποχή. Εκεί όπου μια Σφίγγα στεκόταν μπροστά από τις δύο σιφναϊκές κόρες, απαγορεύοντας στον βέβηλο να κλέψει τα αφιερώματα στον θεό των Δελφών. Στην πρόστασιν των κορών του Ερεχθείου τον 5ο αι. π.Χ. Στα μικρά προπύλαια της Ελευσίνας τον 1ο π.Χ. Σε έργα των νεοαττικών Διογένη και Νικολάου στα χρόνια μετά τον Χριστό.
«Ατλαντες», το αρσενικό ισοδύναμο των Καρυάτιδων στον ναό του Ακράγαντα τον 5ο π.Χ.
Καρυάτιδες. Τα μαγικά κορίτσια από τον Γετικό τάφο που ανασκάφηκε λίγο πριν από την Αμφίπολη στο Σβέτσαρι της Βουλγαρίας. Τα είπαν «έργα επαρχιακού εργαστηρίου», για να μην το πάρουν επάνω τους οι γείτονές μας, οι Βούλγαροι.
Ομως αυτό που πρέπει να προσέχουμε σε ό,τι ξεπερνά τα σύνορά μας δεν είναι ό,τι χωρίζει αλλά ό,τι ενώνει. Βλέποντας με λίγη μόνο προσοχή τις εικόνες των πέτρινων κοριτσιών από το Σβέτσαρι, καταλαβαίνουμε πως από τη μέση και κάτω το ένδυμά τους σχηματίζει ένα ανεστραμμένο άνθος. Ανθος μυητικό, ίσως παπαρούνα, που μας κάνει να σκεφτούμε ότι τελούν ένα μυστήριο. Η μύηση με τα ιερά της λουλούδια και βότανα υπερβαίνει και συνθέτει τα δόγματα, ξεπερνά τα σύνορα του χρόνου και του χώρου, ταξιδεύει από ήπειρο σε ήπειρο, από τους τάφους της Βακτριανής μέχρι τη μινωική Κρήτη, τις Μυκήνες και την Ελευσίνα.
Μένει, καθώς θα έλεγε ο Καβάφης, το πιο τίμιο –πολύτιμο–, η ομορφιά των κοριτσιών της Αμφίπολης εφάμιλλη με την ομορφιά των δύο Σφιγγών που στέκονται φρουροί μπροστά τους. Αυτή ακριβώς η ομορφιά είναι το γεγονός. Δεν ξέρω αν ο άγνωστος -και σπουδαίος- καλλιτέχνης είχε εμπνευσθεί από έργα προηγουμένων αιώνων, αν δηλαδή «αρχαΐζουν». Μήπως οι ιδέες μας για το κλασικό και το αρχαϊκό ιδεώδες δεν έχουν ανατραπεί ξανά και ξανά από αριστουργήματα σαν τα αγάλματα της Νίκης της Σαμοθράκης και της Αφροδίτης της Μήλου, των οποίων η τελειότητα έκανε τους ειδικούς να προσπαθούν ματαίως να ανεβάσουν τη χρονολόγησή τους στα κλασικά χρόνια; Η ομορφιά, η μαστοριά του κάθε άξιου δημιουργού, η εντέλεια του έργου της ψυχής και των χειρών του είναι αυτή που κάνει αδελφές τις κόρες της Ακρόπολης, τις καρυάτιδες της Αμφίπολης και –γιατί όχι;– τα κορίτσια-δέντρα στους πίνακες, το «Ξημέρωμα» ή την «Είσοδο στην Πόλη» του Ντελβό.
