Της Βένας Γεωργακοπούλου
Το όνομά του κυριαρχεί τις τελευταίες μέρες στα μίντια. Ηρθε η στιγμή ο Θεσσαλονικιός Αθανάσιος Καρανικόλας, που ζει και εργάζεται στο Βερολίνο από το 1997, να κερδίσει και το κοινό με την τρίτη και πιο ολοκληρωμένη μέχρι σήμερα ταινία του. Δεν είναι τυχαίο που το «Στο Σπίτι» ξεκίνησε την καριέρα του από το Φόρουμ του Φεστιβάλ Βερολίνου με ένα βραβείο (της Οικουμενικής Επιτροπής) και εξαιρετικές κριτικές.
Εκτός από προσωπικός θρίαμβος της ηθοποιού Μαρίας Καλλιμάνη, η ταινία είναι μια ήρεμη, συγκρατημένη, αλλά συγχρόνως βαθιά συγκινητική ματιά πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις. Και, επιπλέον, εντελώς αντισυμβατική. Διότι η ηρωίδα της, η Νάντια από τη Γεωργία, οικιακή βοηθός επί πολλά χρόνια σε πλούσια ελληνική οικογένεια, δεν χωράει στα γνωστά αφηγηματικά καλούπια. Οταν την πετάνε στον δρόμο (μην αποκαλύψουμε και όλη την ιστορία), έχει τη δύναμη να κρατήσει μέσα της την αγάπη και τη συγγνώμη.
Μα τι είναι αυτή η γυναίκα; Αγία ή θύμα; Καλή ή παραιτημένη; Ο σκηνοθέτης αρνείται να μου απαντήσει. «Δεν θέλω να αφαιρέσω από τον θεατή τη δυνατότητα να δώσει τη δική του ερμηνεία. Μια ταινία ολοκληρώνεται μόνο όταν συναντιέται μαζί του. Πάντα με εκπλήσσουν οι παρατηρήσεις του κοινού και όσες φορές έχω προλάβει να εξηγήσω τη δουλειά μου, κάτι της έχω αφαιρέσει. Αλλά, μπορώ να πω ότι η Νάντια για μένα είναι μια ηρωίδα, ένας εξαιρετικός άνθρωπος, κάνει πράγματα που εμείς δεν θα μπορούσαμε».
Δεν θυμάμαι να έχω ξαναδεί στο ελληνικό σινεμά μια τέτοια μετανάστρια. Εξαιρετικά ενσωματωμένη, με υπέροχα ελληνικά, που σπουδάζει την κόρη της στο εξωτερικό. «Ηθελα εξ αρχής να κάνω μια ιστορία πέρα από τα γνωστά κλισέ για τους μετανάστες, αλλά και για τους εργοδότες», λέει ο Αθανάσιος Καρανικόλας. «Η οικογένεια στην οποία εργάζεται η Νάντια είναι πολύ κοντά μας, μας μοιάζουν, λίγο αριστεροί, λίγο φιλικοί… Εντελώς συνειδητά προσπάθησα στην αρχή της ταινίας να βάλω τον θεατή να αναρωτηθεί «ποια είναι τώρα η εργαζόμενη και ποια η κυρία του σπιτιού;». Δεν ήθελα να μπορεί εύκολα να δαιμονοποιήσει τους εργοδότες, να πάρει αποστάσεις από αυτούς και να καθησυχάσει τον εαυτό του ότι αυτός είναι καλύτερος άνθρωπος. Το ίδιο απέφυγα και τη θυματοποίηση του μετανάστη. Το να τον λυπηθούμε και να σταματήσουμε εκεί. Οταν τα πράγματα δεν είναι άσπρο-μαύρο, όταν τα νερά θολώνουν, μπορούμε να σταθούμε περισσότερο πάνω στα ίδια τα πρόσωπα. Οι άνθρωποι είναι πολύπλοκοι, δεν φτάνει να εστιάζουμε σε μια ιδιότητά τους μόνο: γυναίκα, μετανάστρια, οικιακή βοηθός. Η Νάντια είναι ιδιάζουσα περίπτωση. Κάποια στιγμή καταλαβαίνεις ότι κι αυτή από μεγαλοαστική οικογένεια προέρχεται, κόρη γιατρού, που μεγάλωσε σε μεγάλο σπίτι με κήπο…»
«Στο Σπιτι», Μαρία Καλλιμάνη και η μικρή Ζωη Ασημάκη
Η ιστορία που μας διηγείται ο Αθανάσιος Καρανικόλας θα μπορούσε κάλλιστα να γεννήσει ένα κανονικό, χορταστικό μελόδραμα. Κι όμως, καταφέρνει, με μια άψογα «ψυχρή», αποστασιοποιημένη κινηματογραφική ματιά, χωρίς εξάρσεις, αλλά με εσωτερικότητα, να μας κάνει να φύγουμε από την αίθουσα με σφιγμένη καρδιά και με την ταινία να μας στοιχειώνει επί ώρες. «Ξεκίνησα από τη φωτογραφία κι αυτό με έχει κάνει να βλέπω τα πράγματα από κάποια απόσταση και ταυτόχρονα εγγύτητα», εξηγεί. «Είναι κάτι που χαρακτηρίζει όλες τις ταινίες μου. Και το σινεμά που αγαπάω και με έχει απασχολήσει και επηρεάσει, το γερμανικό, το γιαπωνέζικο (κυρίως ο Γιασουχίρο Οζου), το ασιατικό γενικότερα, συνδυάζει τον ανθρωπισμό με μια απόσταση».
