Της Παρής Σπίνου
City Activities with Subway from America Today, 1930–31
TheMetropolitan Museum of Art, Gift of AXA Equitable, 2012
Αν σε περιόδους οικονομικής ύφεσης προκύπτει πρωτοποριακή τέχνη, αυτό επιβεβαιώνεται περίτρανα στην περίπτωση του σπουδαίου Αμερικανού στιλίστα της τοιχογραφίας Τόμας Χαρτ Μπέντον (1889-1975). To 1930-31, την εποχή της Μεγάλης Υφεσης, δημιούργησε ένα συγκλονιστικό πανόραμα της Αμερικής της δεκαετίας του ’20, αποτυπώνοντας σε δέκα τεράστια πάνελ-τοιχογραφίες τη μετάβαση από την αγροτική ζωή στη βιομηχανική ανάπτυξη. Πρόκειται για το εμβληματικό σύνολο «Αmerica Today», που από τις 30 Σεπτεμβρίου θα παρουσιάζεται στο Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης, έπειτα από δωρεά της ασφαλιστικής εταιρείας AXA.
H ιστορία του έργου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Με ανάθεση του διευθυντή του προοδευτικού κέντρου εκπαίδευσης New School for Social Research της Νέας Υόρκης, ο Τόμας Χαρτ Μπέντον έκανε 10 επιβλητικές, ύψους 2 μέτρων τοιχογραφίες, οι οποίες κοσμούσαν από το 1930 και για αρκετές δεκαετίες μία από τις αίθουσες διδασκαλίας. Το 1982 πωλήθηκαν σε έμπορο τέχνης με την προϋπόθεση να μην εξαχθούν από την Αμερική, ενώ λίγα χρόνια αργότερα τις αγόρασε η ΑΧΑ και τις συντήρησε. Το 2012 αποφάσισε να τις προσφέρει στο Μητροπολιτικό Μουσείο.
Το έργο «Αmerica Today» θεωρείται ορόσημο του μοντερνισμού, παρότι ο ίδιος ο καλλιτέχνης δήλωνε εχθρός του μοντερνισμού. Με τη στιβαρότητα της αναπαράστασης και τη δύναμη της αφήγησης, με επιρροές που -σύμφωνα με τους ειδικούς- φτάνουν ώς τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και ταυτόχρονα ανοίγουν τον δρόμο για την αφηρημένη τέχνη, δημιούργησε ένα μοναδικό πορτρέτο της Αμερικής της εποχής του. Οπως το είδε, όπως το έζησε.
Το ηρωικό προλεταριάτο έχει την τιμητική του στις πολυπρόσωπες συνθέσεις του. Εργάτες στα ορυχεία και στη βιομηχανία χάλυβα, αγρότες με ανασηκωμένα μανίκια που λες και ξεπήδησαν από πίνακες της Ρωσικής Πρωτοπορίας, χτίστες, αρχιτέκτονες και μηχανικοί, γιατροί, δάσκαλοι, αλλά και χρηματιστές και εφοπλιστές συγκροτούν μια ηθογραφία της Αμερικής του ’20.
Η ανάπτυξη στο μεγαλείο της. Σιδηρόδρομοι και αυτοκίνητα, πλοία και αεροπλάνα, γερανοί και ουρανοξύστες εκφράζουν την πίστη στην πρόοδο και την ευημερία. Ο κόσμος δουλεύει σκληρά, αλλά και διασκεδάζει: χορεύει στα κλαμπ, καθηλώνεται στις σκοτεινές αίθουσες ανακαλύπτοντας τη μαγεία του σινεμά. Αλλοτε απολαμβάνει την οικογενειακή ευτυχία. Κι όμως, κάπου στην άκρη υπάρχει η ανησυχία, η απειλή, η κριτική σκέψη για το μέλλον, η σκιά της οικονομικής κρίσης που κλονίζει υλικές και ηθικές αξίες.
Ο Τομας Χαρτ Μπέντον πήρε την εικόνα της Αμερικής και την έκανε έργο τέχνης. Σαν κινηματογραφικό κλιπ. Με μια ιδιαίτερη τεχνική. Δεν ζωγράφισε απευθείας στους τοίχους, αλλά σε τεράστια πάνελ που τοποθετήθηκαν κυκλικά στην αίθουσα του New School for Social Research. Αυτή η αίθουσα αναπαράγεται τώρα στο Metropolitan, ενώ σε παρακείμενο χώρο θα εκτεθούν έργα άλλων Αμερικανών καλλιτεχνών της εποχής, στους οποίους ο Μπέντον άσκησε επίδραση. Οπως ο διάσημος φωτογράφος Γουόκερ Εβανς και ο πρωτοπόρος του αφαιρετικού εξπρεσιονισμού Τζάκσον Πόλοκ, που υπήρξε μαθητής του. Μάλιστα, είχε γίνει και μοντέλο για τους χαρακτήρες των τοιχογραφιών του.
Γεννημένος στο Μιζούρι, ο ζωγράφος δεν έπαψε να αναδεικνύει με ιδιαίτερη ματιά όψεις της Αμερικής και να τις μεγεθύνει σε τοιχογραφίες, που βρίσκονται σήμερα σε ιδρύματα και μουσεία: Whitney Museum, Lincoln University, Ιndiana University κ.ά. Αριστερός στις ιδέες του, συχνά προκαλούσε. Δεν δίστασε να δείξει τα πρόσωπα μελών της Κου Κλουξ Κλαν στις τοιχογραφίες του, να καυτηριάσει το δουλεμπόριο στον Νότο, να σχολιάσει τις συνέπειες από την άνοδο του ναζισμού. Εξίσου προκλητικά θεωρήθηκαν και τα ημίγυμνα πορτρέτα της συντρόφου του. Παραγωγικός μέχρι την τελευταία στιγμή, «έσβησε» στο στούντιό του, ενώ δούλευε την τοιχογραφία «The sources of country music» για το Country Music Hall of Fame του Νάσβιλ.
