Της Χαράς Τζαναβάρα – Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης
Μια μαρμάρινη επιγραφή, δίπλα στην κεντρική είσοδο επί της πλατείας Συντάγματος, αποκαλύπτει μια άγνωστη πτυχή της στορίας του κτιρίου, το οποίο είναι το μόνο νεοκλασικό που διασώθηκε από τον οδοστρωτήρα της αντιπαροχής κατά τη δεκαετία του 1960. Το μέγαρο Πάλλη, όπως είναι η επίσημη καταγραφή του στα διατηρητέα και ιστορικά κτίρια της Αθήνας, συνδέεται με τις λίγες ημέρες «ανάσας» που έζησε η πρωτεύουσα πριν από 70 χρόνια έπειτα από μια τετραετία γερμανικής κατοχής.
Μεσάνυχτα της Πέμπτης 12 Οκτωβρίου του 1944 είχε σχεδόν ολοκληρωθεί η αποχώρηση των Γερμανών που άφηναν πίσω τους καμένη γη, ενώ από το πρωί η σβάστικα είχε πάψει να κυματίζει στην Ακρόπολη. Επτά ημέρες αργότερα ο Γεώργιος Παπανδρέου, επικεφαλής της κυβέρνησης εθνικής ενότητας που είχε σχηματιστεί στη Μέση Ανατολή με τη συμμετοχή και εκπροσώπων της Αριστεράς, από τον εξώστη του δεύτερου ορόφου του μεγάρου είχε απευθυνθεί προς τους πολίτες της πρωτεύουσας που παραληρούσαν από ενθουσιασμό. «Η σημερινή πάνδημος συγκέντρωσις αποδεικνύει ότι έχομεν υπερνικήσει τον εμφύλιον πόλεμον και ότι έχει επιβληθεί η ιδέα της Εθνικής Ενώσεως», ήταν η ρητή διαβεβαίωσή του που συνέχιζε με τη φράση: «Η Εθνική Απελευθέρωσις, ευτυχώς, συντελείται. Υπολείπονται ακόμη εις την Χώραν μας βάρβαροι, αλλά δεν είναι μακράν η ημέρα της πλήρους απολυτρώσεως». Πριν περάσουν δύο μήνες ακολούθησαν τα Δεκεμβριανά που απέδειξαν δυστυχώς ότι ήταν μόνον λόγια…
Το αρχικό κτίριο
Τα γεγονότα και η ερμηνεία τους ανήκουν στους μελετητές της Ιστορίας, αλλά η σημερινή επέτειος είναι η αφορμή για «ξενάγηση» στο κτίριο, αρχίζοντας από την ενδιαφέρουσα προϊστορία του. Το ακίνητο ανήκε σε οικογένεια στρατιωτικών με ρίζες από την Ηπειρο, που έχει απλή συνωνυμία με τους επιχειρηματίες του ιστορικού βιβλιοπωλείου Πάλλη. Αρχικός ιδιοκτήτης του ήταν ο Κωνσταντίνος Πάλλης, που είχε γεννηθεί το 1810 στα Γιάννενα αλλά μεγάλωσε στην Κέρκυρα όπου είχε καταφύγει η οικογένειά του για να αποφύγει τις διώξεις του Αλή πασά. Επέστρεψε στην Ελλάδα και εργάστηκε στο ιδιαίτερο γραφείο του Καποδίστρια, ενώ αργότερα τάχθηκε στο πλευρό του Οθωνα. Λόγω αυτής της σχέσης ήταν από τους πρώτους που αγόρασε γη στην τότε «εκτός των τειχών» περιοχή της πλατείας Συντάγματος.
Το αρχικό κτίριο στη γωνία με την Καρ. Σερβίας ήταν διώροφο και αγνώστου αρχιτέκτονα, με μόνο στοιχεία το τριγωνικό αέτωμα της οροφής στο κέντρο της πρόσοψης προς την πλατεία Συντάγματος, που τότε έφερε το όνομα του βασιλιά Οθωνα. Είναι κατασκευή του 1845 που κατεδαφίστηκε στις αρχές του 1910.
Ο αρχιτέκτονας
Το σημερινό οικοδομήθηκε στη διετία 1910-11 για λογαριασμό της Φανής Γ. Πάλλη και σε σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά (1863-1937). Γεννημένος στην Κεφαλονιά, έφυγε νωρίς για σπουδές στη Δρέσδη και την Καρλσρούη, αφού η αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου ιδρύθηκε το 1917. Κατατάσσεται στους κορυφαίους αρχιτέκτονες της εποχής του και αναγνωρίζεται ως ο κατεξοχήν εκπρόσωπος του ελληνικού νεοκλασικισμού που κυριάρχησε στις αρχές του 20ού αιώνα, κινούμενος στον αντίποδα του γαλλικού εκλεκτικισμού.
Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε το 1894 και στο πλούσιο βιογραφικό του περιλαμβάνονται αρχοντικά που ευτυχώς έχουν διασωθεί, όπως το σημερινό Μουσείο Μπενάκη και η πρεσβεία της Γαλλίας επί της Β. Σοφίας, και το «Φοίβου Δώμα» που στεγάζει την πρεσβεία της Ολλανδίας στην οδό Λυκείου. Σχεδίασε επίσης το συγκρότημα της ΑΣΟΕΕ στην Πατησίων και άλλα δημόσια κτίρια, ενώ ως αρχιτέκτων της βασιλικής αυλής είχε αναλάβει την αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού σταδίου. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του συλλόγου Αρχιτεκτόνων και πρώτος πρόεδρός του, αντιπρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου, αλλά και γερουσιαστής κατά την περίοδο 1932-35.
Με μπετόν
Στο μέγαρο στην πλατεία Συντάγματος εγκαινίασε μια σειρά από καινοτομίες στη διάταξη των όγκων, χάρη στη χρήση του μπετόν που μόλις έκανε την εμφάνισή του στην οικοδομική. «Ηταν μια ποιοτική κατάκτηση», επισημαίνει ο καθηγητής του Πολυτεχνείου και μελετητής της αρχιτεκτονικής Μάνος Μπίρης στο βιβλίο του «Αθηναϊκή αρχιτεκτονική 1875-1925». Ο ίδιος όμως στη μεταγενέστερη έκδοση του Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής «Η ελληνική αρχιτεκτονική στον 20ό αιώνα» περιγράφει το συγκεκριμένο κτίριο, αλλά επισημαίνει ότι ο Αναστάσιος Μεταξάς «διέπραξε το ολίσθημα να εμπλουτίσει κάθε σπιθαμή της επιφάνειας των όψεων με λίγο-πολύ ετερόκλητα στοιχεία πλαστικής οργάνωσης, έτσι ώστε το γενικό ύφος να παγιδεύεται στον διακοσμητικό φόρτο ενός παρωχημένου ακαδημαϊσμού». Προφανώς στην πρώτη περίπτωση επικεντρώνεται στην πρωτοποριακή για την εποχή χρήση του μπετόν, ενώ στη δεύτερη στον πλούσιο διάκοσμο των όψεων, ειδικά στο εξώστη του πρώτου ορόφου που ξεχώριζε με το ιδιαίτερο στιλ του ακόμη και την εποχή που στη δυτική πλευρά της πλατείας Συντάγματος υπήρχαν εξαίρετα αρχοντικά, τα οποία δυστυχώς κατεδαφίστηκαν για να «ξεφυτρώσουν» απρόσωπα πολυώροφα «κουτιά».
Το σημερινό μέγαρο κατασκευάστηκε από την αρχή για εμπορική εκμετάλλευση και γι΄ αυτό, χάρη στη χρήση του μπετόν, στο εσωτερικό του ισογείου είχαν διαμορφωθεί «ανοιχτοί» χώροι με λίγες κολόνες που θεωρούνται κατάλληλοι για καταστήματα. Το 2007, έπειτα από 15 χρόνια εγκατάλειψης αλλά και αλληλοαναιρούμενων αποφάσεων του τότε υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ που αναγκάστηκε να το κηρύξει διατηρητέο αλλά μόνον ως προς τις εξωτερικές του όψεις, αγοράστηκε από τον Πάνο Γερμανό έναντι 30 εκατ. ευρώ. Στη συνέχεια ο νέος ιδιοκτήτης χρειάστηκε να διαθέσει άλλα 10 εκατ. για να μεταμορφώσει το κτίριο σε «ναυαρχίδα» των πολυκαταστημάτων που ετοιμαζόταν να ανοίξει. Τα έργα ανακαίνισης αφορούσαν τις όψεις, ενώ στο εσωτερικό του κτιρίου που έχει συνολική επιφάνεια 5.000 τετραγωνικά, διατηρήθηκαν οι μεγάλων διαστάσεων μαρμάρινες κολόνες και κυρίως η γύψινη διακόσμηση στα ταβάνια.
…………………………………………
1. Στέγασε υπουργεία
Ο πρώτος ένοικος του μεγάρου ήταν το 1914 το υπουργείο Συγκοινωνιών, το οποίο μόλις είχε δημιουργηθεί με απόφαση του τότε πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου που είχε αναθέσει το νέο χαρτοφυλάκιο στον Δ. Διαμαντίδη. Αργότερα μετεξελίχθηκε σε υπουργείο Δημοσίων Εργων και μετά το 1974 γνώρισε πολλές αλλαγές στον τίτλο και τις αρμοδιότητες.
2. Το αδελφάκι του «Zonar’s»
Στο ισόγειο του μεγάρου λειτούργησε ώς το 1960 το καφενείο «Διόνυσος», που θεωρούνταν «αδελφάκι» του «Zonar’s» και ήταν το στέκι σημαντικών ανθρώπων του θεάτρου, όπως του Αλέκου Σακελλάριου και του Βασίλη Αυλωνίτη.
3. H μετακίνηση της σκάλας
Ενα από τα ιδιαίτερα στοιχεία του μεγάρου είναι η εσωτερική μαρμάρινη σκάλα, που βρισκόταν στην είσοδο προς την οδό Καρ. Σερβίας. Είναι και αυτή διατηρητέα, γι΄ αυτό διασώθηκε με θρησκευτική ευλάβεια αλλά με άδεια του υπουργείου μετακινήθηκε και βρίσκεται σε άλλη θέση.
