«Ανθολογία ερωτικής ποίησης» αντίδοτο στον Αγιο Βαλεντίνο
Ο Χάρης Βλαβιανός επέλεξε και μετέφρασε ενενήντα απόπειρες δημιουργών, κυρίως του 20ού αιώνα, από διαφορετικές χώρες και κουλτούρες, να τιθασεύσουν το μοναδικό αυτό συναίσθημα
Της Παρής Σπίνου
Αιώνες τώρα, ένα από τα κεντρικά θέματα της ποίησης είναι ο έρωτας και τα αντιφατικά συναισθήματα που προκαλεί: ευφορία αλλά και ζήλια, απόλαυση και οδύνη, οργή, απώλεια ή ματαίωση. Τα πολλαπλά είδωλα του έρωτα αντικατοπτρίζει μια νέα «Ανθολογία ερωτικής ποίησης», που κυκλοφορεί σήμερα από τις εκδόσεις «Πατάκη», σε επιμέλεια του ποιητή Χάρη Βλαβιανού, ο οποίος επιλέγει, μεταφράζει και προλογίζει. Πρόκειται για 90 απόπειρες δημιουργών, κυρίως του 20ού αιώνα, που ανήκουν σε διαφορετικές χώρες και γενιές, να ανιχνεύσουν το ερωτικό πάθος.
Σε μια εποχή που το μυαλό κολλάει στα μέτρα του Μνημονίου, είναι μια ευκαιρία να αποδράσουμε για λίγο διαβάζοντας τους υπέροχους στίχους του Ε.Ε. Κάμινγκς: «Κρατώ την καρδιά σου μαζί μου (την κρατώ μες στην καρδιά μου)/ δεν την αποχωρίζομαι ποτέ (όπου κι αν πάω πηγαίνεις κι εσύ, καλή μου, κι ό,τι γίνεται/ από μένα μόνο είναι δικό σου έργο, αγαπημένη μου)».
Τα κορυφαία ονόματα του 20ού αιώνα δεν απουσιάζουν (Τ.Σ. Ελιοτ, Εζρα Πάουντ, Γουάλας Στίβενς, Οκτάβιο Πας, Τζον Ασμπερι, Πολ Ελιάρ, κ.ά.), ωστόσο δεν είναι ένας εξαντλητικός κατάλογος, όπως επισημαίνει ο Χ. Βλαβιανός, ο οποίος κάνει επίσης μια αναδρομή σε προγενέστερες εποχές (από Σαπφώ και Κάτουλλο μέχρι Μπάιρον, Σέλεϊ, Γουίτμαν, Ντίκινσον), με ποιήματα που λειτουργούν αντιστικτικά προς το κυρίως σώμα του βιβλίου.
Πώς όμως συμπυκνώνουν οι ερωτευμένοι ποιητές σε λίγες λέξεις όσα τους συγκλονίζουν;
Η Βισουάβα Σιμπόρσκα γράφει στον «Κεραυνοβόλο έρωτα»: «Πίστευαν και οι δύο ακράδαντα/ ότι ένα ξαφνικό πάθος τους ένωσε./ Μια τέτοια βεβαιότητα είναι ωραία,/ αλλά η αβεβαιότητα είναι ακόμα πιο ωραία».
Η Αν Σέξτον επιχειρεί να περιγράψει την ηδονή: «Οταν ο άντρας/ εισχωρεί στη γυναίκα,/ όπως αλλεπάλληλα κύματα που δαγκώνουν την ακτή».
Αλλοι, πάλι, μιλούν για τη μοναξιά, όπως ο Εζρα Πάουντ στην «Η ωραία τουαλέτα»: «Και ήταν παλλακίδα τον παλιό καιρό/ Και παντρεύτηκε έναν μέθυσο,/ Που τρικλίζοντας τώρα από το σπίτι φεύγει/ Και την αφήνει μόνη, τόσο μόνη».
Για τη ματαιότητα: «Δεν θέλω πια τ’ αστέρια: σβήστε τα όλα/ Να φύγει το φεγγάρι, ο ήλιος να ξηλωθεί/ Αδειάστε τον ωκεανό, το δάσος ξεριζώστε/ Κανένα πράγμα σε καλό πια δεν θα βγει» (Γ.Χ. Οντεν, «Από τα δώδεκα τραγούδια»).
