Της Λήδας Γαλανού
Ο Νορβηγός Εσκιλ Βογκτ δεν είναι καινούργιος στα κινηματογραφικά πράγματα: έχει ήδη υπογράψει –και βραβευτεί γι’ αυτά επίμονα– δύο σενάρια για τον συμπατριώτη και φίλο του, Γιοακίμ Τρίερ, το «Οσλο, 31 Αυγούστου» και το «Reprise». Αυτή εδώ, όμως, είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετεί και η ταινία του, «Blind» / «Στο Σκοτάδι», είναι ένα εγκεφαλικό παζλ (με εξαιρετικό σενάριο), η ιστορία μιας γυναίκας που τυφλώνεται κι αναγκάζεται να κοιτάξει… προς τα μέσα. Αναπόσπαστο μέρος της επιτυχίας της μυσταγωγικής ταινίας είναι η φωτογραφία της, υπεύθυνος για την οποία είναι ο Θύμιος Μπακατάκης.
Η ταινία έκανε την πρεμιέρα της τον Ιανουάριο στο Φεστιβάλ του Σάντανς, όπου τιμήθηκε με το βραβείο Σεναρίου, και μέχρι πριν από δύο βδομάδες, που το φιλμ απέσπασε το ίδιο βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας, ταξίδεψε στον κόσμο συλλέγοντας μόνο διακρίσεις. Με την αφορμή της εξόδου τού «Στο σκοτάδι» στις ελληνικές αίθουσες αυτήν την εβδομάδα, από τη StraDa Films, κάνουμε στον Εσκιλ Βογκτ τέσσερις ερωτήσεις… συστάσεων και ακούμε με προσοχή τι μας απαντά.
• Ποια ήταν η πρόκληση στο να κάνετε μια ταινία, ένα εικαστικό έργο, με ηρωίδα μια γυναίκα χωρίς όραση;
Καθώς δούλευα στο σενάριο μιας άλλης ταινίας που ήθελα να σκηνοθετήσω, διάβαζα το βιβλίο ενός φίλου μου, του Τέριε Χόλτετ Λάρσεν, όπου ένας από τους ήρωες είναι τυφλός. Το κείμενο ήταν εντελώς αδύνατο να μεταφερθεί το σινεμά, ο εσωτερικός μονόλογος ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να δει, αλλά παρ’ όλα αυτά η σκέψη δεν μου έφευγε από το μυαλό.
Οταν άφησα το άλλο σενάριο παράμερα κι άρχισα να γράφω, με την ιδέα της απώλειας της όρασης στο μυαλό, η ιστορία βγήκε αβίαστα από μέσα μου. Μπορεί να μοιάζει μη κινηματογραφικό, αλλά υπάρχουν τόσα ενδιαφέροντα, συναρπαστικά κι αστεία πράγματα που μπορούν να χωρέσουν μέσα σε μια ταινία με μια κεντρική ηρωίδα που δεν βλέπει. Το σημαντικό ήταν ότι δεν γεννήθηκε τυφλή. Εχασε την όρασή της αργότερα κι αυτό σήμαινε ότι είχε μια οπτική φαντασία και προσπαθούσε διαρκώς να εικονοποιήσει όσα βρίσκονταν γύρω της.
• Πιστεύετε ότι ένας άνθρωπος πρέπει να πάψει να βλέπει για να μπορέσει να σκεφτεί;
Κατά κάποιον τρόπο νομίζω ότι έχετε δίκιο. Η δημιουργία αυτής της ταινίας με έκανε να συνειδητοποιήσω την υπερβολική σημασία που δίνουμε στο οπτικό στοιχείο, πώς οτιδήποτε μας περιβάλλει βασίζεται στην εικόνα. Τίποτα πια δεν είναι φρέσκο στα μάτια μας, όλα γίνονται τετριμμένα και συνηθισμένα πριν καν προλάβουμε να τα βιώσουμε. Η ταινία μου αυτό επιχειρεί να σχολιάσει. Αλλά νομίζω ότι, ταυτόχρονα, λέει ότι το να μην κοιτάζεις κάνει τις σκέψεις σου να πάθουν αμόκ. Η τυφλότητα δεν είναι ακριβώς η συνταγή για την ηρεμία του μυαλού…
• Πότε και γιατί επιλέξατε τον Θύμιο Μπακατάκη ως διευθυντή φωτογραφίας της ταινίας και πώς καταλήξατε στο ύφος που θα ακολουθούσατε μαζί;
Δεν είχα κάποιον μόνιμο διευθυντή φωτογραφίας με τον οποίο συνεργαζόμουν στις μικρού μήκους ταινίες μου κι έτσι, όταν ήρθε η στιγμή να κάνω την πρώτη μεγάλη, αφελώς ξεκίνησα να ψάχνω ανάμεσα στα μεγαλύτερα ονόματα στη διεθνή λίστα. Γνώριζα τον Θύμιο από την εκπληκτική δουλειά του στον «Κυνόδοντα» και το «Attenberg» κι έστειλα το σενάριο στον ατζέντη του, αλλά δεν είχα μεγάλες προσδοκίες, ειδικά μια και ο Θύμιος είχε μόλις τελειώσει την πρώτη του αμερικανική ταινία. Αλλά μου απάντησε, είχε διαβάσει το σενάριο κι ήταν έτοιμος να πάρει το αεροπλάνο για Νορβηγία. Από εκείνη τη στιγμή ο Θύμιος ενδιαφερόταν περισσότερο να ανταλλάσσουμε ιδέες και να δει τι ήθελα να κάνω κι όχι να επιβάλλει ένα δικό του ύφος. Ο λόγος που με ενδιέφερε ο Θύμιος εξ αρχής ήταν λιγότερο οι εξαίσιες συνθέσεις για τις οποίες έχει γίνει διάσημος και περισσότερο ο μοναδικά απλός και φυσικός τρόπος με τον οποίο χειρίζεται το φως. Τα πιο παράξενα πράγματα μπορεί να συμβαίνουν στις ταινίες που δουλεύει, αλλά χάρη στο φυσικό φως δεν χάνουν ποτέ επαφή με την πραγματικότητα. Αυτή η προσέγγιση στον φωτισμό και τη φωτογραφία αποτέλεσε την αφετηρία για την ταινία κι από εκεί προχωρήσαμε.
• Πόσο πιστεύετε ότι η επιτυχία μιας ταινίας οφείλεται στο σενάριό της;
Ποτέ δεν αντιμετώπισα τον εαυτό μου ως μόνο σεναριογράφο. Αυτή είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία μου, αλλά σκηνοθεσία έχω σπουδάσει και πάντα γύριζα μικρού μήκους. Για μένα, το σενάριο και η σκηνοθεσία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Γράφει κανείς ένα σενάριο, όχι για να κάνει ένα σενάριο, αλλά για να κάνει μια ταινία. Κι αν ένα σενάριο είναι καλό, οφείλει να υπάρχει μέσα στο κείμενο μια ξεκάθαρη σκέψη για το πώς θα μοιάζει αυτή η ταινία.
