Του Γιάννη Σβώλου
Στις 16 Σεπτεμβρίου 1977, πριν από ακριβώς 37 χρόνια, η Μαρία Κάλλας πέθαινε μόνη από καρδιακή ανεπάρκεια, στο πολυτελές διαμέρισμά της στο Παρίσι. Οπως υποστήριξαν το 2010 οι Ιταλοί ερευνητές της φωνής Φράνκο Φούσι και Νίκο Παολίλο, ο θάνατός της οφειλόταν σε αναμενόμενες παρενέργειες φαρμάκων που έπαιρνε για την αντιμετώπιση προχωρημένης δερματομυοσίτιδας, ασθένειας που προκαλεί χρόνια φλεγμονή και αδυναμία των μυών, συμπεριλαμβανομένων αυτών του λάρυγγα.
Τραγουδίστρια με κομβική σημασία για την εξέλιξη και την επιβίωση της τέχνης της όπερας στο β’ μισό του 20ού αιώνα, η Κάλλας γεννήθηκε από Ελληνες γονείς στη Νέα Υόρκη στις 2 Δεκεμβρίου του 1923 και ήρθε στην Ελλάδα το 1937. Προικισμένη με φωνή εντυπωσιακού μεγέθους και ποιότητας, καθοδηγήθηκε από νωρίς πιεστικά από τη μητέρα της να σπουδάσει τραγούδι. Αυτό έγινε στην Αθήνα του Μεσοπολέμου: αρχικά στο καλομοιρικό Εθνικό Ωδείο, κοντά στη Μαρία Τριβέλα (1937/39) και στη συνέχεια στο Ωδείο Αθηνών κοντά στη βετεράνο Ισπανίδα υψίφωνο Ελβίρα ντε Ιντάλγκο (1939/45), που τη μύησε στα μυστικά της «αρχαίας» τέχνης του μπελ-κάντο.
Η 15χρονη Κάλλας πρωτοεμφανίστηκε δημόσια στον «Παρνασσό» στις εξετάσεις του Εθνικού Ωδείου (11/4/1938), με ένα ντουέτο από την «Τόσκα», και πρωτοπάτησε το πόδι της στη σκηνή του (πρώτου) Θεάτρου Ολύμπια, ως Σαντούτσα σε μαθητική παράσταση της «Καβαλερία ρουστικάνα» (2/4/1939). Σπουδάστρια ακόμη, το 1940 προσλήφθηκε από τον Μπαστιά στη νεοσύστατη Λυρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου και έκανε την πρώτη της επαγγελματική εμφάνιση στην οπερέτα «Βοκάκιος» του Ζουπέ τον Φεβρουάριο του 1941.
Γρήγορα, ακολούθησαν πρωταγωνιστικοί ρόλοι σε όπερες βασικού ρεπερτορίου, τους οποίους η Κάλλας (πρωτο)τραγούδησε με σαρωτική επιτυχία στην κατοχική Αθήνα: «Τόσκα», «Στον κάμπο», «Φιντέλιο», «Ο πρωτομάστορας», «Καβαλερία ρουστικάνα». Μετά την απελευθέρωση και το εφιαλτικό τρίμηνο του Εμφυλίου στην Αθήνα, η διορατική Ντε Ιντάλγκο προέτρεψε τη μαθήτριά της να επιδιώξει διεθνή σταδιοδρομία στην Ιταλία. Εκείνη προτίμησε να γυρίσει στις ΗΠΑ. Οταν τον Σεπτέμβρη του 1945 άφησε πίσω της το εφιαλτικά ανταγωνιστικό, ευεξήγητα μικρόψυχο περιβάλλον της ΕΛΣ, είχε συμμετάσχει σε 56 παραστάσεις.
Η συνέχεια αποτελεί μέρος της μεγάλης αφήγησης τουδυτικού μουσικού πολιτισμού: «Τζοκόντα», «Τουραντότ», «Βαλκυρία», «Πουριτανοί», «Τριστάνος και Ιζόλδη», απογείωση στις διεθνείς σκηνές με «Νόρμα», «Υπνοβάτιδα», «Τραβιάτα», «Λουτσία», «Αννα Μπολένα», «Μήδεια», «Τόσκα», «Ροζίνα»…
Τι αντίκτυπο έχει στη χώρα μας σήμερα η κολοσσιαία, διεθνής προσφορά της στην τέχνη της όπερας; Πέρα από την κιτρινισμένη φωτογραφία της στη στάση του Μετρό «Μέγαρο Μουσικής», μάλλον ελάχιστο και, σίγουρα, τίποτε ουσιαστικό: τίποτε απ’ όσα πολύτιμα και αναντικατάστατα πρόσφερε αυτή στον κόσμο δεν ρίζωσε, ούτε είχε απήχηση εδώ. Ούτε Ροσίνι, Ντονιτσέτι, Μπελίνι μάθαμε ν’ ακούμε ούτε η σκηνική τέχνη του λυρικού τραγουδιού και το ρεπερτόριο που ακούμε εξελίχθηκαν… Μόνο λόγια, μιμήσεις, κούφιοι φόροι τιμής και παθητική εκμετάλλευση της μνήμης και του ονόματος. Οπως στις περιπτώσεις του Μητρόπουλου και του Σκαλκώτα, ο τόπος αποδείχτηκε αθεράπευτα μικρός, τόσο για τους ίδιους όσο και για την κληρονομιά τους.
