Tης Βασιλικής Τζεβελέκου

Η σερβική ταινία «Βάρβαροι» του Ιβάν Ίκιτς

Κι ενώ η αντίστροφη μέτρηση έχει ξεκινήσει για το 55ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (31 Οκτωβρίου – 9 Νοεμβρίου), σιγά σιγά αρχίζουν να γίνονται γνωστές οι ταινίες του. Στο τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια», που επιμελείται ο Δημήτρης Κερκινός, θα προβληθούν οι σημαντικότερες βαλκανικές παραγωγές της χρονιάς, που εστιάζουν σε θέματα οικογένειας, βίας, απώλειας, νεότητας, πολιτικής φαυλότητας. Παράλληλα, διοργανώνεται ειδικό αφιέρωμα στον Ζέλιμιρ Ζίλνικ. Για πρώτη φορά θα προβληθούν στην Ελλάδα ταινίες του Σέρβου πρωτοπόρου κινηματογραφιστή, που παραμένει άγνωστος εδώ, αν κι έχει βραβευτεί και με τη «Χρυσή Αρκτο» στο Φεστιβάλ Βερολίνου.

Ζέλμιρ Ζίλνικ

Πολιτικοποιημένος και ακτιβιστής, ο Ζέλιμιρ Ζίλνικ θα έρθει στη Θεσσαλονίκη και θα προλογίσει τις ταινίες του (έξι μεγάλου μήκους και εφτά μικρού). Το σινεμά του εξερευνά την ανθρώπινη κατάσταση, εστιάζει στο απόκληρο στοιχείο, στις πιο ευαίσθητες ομάδες, σε όσους δεν έχουν φωνή ή τους στερήθηκε βίαια. Καινοτόμος στον χώρο του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ, δεν δίστασε να τα βάλει με το κατεστημένο.

Και πώς θα γινόταν διαφορετικά, αφού ο Ζέλιμιρ Ζίλνικ γεννήθηκε το 1942 σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Νις της Σερβίας. Από μικρός στράφηκε στον κινηματογράφο και σε νεαρή ηλικία συνεργάστηκε με τον Ντούσαν Μακαβέγιεφ για την ταινία «Love Affair or the Case of the Missing Switchboard Operator».

Το τουρκικό «Σίβας» του Κάαν Μυζντετζί

Το κινηματογραφικό του ντεμπούτο «Πρώιμα έργα» (1969), εμπνευσμένο από τα γραπτά του Καρλ Μαρξ, θεωρείται ταινία-ορόσημο του Γιουγκοσλαβικού Μαύρου Κύματος. Απέσπασε τη «Χρυσή Αρκτο» στο Φεστιβάλ Βερολίνου κι ενώ η διάκριση φέρνει καταξίωση, στην περίπτωσή του προκλήθηκε τέτοια διαμάχη που οδήγησε στην αποπομπή από το καθεστώς των ανεξάρτητων ταινιών, ενώ ο ίδιος κατέφυγε στη Γερμανία.

Επέστρεψε στη Γιουγκοσλαβία στα τέλη του ’70, ακολουθώντας με τον φακό του τις δραματικές πολιτικοκοινωνικές αλλαγές. Η ταινία «Ετσι δενότανε το ατσάλι» (1988) αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα καυστικής κωμωδίας και ταυτόχρονα ένα αιχμηρό σχόλιο πάνω στην κατάρρευση του σοσιαλισμού. Το 1995 υπογράφει το «Πισινός από μάρμαρο» (βραβείο Teddy στο Φεστιβάλ Βερολίνου), μια κριτική πάνω στην προπαγάνδα του πολέμου, και μιλά ανοιχτά για θέματα σεξουαλικής ταυτότητας σε μια φοβισμένη και συντηρητική κοινωνία. Στο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Ευρώπη φρούριο» (2000), ασκεί έντονη κριτική στη μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης.

Από τις υπόλοιπες ταινίες του τμήματος «Ματιές στα Βαλκάνια» ξεχωρίζουν αρκετές:

• Στη «Χειμερία νάρκη» (Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Κανών), ο Τούρκος Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν επιχειρεί μια τσεχοφική προσέγγιση σ’ έναν προβληματικό γάμο, αντλώντας έμπνευση από τις «Τρεις Αδερφές». Ο συμπατριώτης του Κουτλούγκ Αταμάν, στην ταινία «Ο αμνός», με λεπτή αίσθηση του χιούμορ και ευαισθησία, απεικονίζει τη ζωή σε μια από τις φτωχότερες περιοχές της Τουρκίας.

• Η σερβική ταινία «Βάρβαροι» (ειδική μνεία στο Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι) του Ιβάν Ικιτς εστιάζει στο δράμα ενηλικίωσης και με φόντο την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου διεισδύει στα σπλάχνα της νέας γενιάς, που δίχως όνειρα και αξίες χειραγωγείται από την εξουσία σε έναν φαύλο κύκλο ανηθικότητας.

• Τα «Τρία παράθυρα και ένας απαγχονισμός» του Κοσοβάρου Ισα Τσόσια θίγουν το θέμα-ταμπού, τον βιασμό των γυναικών στη διάρκεια του πολέμου. «Περίπου 20.000 γυναίκες βιάστηκαν και μόνο μία μίλησε ανοιχτά γι’ αυτό τα τελευταία 14 χρόνια», σημειώνει ο σκηνοθέτης. «Εδώ, ο βιασμός αντιμετωπίζεται ακόμη σαν ντροπή για τη γυναίκα».

• Επίσης θα προβληθούν η «Ιαση – Η ζωή μιας άλλης» της Ελβετής σκηνοθέτιδας Αντρέα Στάκα, με ρίζες από την Κροατία. Η ρουμανική «Το δεύτερο παιχνίδι» του Κορνέλιου Πορουμπόιου, η τουρκική «Σίβας» του Κάαν Μιζντετζί (ειδικό βραβείο επιτροπής στο Φεστιβάλ Βενετίας), η πρώτη ρουμανική ασπρόμαυρη ταινία των τελευταίων 25 ετών «Οπερ έδει δείξαι» του Αντρέι Γκρουσνίτσκι, το «Βικτόρια» της Μάγια Βίτκοβα, η πρώτη βουλγαρική που επιλέχθηκε στο διαγωνιστικό του Sundance World Cinema και οι κροατικές «Ο θεριστής» του Ζβόνιμιρ Γιούριτς (ευρωπαϊκή πρεμιέρα) και «Αυτοί είναι οι κανόνες» του Ογκνιεν Σβίλιτσιτς, ο πρωταγωνιστής της οποίας κέρδισε βραβείο Α' ανδρικού ρόλου στους «Ορίζοντες» του Φεστιβάλ Βενετίας.