Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Μπροστά από το άρμα απεικονίζεται ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός, ο οποίος φορά πέτασο, μανδύα, φτερωτά σανδάλια και κρατά κηρύκειο
Κι όταν αφαιρέθηκε το χώμα και αποκαλύφθηκε το μεγαλύτερο μέρος του δαπέδου, ξεπρόβαλε ένα εξαιρετικό μωσαϊκό, που όμοιό του δεν έχει βρεθεί σε κανέναν ταφικό μνημείο. Εξαιρετικής αισθητικής, γλαφυρό και πολύχρωμο, παρουσιάζει δύο λευκά άλογα που σέρνουν άρμα εν κινήσει. Το οδηγεί γενειοφόρος άνδρας με στεφάνι δάφνης στο κεφάλι. Μπροστά από το άρμα απεικονίζεται ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός, ο οποίος φορά πέτασο, μανδύα, φτερωτά σανδάλια και κρατά το κηρύκειο, σήμα κατατεθέν του. Η σύνθεση έχει κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά.
Ούτε όμως με το μωσαϊκό λύνονται όλα τα μυστήρια του μνημείου στον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη. Ο στεφανωμένος άνδρας που οδηγεί το άρμα είναι ο θαμμένος στον τάφο; Ή μήπως πρόκειται για αναπαράσταση της Αρπαγής της Περσεφόνης; Οι απαντήσεις θα δοθούν όταν αποκαλυφθεί πλήρως η αναπαράσταση, καθώς ανατολικά και δυτικά δεν έχει φανεί στο σύνολό της. Αν υπάρχει και τρίτο πρόσωπο και δη γυναικείο, τότε έχουμε αναπαράσταση της Αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, τον θεό του Κάτω Κόσμου, όπως συμβαίνει στη ζωγραφική αναπαράσταση του ίδιου θέματος που έχει βρεθεί στον τάφο της Βεργίνας.
Δύο πράγματα, όμως, ξεκαθαρίζουν με την ανακάλυψη του ψηφιδωτού. «Το πρώτο είναι ότι πρόκειται για τάφο, γιατί έχουμε ταφική εικονογραφία (σ.σ.: Ερμής, ψυχοπομπός). Το δεύτερο αφορά τη χρονολόγηση. Διότι έχει πολλά κοινά στοιχεία με τα μωσαϊκά των οικιών της Πέλλας, που χρονολογούνται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. κι έχουν δημιουργηθεί από ολόκληρα βότσαλα», μας λέει ο Πάνος Βαλαβάνης, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Και το χαρακτηρίζει «έργο υψηλής αισθητικής».
Εκτός από μικρό μέρος ψηφιδωτού δαπέδου, που είχε βρει ο αείμνηστος αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης σε τάφο της Αμφίπολης, κι άλλο ένα τμήμα που βρέθηκε επίσης στο μνημείο του τύμβου Καστά στην Αμφίπολη, αυτό είναι το πρώτο με αναπαράσταση. «Αυτή η μεγάλη εικονιστική αναπαράσταση είναι ένα πρόσθετο στοιχείο ότι ο νεκρός τιμάται με ιδιαίτερο τρόπο, κάτι που μας αποκαλύπτει και ο γλυπτός διάκοσμος του μνημείου», συμπληρώνει ο κ. Βαλαβάνης.
Στο κέντρο του το ψηφιδωτό έχει υποστεί φθορά σε σχήμα κύκλου (διαμέτρου 0,80 εκ.). «Ωστόσο, πολλά μέρη από το φθαρμένο τμήμα έχουν βρεθεί στην αμμώδη επίχωση», τονίζει η ανακοίνωση του ΥΠΠΟ. «Τις επόμενες μέρες θα γίνει προσπάθεια συγκόλλησης και αποκατάστασής του, προκειμένου να συντεθεί, στο μέτρο του δυνατού, η συνολική εικόνα της παράστασης». Και προσθέτει μερικές καίριες πληροφορίες: «Το ψηφιδωτό είναι κατασκευασμένο από μικρά βότσαλα, λευκού, μαύρου, γκριζωπού, μπλε, κόκκινου και κίτρινου χρώματος. Την κεντρική παράσταση περιβάλλει διακοσμητικό πλαίσιο, πλάτους 0,60 εκ., το οποίο συντίθεται από διπλό μαίανδρο, τετράγωνα και τρέχουσα σπείρα. Το φόντο της παράστασης είναι σε αποχρώσεις γκρι-μπλε. Η παράσταση διακρίνεται για την εξαίρετη τέχνη στην απόδοση των λεπτομερειών των χαρακτηριστικών, τόσο των μορφών όσο και των αλόγων, όπως και για την αρμονία των χρωμάτων. Η σύνθεση είναι σύγχρονη του ταφικού συγκροτήματος και χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. Επίσης, στα νότια του ψηφιδωτού δαπέδου και ανάμεσα στα βάθρα των Καρυατίδων αποκαλύφθηκε πώρινο κατώφλι, καλυμμένο με λευκό κονίαμα. Στα βόρεια του δαπέδου αποκαλύφθηκε το μαρμάρινο κατώφλι της θύρας, που οδηγεί στον τρίτο χώρο, διακοσμημένο με ιωνικό κυμάτιο στο κάτω μέρος του. Επίσης, εντοπίστηκαν, ακριβώς κάτω από το θύρωμα, προς το εσωτερικό του τρίτου χώρου, δύο ακόμη τμήματα από τα μαρμάρινα θυρόφυλλα».
Το εύρημα του μωσαϊκού, ωστόσο, είναι σημαντικό και για την ιστορία των ψηφιδωτών και τη σχέση τους με τα ζωγραφικά έργα της εποχής. Τέλος, ερωτήματα προκαλούν τα πολλά χρώματα στα βότσαλα καθώς τα πολύχρωμα, όπως σχολιάζουν αρχαιολόγοι, χρονολογούνται από τον 3ο έως το 2ο αιώνα, ενώ εκείνα που τοποθετούνται στον τέταρτο αιώνα είχαν λιγότερο χρώμα.
Τέλος, το γεγονός ότι λείπει στρογγυλό τμήμα από το κέντρο της εικόνας (πιθανώς απεικονίζει μέρος του άρματος) φανερώνει ότι το μνημείο έχει υποστεί καταστροφές και ίσως σύληση. Ενώ καταρρίπτεται πλήρως και η θεωρία ότι το χώμα, που βρέθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του μνημείου, είχε τοποθετηθεί από τους κατασκευαστές του τάφου προκειμένου να τον προστατεύσουν.
