Του Σπύρου Τσάμη – Φωτογραφίες: Αγγελος Καλοδούκας, left.gr
Φωτεινό κυριακάτικο πρωινό! Θαρρείς ότι και ο βαθύς, όμοιος με καλοκαιρινό, ήλιος, θέλησε κι εκείνος χθες να γιορτάσει τα 70 χρόνια (12/10/1944) αποχώρησης των ναζί από την Αθήνα, με την άπλετη χρυσόσκονη από τις ακτίνες του να προσφέρει μοναδική διαύγεια στην πρωτεύουσα… Παράλληλα με την ευνόητη συγκίνηση στα μάτια των περίπου 400 συμπολιτών, όσων ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμά του και ακολουθήσαμε τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη στο οδοιπορικό που σχεδίασε ο ίδιος στο κέντρο της πρωτεύουσας, βασίλευε και η προσδοκία για το σήμερα…
Ο υπογράφων, στο τέλος της δίωρης περιήγησης, έσπασα την ηχηρή σιωπή που κάλυπτε τις από μικροφώνου ιστορικές αναφορές του κι έκανα νύξη για την αντανάκλαση στο σήμερα. Εισέπραξα καταφατικά νεύματα και μονολεκτικές απαντήσεις για την ανάγκη ύπαρξης παρόμοιας ανδρείας και στις μέρες μας ώστε να απεμπλακεί η χώρα, όπως τότε και τώρα, από τον σύγχρονο οικονομικό φασισμό και «τους δωσίλογους των ημερών μας»…
Η… ξενάγηση
Ηταν η μόνη, άτυπη, αναφορά στο 2014… Κι αυτό γιατί, δίκαια, η μνημόνευση των τελευταίων σημαντικών στιγμών της παρουσίας των ναζί μονοπώλησε το ενδιαφέρον. Ο ιστορικός και συγγραφέας Μενέλαος Χαραλαμπίδης ξεκίνησε την αναφορά από τα Προπύλαια, τόπο συνάντησης ανθρώπων κάθε ηλικίας και κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Ως άλλο καλωσόρισμα τόνισε την ανάγκη «επιτέλους, η 12η Οκτωβρίου που τόσο έχει υποβαθμιστεί ώς σήμερα, να γίνει ετήσια γιορτή της πόλης» πριν αναφερθεί στη διάψευση του Γκέμπελς: «Είχε πει τον Φεβρουάριο του 1942 ότι “δεν ανησυχούμε για την αντίδραση των Ελλήνων γιατί άνθρωποι που η μοίρα τούς κτύπησε έτσι, δεν κάνουν επαναστάσεις”!».
Δεύτερος σταθμός, ο πεζόδρομος της οδού Μασσαλίας μπροστά από τη Νομική με αναφορά στην πείνα: «Τον χειμώνα 1941-42, σε Αθήνα και Πειραιά πέθαναν 40-45.000 άνθρωποι από την πείνα». Η μαρτυρία Αθηναίου της εποχής «χθες έφαγα σούπα με μαύρο και σκληρό κρέας… Ρώτησα τι είναι, μου είπαν “σκύλος!”, αλλά το έφαγα γιατί πεινούσα…» έκλεισε την παρουσία μας εκεί πριν πάμε Σόλωνος και Ασκληπιού για ν’ ακούσουμε για την πρώτη φοιτητική διαδήλωση. Μετείχαν 1.000 φοιτητές (24/3/1942) με πορεία από την πλατεία Εξαρχείων μέσω της Σόλωνος στο Κολωνάκι για κατάθεση στεφανιού στους ανδριάντες των μελών της Φιλικής Εταιρίας και του Ρήγα Φεραίου στα Προπύλαια. «Στόχος της διαδήλωσης ήταν η εξύψωση του καταρρακωμένου ηθικού των κλεισμένων στα σπίτια τους… Κάποιοι απ’ αυτούς τόλμησαν ενώ περνούσαν οι φοιτητές, να κρεμάσουν ελληνική σημαία από το παράθυρο έστω για μια στιγμή υπό το άγρυπνο βλέμμα των ναζί. Οι φοιτητές-μέλη του ΕΑΜ που εκτελέστηκαν τον τελευταίο χρόνο της κατοχής ήταν 88…».