Τόσα χρόνια κάτοικος Βερολίνου, κάνει την πιο ελληνική ταινία του την περίοδο της κρίσης. Αλλά κι αυτήν, όπως και το μεταναστευτικό, τη χειρίζεται με προσοχή. Η Νάντια, για παράδειγμα, δεν απολύεται για οικονομικούς λόγους, όσο κι αν η πλούσια οικογένεια αντιμετωπίζει κι αυτή προβλήματα. «Η κρίση υπάρχει στο φόντο της ταινίας μου», λέει. «Οταν μιλάμε για την κρίση, εννοούμε πάντα την οικονομική, γιατί αυτή είναι που μας πονάει περισσότερο στην καθημερινότητά μας. Για μένα όμως είναι συνδυασμός πολλών πραγμάτων, τα ξέρουμε, τα έχουμε πει -κρίση αξιών, θεσμών-, με κυρίαρχη την κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις».
Το «Στο Σπίτι» είναι και μια ταινία ηθοποιών. Εξαιρετικό καστ (Μαρίσσα Τριανταφυλίδου, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Γιάννης Τσορτέκης, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Αλεξία Καλτσίκη, Νίκος Γεωργάκης, Νεφέλη Κουρή). Αλλά η Μαρία Καλλιμάνη, μια ηθοποιός που έχει ξεχωρίσει σε θέατρο και σινεμά τα τελευταία χρόνια, κάνει την ερμηνεία της ζωής της στον ρόλο της Νάντιας.
«Δεν έκανα καν κάστινγκ για να τη βρω», λέει ο Αθανάσιος Καρανικόλας. «Την είδα στον «Μαχαιροβγάλτη» του Οικονομίδη και αποφάσισα αμέσως ότι αυτήν θέλω. Ηταν η πρώτη και μόνη επιλογή μου. Μου τη συνέστησε θερμά και ο Αργύρης Παπαδημητρόπουλος, που ήταν παραγωγός μου. Η Μαρία κατάλαβε, πίστεψε και μοιράστηκε από την αρχή μαζί μου αυτό που ήθελα να κάνω».
Και μια ίσως ανόητη ερώτηση. Γιατί η Νάντια φοράει το ίδιο φόρεμα σε όλη την ταινία; «Δεν είναι καθόλου ανόητη», απαντά ο Αθανάσιος Καρανικόλας. «Προσπάθησα να αποφύγω τον νατουραλισμό, αλλά και να λειτουργήσει η ταινία λίγο σαν παραβολή. Οπότε τα κοστούμια που φοράνε οι ηθοποιοί παραπέμπουν στους χαρακτήρες τους. Να το πω πιο απλά, η Κοκκινοσκουφίτσα δεν αλλάζει συνεχώς ρούχα. Είναι αυτό που φοράει. Κάποιους τους ξενίζει αυτή η επιλογή. Αλλά δεν είναι το μόνο αρτιφισιέλ (αλλά όχι ψεύτικο) στοιχείο της ταινίας».
*INFO: Η ταινία παίζεται στις αίθουσες Μικρόκοσμος και Κηφισιά Cinemax (Αθήνα) και στον «Παύλο Ζάννα» της Θεσσαλονίκης