Ενα βιβλίο-θησαυρός
Γι’ αυτούς που θα ’θελαν να γνωρίσουν κάτι αληθινό από τη «δική μας» Κάλλας υπάρχει πάντα το ανεξάντλητου, ασύλληπτα πολυδιάστατου ενδιαφέροντος βιβλίο του Νίκου Πετσάλη-Διομήδη «Η άγνωστη Κάλλας» (Καστανιώτης, Αθήνα, 1998), που εκδόθηκε και στα αγγλικά. Οχτακόσιες τριάντα πέντε σελίδες κειμένου, που σφύζουν από γλαφυρές αφηγήσεις και διπλοελεγμένη πληροφορία, χείμαρρος γνωστών και άγνωστων φωτογραφιών της Κάλλας αλλά και όσων σχετίστηκαν έμμεσα ή άμεσα με αυτήν, εβδομήντα πέντε σελίδες υποσημειώσεων, ευρετήρια κύριων ονομάτων, άριστη πλαισίωση με τα κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα της εποχής. Ολα αυτά συνθέτουν ένα συναρπαστικά ζωντανό πανόραμα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο έζησε και διαμορφώθηκε στα πρώτα 22 χρόνια της ζωής της η Κάλλας. Παράλληλα, για τους Ελληνες με την τόσο ασθενή μνήμη, το βιβλίο προσφέρει ένα διάπλατα ανοιχτό παράθυρο στο παρελθόν, ένα πολύτιμο ταξίδι αυτογνωσίας στις καταβολές της στρεβλής και κακότυχης μουσικής ζωής μας…
……………………………………………………………..
69 CDs με 26 όπερες και 13 ρεσιτάλ
Στις 22 Σεπτεμβρίου η δισκογραφική εταιρεία Warner Classics, που πρόσφατα «απορρόφησε» τον κολοσσό της ΕΜΙ, θέτει σε κυκλοφορία επανεπεξεργασμένες ψηφιακά όλες τις ηχογραφήσεις λυρικών έργων και ρεσιτάλ που έκανε η Κάλλας σε στούντιο για την ιταλική Cetra και την ΕΜΙ (1949-1969). Στα 69 CDs περιλαμβάνονται 26 πλήρεις όπερες και 13 ρεσιτάλ, δυστυχώς όμως όχι και οι «πειρατικές» ηχογραφήσεις που είχε εντάξει παλαιότερα η ΕΜΙ στη δική της έκδοση. Τα CDs είναι πακεταρισμένα στα αρχικά τους εξώφυλλα, συνοδεύονται από πολυτελές, πολυσέλιδο φυλλάδιο και CD-ROM με τα κείμενα των λιμπρέτων. Το κόστος αναμένεται να είναι κάτι λιγότερο από 3€ ανά CD.
Εμπειροι, ειδικευμένοι τεχνικοί χρησιμοποίησαν τις πρωτότυπες αρχικές καταγραφές σε μαγνητοταινία (EMI) ή κέρινες μήτρες (Cetra). Μέσω προηγμένης τεχνολογίας ψηφιακής επεξεργασίας αφαίρεσαν ανεπιθύμητους εξωγενείς θορύβους, ανασκεύασαν προηγούμενες άστοχες επεμβάσεις και, τελικά, άντλησαν ήχο ασύλληπτης ποιότητας και διαφάνειας, που εξέπληξε τους επιζώντες τεχνικούς των πρώτων ηχογραφήσεων! Μια έκδοση ιδανική για όσους παλιούς θα ’θελαν να εκσυγχρονίσουν (ξανά) τη δισκοθήκη τους και, βεβαίως, για όσους νεότερους επιθυμούν να συναντηθούν με το ανεξάντλητου κύρους φαινόμενο Κάλλας.
