Της Αφροδίτης Τζιαντζή

Στο επίκεντρο της μεταναστευτικής πολιτικής τίθεται, στα λόγια τουλάχιστον, το ζήτημα της «στρατηγικής αντιμετώπισης των ασυνόδευτων ανηλίκων», όπως δήλωσε πρόσφατα ο υπουργός Δημόσιας Τάξης στη σύνοδο υπουργών της Ε.Ε. στο Λουξεμβούργο.

Ο Β. Κικίλιας θεώρησε επιβεβλημένη την επανεκτίμηση της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση, ζητώντας από την Ε.Ε. «την άμεση ενίσχυση των διαθέσιμων ευρωπαϊκών κονδυλίων, αλλά και ευέλικτη διαδικασία αξιοποίησής τους», τονίζοντας ότι για τα ασυνόδευτα ανήλικα υπάρχει συνεργασία όλων των αρμόδιων υπουργείων και «καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε να παραπέμπονται σε κατάλληλες δομές και η επιμέλειά τους να ανατίθεται σε κατάλληλα πρόσωπα».

Διοικητική κωλυσιεργία

Ωστόσο, όπως αποδεικνύει τουλάχιστον ένα τρανταχτό παράδειγμα διοικητικής κωλυσιεργίας, η «κάθε δυνατή προσπάθεια» που καταβάλλεται μάλλον δεν είναι αρκετή, ενώ τα ευρωπαϊκά κονδύλια έχουν δοθεί και δεν αξιοποιούνται.

Στον πάγο παραμένει δέκα μήνες μετά την έγκρισή του από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόγραμμα για την προστασία ασυνόδευτων ανηλίκων που ανέλαβε κατόπιν διαγωνισμού η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ – νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου που επιβλέπεται από το υπουργείο Υγείας).

Πρόκειται για το πρόγραμμα «Νοτιοανατολικό Δίχτυ Προστασίας: Πρόληψη της εμπορίας παιδιών και προστασία ασυνόδευτων ανηλίκων στα ελληνοτουρκικά σύνορα», που χρηματοδοτείται αποκλειστικά από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ενωσης με περίπου 400.000 ευρώ, χωρίς να επιβαρύνει καθόλου τον κρατικό προϋπολογισμό. Τυπικά το πρόγραμμα ξεκίνησε στις 30 Δεκεμβρίου του 2013, ουσιαστικά όμως δεν μπορεί να προχωρήσει η υλοποίησή του εξαιτίας διοικητικών προβλημάτων.

Ανάμεσα στις δράσεις του προγράμματος, πέρα από την εκπαίδευση του προσωπικού στις διασυνοριακές περιοχές, την ενημέρωση και την εμψύχωση παιδιών στα Κέντρα Πρώτης Υποδοχής, είναι η δημιουργία βάσης δεδομένων ώστε να πάψουν τα παιδιά αυτά να είναι «αθέατα» από το σύστημα υπηρεσιών.

Κανένας δεν γνωρίζει με ακρίβεια πόσοι ανήλικοι -άρα δικαιούχοι προστασίας- έρχονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, ενώ πολλοί κρατούνται για μήνες σε αστυνομικά τμήματα ή και στρατόπεδα μέχρι να διαπιστωθεί η «ανηλικότητά» τους.

Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης δέχτηκε το πρώτο δεκάμηνο του 2014 πάνω από 1.970 αιτήματα για φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων, οι περισσότεροι από το Αφγανιστάν, τη Συρία και την Αίγυπτο. Τα υπάρχοντα στατιστικά στοιχεία παρουσιάζουν αύξηση ώς και 100% σε σχέση με το 2013, ωστόσο ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων που φιλοξενούνται κατά μέσο όρο δύο μήνες σε δομές δεν αντιστοιχεί στο σύνολο όσων ζουν σε επισφαλείς συνθήκες ή κρατούνται.

Επιπλέον, περίπου ένας στους τέσσερις ασυνόδευτους ανηλίκους που παραπέμπεται σε δομές φιλοξενίας δεν φτάνει ποτέ σε αυτές, συχνά επειδή εξαφανίζεται προσπαθώντας να συνεχίσει το ταξίδι του προς τη Δύση μέσω κάποιου μεσάζοντα-διακινητή.

