Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην Αμφίπολη, που σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες αναμένεται να είναι εξαιρετικά σημαντικές, καθώς προσδοκάται να φωτίσουν ένα κομμάτι της ιστορίας της Μακεδονίας κατά την Ελληνιστική Περίοδο, έχουν προκαλέσει το παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Απολύτως λογικό: η ιστορία κάθε χώρας είναι μέρος της παγκόσμιας ιστορίας.
Τα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία, όπως ο εμβληματικός για εμάς Παρθενώνας, το Μάτσου Πίτσου για τους Περουβιανούς, οι Πυραμίδες και η Σφίγγα για τους Αιγυπτίους κ.ά. πολλά και εξίσου σημαντικά, πέρα από την αξία τους ως έργα γλυπτικής ή αρχιτεκτονικής, συμβολίζουν και κάτι άλλο: την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Παρ' όλα αυτά καταστρέφονται συστηματικά στη διάρκεια των πολέμων και, συνήθως, οι ζημιές που υφίστανται καταγράφονται τελευταίες στις λίστες των απωλειών έπειτα από κάθε εμπόλεμη σύρραξη – σαφώς οι ανθρώπινες ζωές είναι ουσιωδώς σημαντικότερες.
Σαράντης Καραβούζης, «Τοπίο με αρχαιολογικά ερείπια», περ. 1974
Οι κατακτητές και οι νικητές των πολέμων, ανάλογα με τους τελικούς στόχους τους και τα βαθύτερα κίνητρά τους, πολιτικά, οικονομικά ή θρησκευτικά, καταστρέφουν στη συντριπτική πλειονότητά τους έργα τέχνης και μνημεία πολιτισμού -συνειδητά ή όχι. Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας κάηκε, καταστράφηκε και λεηλατήθηκε αρκετές φορές, κυρίως από τους Ρωμαίους, αλλά βομβαρδίστηκε και από τους Γερμανούς και τους Συμμάχους στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ρωμαίοι Τίτος και Βεσπασιανός απέσπασαν από τον δεύτερο Ναό του Σολομώντα και μετέφεραν στη Ρώμη τα αρχαία ιερά τελετουργικά αντικείμενα των Εβραίων, ενώ τα σύγχρονα ισραηλινά στρατεύματα έχουν κατηγορηθεί για καταστροφές μνημείων στην Παλαιστίνη και στον Λίβανο. Αξιωματικοί του Γ' Ράιχ κατέκλεψαν έργα τέχνης απ' όπου και αν πέρασαν. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα καταγράφονται καταστροφές και λεηλασίες: Οι αμερικανικές δυνάμεις στο Ιράκ στρατοπέδευσαν γύρω από τα ερείπια της αρχαίας Βαβυλωνίας και τα τεθωρακισμένα τους κινούνταν στα καλντερίμια της. Οι Ταλιμπάν κατέστρεψαν το μουσείο της Καμπούλ και το 2001 βομβάρδισαν τους Βούδες του Μπαμιγιάν. Η Βιβλιοθήκη του Σαράγεβο υπέστη τεράστιες ζημιές στη διάρκεια του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας. Και οι πόλεμοι συνεχίζονται.
Αν υπολογίσουμε και τους αρχαιοκάπηλους -και τους «κλεπταποδόχους» τους- που, εκμεταλλευόμενοι κάθε ευκαιρία (εμπόλεμες συρράξεις, κρατική αβελτηρία και διαφθορά όπου γης), λεηλατούν έργα τέχνης, σχηματίζουμε μια σαφή εικόνα για το πόσο κινδυνεύει η παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.
Η καταστροφή των έργων και των μνημείων, των βιβλιοθηκών και των μουσείων, δείχνει την έλλειψη ανοχής και ανεκτικότητας των ανθρώπων προς το διαφορετικό και είναι μορφή πολιτικού, θρησκευτικού και πολιτιστικού ιμπεριαλισμού, ακόμη και αν οι αυτουργοί της δεν την αντιλαμβάνονται ως τέτοια. Συχνά, οι καταστροφές πραγματοποιούνται ώστε το «ανώτερο», το «καινούργιο» ή το «σωστό», αυτό που κομίζει ο εκάστοτε νικητής, να αλλοιώσει, να διαγράψει το υπάρχον και να επιβάλει το δικό του «ωραίο» ή «ηθικό» ή ό,τι άλλο. Κάπως έτσι έγινε με την καταστροφή των αρχαιοελληνικών μνημείων στον ελλαδικό χώρο κατά την εξάπλωση του χριστιανισμού. Αυτό προσπαθούν να κάνουν οι φανατικοί μουσουλμάνοι που βομβαρδίζουν μνημεία βουδιστικά ή ινδουιστικά στη διαρκώς φλεγόμενη Μεσοποταμία. Το ίδιο έπραξαν οι Ευρωπαίοι κατακτητές στην Αμερική, αλλά και τόσοι άλλοι διαχρονικά.
Οι βαθύτερες αιτίες των πολέμων, τουλάχιστον των περισσοτέρων, είναι οικονομικο-πολιτικές, που συνήθως κρύβονται πίσω από μεγάλες ιδέες, όπως η σωτηρία των ομόφυλων, των ομόθρηςςσκων, των ομόγλωσσων κ.ο.κ. Τα «γεράκια του πολέμου», απ' όπου κι αν προέρχονται, απ' όποιες ιδέες και αν εμφορούνται, αδιαφορούν για τον πολιτισμό. Το μόνο που βλέπουν είναι ο προς επίτευξη στόχος: η κατάκτηση με κάθε μέσο. Τα μνημεία πολιτισμού, όμως, λειτουργούν ως σηματωροί της ιστορικής μνήμης και γνώσης, γίνονται αιτία και αφορμή να εμβαθύνουμε στην ιστορία κάθε τόπου, κάθε λαού και -αν δεν κινούμαστε ιδεολογικά προκατειλημμένοι- να κατανοήσουμε, να αποδεχθούμε και να σεβαστούμε τους άλλους: τον πολιτισμό τους, τη θρησκεία και τη γλώσσα τους, την οικονομία τους, την ιστορία τους (και τη δική μας) τελικά.
