Του Χρίστου Ανδριανόπουλου*

Αυτό το ερώτημα θέτει η Μισέλ Περότ, φεμινίστρια συγγραφέας και ίσως η κορυφαία εν ζωή ιστορικός στη Γαλλία, σε πρόσφατο βιβλίο της. Στο έργο της «Εργατική μελαγχολία» αναζητά τις πολιτικές διαδρομές μιας «ηρωίδας» εργάτριας που, όμως, πέρα από τ' όνομά της και την υποσημείωση ότι ήταν ηρωίδα, τίποτ' άλλο δεν μας είναι γνωστό σήμερα. Η ημερομηνία γέννησής της μας είναι άγνωστη, καθώς δεν θεωρήθηκε αναγκαίο να συμπεριληφθεί στην κατά τα άλλα ηρωική ιστορία της. Αν ψάξουμε στα λεξικά (αναφέρει η Περότ στο βιβλίο της) θα βρούμε λήμματα για την «ηρωίδα» όπως τα ακόλουθα: «Γυναίκα εξαιρετικού θάρρους το οποίο επιδεικνύει σε δύσκολες συνθήκες – Γυναίκα που έχει μια δύναμη ψυχής πέραν του συνηθισμένου».

Ποιο είναι όμως το συνηθισμένο; Μα σίγουρα μία παρουσία διακριτική και κοινότοπη. Ισως αυτή η παρουσία, η διακριτική, να φορά πλαστικά γάντια ή και να κρατά μία σκούπα, που πέρα από τα σύμβολα της οικιακής ιεραρχίας μπορούν να είναι ταυτόχρονα και τα βασικά εργαλεία της δουλειάς της. Η ηρωίδα πρέπει να ξεπεράσει όλα αυτά τα σύμβολα -και άλλα τόσα ίσως-, μα κυρίως οφείλει να ξεπεράσει το γεγονός ότι δεν είναι παρά το θηλυκό του «Ηρωα». Η ηρωίδα επί της ουσίας δεν είναι τίποτ' άλλο από τη γυναίκα στην οποία κάποιος, κάποια στιγμή, θα νιώσει υποχρεωμένος να κάνει μια μικρή μνεία διότι είχε το θάρρος (στα ελληνικά θάρρος – θράσος μικρή η διαφορά) να σηκώσει το κεφάλι της έτσι που ίσα ίσα να εξέχει από τη λάσπη. Η ιστορία θα εκτιμήσει και ίσως να χαμογελάσει με αυτό το σπάνιο γεγονός. Η ηρωίδα στην καλύτερη των περιπτώσεων ίσως γίνει η γαρνιτούρα σε μία καθοριστική ιστορική περίοδο· μπορεί, ας πούμε, να γίνει μία παραδόξως καλή συγγραφέας (η George Sand εντυπωσιάζει κυρίως λόγω του ότι είναι γυναίκα, και όχι με την πένα της) ή μπορεί να μετατραπεί σε μία εμβληματική πλην όμως συμπληρωματική μορφή μιας επικής αφήγησης, παραδείγματος χάριν οι γυναίκες της Πίνδου. Η ηρωίδα, τέλος, έχει και ένα άλλο πρόβλημα: εμφανίζεται μετά θάνατον. Την ανακαλύπτουμε εκ των υστέρων, διότι ναι μεν ηρωισμοί και χατζάρες κι αίματα, αλλά έχουμε και μία μάνα στο κάτω κάτω. Η μητρική μορφή είναι αυτή που κάνει έναν μύθο πλήρη και άψογο. Υπάρχει λοιπόν κάτι που λείπει: η ιστορία δεν ανήκει στην ηρωίδα ή, ακόμα καλύτερα, ο κόσμος ο ίδιος δεν της ανήκει. Ο,τι και να κάνει, όσο και να προσπαθήσει, η χαριτωμένη της μορφή θα κοσμεί τo θολό φόντο πινάκων που απεικονίζουν αγριεμένους ήρωες με φισεκλίκια και γιαταγάνια. Ο ήρωας, από την άλλη, δεν είναι σαν την ηρωίδα. Αυτός αυτενεργεί, είναι πρωτοπόρος, μα κυρίως είναι ο ενδεικνυόμενος στο να ανοίγει δρόμους και να αφυπνίζει συνειδήσεις.

Και να, όμως, που έγινε κάτι μοναδικό. Στην ηρωική, επική και πολεμόχαρη μικρή μας χώρα βρέθηκαν κάποιες ηρωίδες που δημιούργησαν ένα σημαντικό πρόβλημα αφήγησης. Δεν ξαπλώνουν σε ανάκλιντρα, δεν είναι συγγραφείς, δεν θα τις βρείτε σε κανένα πίνακα να παίρνουν επικές πόζες, δεν πήραν με το σπαθί τους τη θέση του διευθυντή ανθρώπινου δυναμικού ούτε είναι δυναμικές διακοσμήτριες εσωτερικών χώρων. Οι ηρωίδες μας δεν αγωνίζονται μεμονωμένα για να βγάλουν το κεφάλι έξω από τη λάσπη ώστε να κερδίσουν τη γενναιόδωρη αναγνώριση του ανδρός κριτή. Αυτές είναι διαφορετικές. Φορούν γάντια πλαστικά, κρατούν σκούπες και σίγουρα δεν θα σου δώσουν την κάρτα τους αν τους πιάσεις κουβέντα. Επίσης, συνέβη να τα βάλουν με τον σκληρότερο εργοδοτικό μηχανισμό και την πιο βάρβαρη πολιτική ηγεσία της Ευρώπης· και καταπώς φαίνεται νικούν. Και κάτι πιο σημαντικό: ξεσηκώνουν όλη την Ευρώπη καθιστώντας τους εαυτούς τους παράδειγμα αντίστασης εντός κι εκτός Ελλάδας. Είναι 595, όσες και στην αρχή· βρίσκονται στον αγώνα εδώ και 12 μήνες.

Γι' αυτές τις γυναίκες στις 20-23 Σεπτέμβρη οργανώθηκαν σε όλη την Ευρώπη κινητοποιήσεις υπέρ τους. Είναι «όλες μαζί», όπως αναφέρουν στις ανακοινώσεις τους. «Ολες μαζί»: εικόνα και γένος ασυνήθιστα για έναν λαό που αναζητά εντυπωσιακές ανδρικές φιγούρες ηρώων τιμωρών, που θα τα βάζουν με τοκογλύφους και οβριούς προδότες, ξένα κέντρα και φανταστικούς δόλιους εχθρούς του έθνους. Που (ακόμα χειρότερα) θα πατάσσουν αλλοεθνείς εισβολείς, οι οποίοι -ειρήσθω εν παρόδω- είναι συνάδελφοι και συναδέλφισσες αυτών των γυναικών. Ως ιστορικός, δεν είμαι καθόλου σίγουρος αν οι ήρωες και οι ηρωίδες χρειάζονται κι αν πρέπει να υπάρχουν. Παρ' όλα αυτά έμαθα πως όντως υπάρχουν! Eίναι 595 και ίσως να γίνουν πολλές περισσότερες και πολλοί περισσότεροι. Τις ευχαριστώ γι' αυτό το μάθημα.

* Υποψήφιος διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Paris 10