Κι ενώ όλοι αναγνωρίζουν θεωρητικά την ανάγκη να ενισχυθούν οι δομές προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, που πολλαπλασιάζονται συνεχώς, προγράμματα όπως το «Δίχτυ Προστασίας» σαμποτάρονται από τη διοικητική αδράνεια και ασυνεννοησία.

Απλήρωτοι παραμένουν δεκάδες συμβασιούχοι του ΙΥΠ, ανάμεσά τους το προσωπικό που θα στελεχώσει το «Δίχτυ Προστασίας». Μόλις πριν από λίγες ημέρες ορίστηκε πέμπτο μέλος στο Δ.Σ., που παραμένει ακέφαλο εδώ και πέντε μήνες, ενώ δεν έχουν γίνει ακόμα οι αρχαιρεσίες για να οριστεί νέος πρόεδρος.

«Ζούμε μια κατάσταση παρατεταμένης διοικητικής αβεβαιότητας και αστάθειας που βάζει εμπόδια σε κάθε μας βήμα», λέει στην «Εφ.Συν.» ο διευθυντής Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του ΙΥΠ, ψυχίατρος Γιώργος Νικολαΐδης. Το «Δίχτυ Ασφαλείας» ξεκινά με την επιστημονική παραδοχή ότι κάθε ασυνόδευτο ανήλικο πρέπει να αντιμετωπίζεται ως οιονεί θύμα διακίνησης, μέχρι να αποδειχτεί το αντίθετο.

«Γνωρίζουμε από έρευνες ότι πάνω από το 70% των ασυνόδευτων ανηλίκων είναι θύματα trafficking. Αυτό όμως ούτε το ίδιο το παιδί θα το αποκαλύψει, αντίθετα θα προσπαθήσει να συγκαλύψει τις επαφές του με διακινητές».

Θύματα πολέμων και εμφυλίων συρράξεων στις πατρίδες τους (Αφγανιστάν, Βόρεια Αφρική, Συρία), οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που έρχονται στην Ευρώπη, αν καταφέρουν να φτάσουν στον προορισμό τους πληρώνοντας αδρά μια σειρά από «πρόσωπα επαφής», καταλήγουν συχνά θύματα 
σκληρής εργασιακής εκμετάλλευσης, είτε αντικείμενα σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Αν όμως είναι μια φορά δύσκολο να πειστούν οι ανήλικοι να εγκαταλείψουν το κύκλωμα διακίνησης, η επανασύνδεση με τη βιολογική οικογένεια μπορεί να είναι ώς και επικίνδυνη για το παιδί, που αν επιστρέψει αντιμετωπίζεται ως αποτυχημένο.

«Οι υπάρχουσες δομές φιλοξενίας δεν επαρκούν, όμως το ερώτημα είναι και τι παρεμβάσεις γίνονται όσο το παιδί οδηγείται στη δομή, κατά το διάστημα που μένει εκεί, αλλά και μετά», μας λέει ο ψυχίατρος Γ. Νικολαΐδης.

Καθυστερήσεις

Αντιμετωπίζοντας τεράστιες γραφειοκρατικές δυσκολίες για ένα εγκεκριμένο πρόγραμμα που έχει ήδη καθυστερήσει δραματικά να ξεκινήσει με κίνδυνο να μην καταφέρει να υλοποιηθεί, ομολογεί ότι η κατάσταση είναι οριακή: «Δεν θέλω να βάλω στο μυαλό μου ότι μπορεί να υπάρχει σκοπιμότητα καθυστέρησης σε ένα τέτοιο θέμα όπως τα δικαιώματα των ανηλίκων. Ρατσιστικές και ξενοφοβικές τάσεις δεν έχουν καμία θέση στον χώρο της προστασίας των παιδιών. Αν και παραδέχομαι ότι οι προηγούμενες διοικήσεις του Ινστιτούτου ανήκουν στον ίδιο ιδεολογικό χώρο με τον κύριο Ανδρέα Λοβέρδο, στη θητεία του οποίου ως υπουργού Υγείας τέτοιες στάσεις δυστυχώς αναπτύχθηκαν».

Στον αέρα παραμένουν και τα υπόλοιπα 5 προγράμματα που υλοποιεί φέτος η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του ΙΥΠ, όλα χρηματοδοτούμενα με ευρωπαϊκά κονδύλια, μεταξύ άλλων για την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης, τη διάγνωση και διαχείριση της κακοποίησης και την παραμέλησης παιδιών, την προστασία βρεφών και νηπίων από την ενδοοικογενειακή βία κ.ά.