Ελληνες καταδότες
Κι από εκεί στη Σταδίου, στο άγαλμα του Κολοκοτρώνη μπροστά από την Παλιά Βουλή. Εκεί είναι το κτίριο που στέγαζε τότε την Τριατατική, την τηλεφωνική εταιρεία της εποχής όπου οι εργαζόμενοι έκαναν, «παρά τις απειλές του δωσίλογου πρωθυπουργού Τσολάκογλου την πρώτη κατοχική απεργία». Ηταν η πρώτη από τις συνεχείς απεργίες που είχαν αποτέλεσμα την εκτέλεση 15 τραπεζικών-απεργών τον Μάιο του 1943 και ομαδικές συλλήψεις μελών του ΕΑΜ, «όσων συνελήφθησαν κατόπιν οδηγιών προς τους ναζί από Ελληνες καταδότες-συνεργάτες τους…».
Πανεπιστημίου και Ομήρου βρεθήκαμε γιατί εκεί δημιουργήθηκε ένταση από τη «μεγαλύτερη διαδήλωση στη σκλαβωμένη Ευρώπη». Στόχος της; «Η διαμαρτυρία για την εμπλοκή της Βουλγαρίας αντί της Ιταλίας στο πλευρό του Χίτλερ. Μετείχαν 70.000 διαδηλωτές, το ΕΑΜ είχε μοιράσει πριν χιλιάδες προκηρύξεις και κανείς δεν άκουσε τη δωσίλογη κυβέρνηση Ράλλη που επιχείρησε να τη διαλύσει!». Οι διαδηλωτές έσπασαν τον κλοιό των τανκς, πήγαν στη βουλγαρική πρεσβεία της οδού Ρηγίλλης και, όπως είπε ο οδηγός της χθεσινής πορείας, «το αίμα σ’ αυτή τη γωνία έρρεε άφθονο στην άσφαλτο από 15 νεκρούς και 60 τραυματίες». Στην Πανεπιστημίου 64 ακούσαμε για τις ρουλέτες που υπήρχαν και εκεί, όπως και σε άλλα πέντε σημεία της Αθήνας… Εξυπηρετούσαν τους μαυραγορίτες γιατί «εκεί ξέπλεναν τα παράνομα κέρδη τους».
Πατησίων και Γλάδστωνος για αναφορά στην ανατίναξη του κτιρίου των γραφείων της ελληνικής ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ από την αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ (20/9/1942) πριν βρεθούμε στο Γερμανικό φρουραρχείο της πλατείας Κοραή 4, έδρα της Κομανταντούρ και τόπο βασανιστηρίων: «Στον πρώτο όροφο έπεφτε το αρχικό ξύλο, σε διπλανά δωμάτια βασάνιζαν συγγενείς κρατουμένων και πιο κει υπήρχε ο περίφημος “παγωμένος θάλαμος” με το γνωστό βασανιστήριο των ναζί, τη ρίψη παγωμένου νερού για πολή ώρα σε γυμνούς κρατούμενους».
Η τιμή των δωσίλογων
Την ίδια ώρα οι δωσίλογοι Ελληνες συνεργάτες των Γερμανών; «Από τα πρακτικά της δίκης τους, μάθαμε ότι έπαιρναν χρυσές λίρες από συγγενείς για να μεσολαβήσουν ώστε να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι. Κι όταν τελείωσε ο πόλεμος, αντί οι δωσίλογοι να καταδικαστούν από τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις, άκουγαν την επιβράβευση του έργου τους γιατί “έτσι εκδίωξαν τους κομμουνιστές”»!
Μετά την ξενάγηση, ακολούθησε στο Αμφιθέατρο της Νομικής Σχολής συζήτηση του ιστορικού με τον ερευνητή Μαν. Κασιμάτη, όπως και προβολή σπάνιου αρχειακού υλικού και από την ερευνητική εργασία της καθηγήτριας Ευγενίας Μπουρνόβα «Η καθημερινή ζωή στην Αθήνα της Κατοχής».
• Ο «περίπατος» διοργανώθηκε από τη δημοτική κίνηση «Ανοιχτή Πόλη» και μετά από πρόταση του επικεφαλής της, Γαβριήλ Σακελλαρίδη, πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων.