Τον χωρισμό που μπορεί να είναι «Ανανέωση», σύμφωνα με τον Τζέιμς Μέριλ: «Χρησιμοποίησα κάθε τέχνασμα/ για να σε συγκινήσω, ψέματα, κόπωση, ακόμα κι αυτό το πάθος/ μα τώρα βλέπω μόνη λύση τον χωρισμό./ Προσθέτω πως είμαι πρόθυμος να επωμιστώ την ευθύνη».
Συχνά, πίσω από τα ποιήματα κρύβονται τραγικές ιστορίες. Ο Τσέζαρε Παβέζε έγραψε το «Τελευταίο μπλουζ, για να διαβαστεί κάποια μέρα», με ημερομηνία 11/4/1950. Λίγους μήνες μετά, αυτοκτόνησε σε ξενοδοχείο στο Τορίνο. Αποδέκτης του ήταν η Αμερικανίδα ηθοποιός Κόνι Ντόουλινγκ, με την οποία έζησε έναν ατελέσφορο έρωτα.
Στους «Ονειροπόλους», πάλι, ο Τεντ Χιουζ συνειδητοποιεί τον έρωτά του για την Ασια Γουέβιλ με την «πολυφυλετική ομορφιά», για την οποία θα εγκαταλείψει τη Σίλβια Πλαθ. Η Πλαθ θα αυτοκτονήσει το 1963 και έξι χρόνια αργότερα η Γουέβιλ μαζί με την τετράχρονη κόρη τους.
Κι επειδή κάθε ποίημα είναι προσωπικό, στην ανθολογία ανακαλύπτουμε τον καταπιεσμένο έρωτα του Σέιμους Χίνι για τη φίλη της γυναίκας του: «Αχ, ούτε οι στίχοι αυτοί/ ούτε η περίσκεψή μου, αγάπη, μπορούν να γιατρέψουν/ το πληγωμένο βλέμμα σου». («Ονειρο ζήλιας»). Κι ακόμα, τις σκέψεις του Φερνάντο Πεσόα για μια μικρότερή του: «Δεν μπορούν τα χρόνια να με κάνουν νεότερο/ Επομένως γιατί όχι οι ψευδαισθήσεις;».
Στην ανθολογία εξέχουσα θέση έχει ο E.E. Κάμινγκς, «κατεξοχήν ερωτικός ποιητής του 20ού αιώνα, ο οποίος υμνεί τον έρωτα όσο κανένας άλλος ομότεχνός του, με πεισματική εμμονή και καθηλωτική ένταση», επισημαίνει ο Χ. Βλαβιανός. Ο ίδιος πριν από λίγους μήνες μετέφρασε τα «Τέσσερα κουαρτέτα» του Τ.Σ. Ελιοτ, που βρίσκονται στην τρίτη έκδοση. «Ο Ελιοτ εκφράζει την αδυνατότητα ενός ανθρώπου να μπει σε μια σχέση. Ετσι, διά στόματος Προύφροκ, προσπαθεί να δραπετεύσει από τις κοινωνικές συμβάσεις που τον κρατούν καθηλωμένο σ’ ένα ανέραστο παρόν».
Με πόσους τρόπους μπορεί να μιλήσει κανείς για αγάπη; Ο Ρόμπερτ Μπράουνινγκ γράφει σε επιστολή του προς τη μέλλουσα σύζυγό του και oμότεχνή του, Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ: «Οι λέξεις δεν μπορούν ποτέ να σου πουν –όποια μορφή κι αν τους δώσω, όσο κι αν τις μεταμορφώσω- πόσο πολύτιμη είσαι για μένα, πόσο η καρδιά και η ψυχή μου φλέγεται για σένα».
Αναμφίβολα, για τους ποιητές, ο έρωτας για τον άλλο συνδέεται με τον έρωτα για τη γλώσσα. «Το ερωτικό ποίημα ως είδος φανερώνει και τη δύναμη του ποιητή», τονίζει ο Χ. Βλαβιανός. «Οταν το θέμα του ποιήματος είναι ο έρωτας, τότε το πάθος για τη γλώσσα γίνεται πιο δυνατό. Η γλώσσα προσπαθεί να τιθασεύσει το συναίσθημα και το συναίσθημα να πνίξει τη γλώσσα. Οι δημιουργοί έχουν συνείδηση αυτής της αδυναμίας γιατί ο έρωτας είναι κάτι μοναδικό».
ΙΝFO: Περίπου 60 ποιήματα της ανθολογίας δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες στο Athens Review of Books
