Αποστολή στη Μεσσηνία
Του Γιάννη Παναγιωτόπουλου
Οσοι ζουν μόνιμα ή πιο περιστασιακά στη Μεσσηνία ξέρουν καλά πως η δραστηριότητα του προ τετραετίας αποθανόντος εφοπλιστή Βασίλη Κωνσταντακόπουλου έχει αλλάξει για τα καλά τα πράγματα στον τόπο. Πρόκειται για μια σειρά πολυδιάστατων επενδύσεων εκατοντάδων εκατομμυρίων που δεν γίνονται με κλασικούς όρους απόσβεσης–κέρδους, αλλά σύμφωνα με το «όραμα» του «Καπετάνιου», όπως ήθελε να τον αποκαλούν.
Η τεράστια συγκέντρωση γης και η προσέλκυση υψηλού τουρισμού μέσα σε γυαλιστερό πακέτο δημοφιλίας και κοινωνικής προσφοράς ταιριάζουν «γάντι» στις ελληνικές κυβερνήσεις. Το 2011 το περιφερειακό συμβούλιο Πελοποννήσου μετονόμασε το αεροδρόμιο της Καλαμάτας σε «Κρατικό Αερολιμένα Καλαμάτας Καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος», πιστώνοντάς του τον τίτλο του ευεργέτη.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ο καταγόμενος από το Διαβολίτσι Μεσσηνίας εφοπλιστής Βασίλης Κωνσταντακόπουλος ξεκίνησε να συγκεντρώνει εκτάσεις στα νοτιοανατολικά του νομού. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 εισάγει τα σχέδιά του στον νόμο περί Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ) που προβλέπει μια σειρά από ευνοϊκές ρυθμίσεις για τις μεγάλης κλίμακας επενδύσεις. Τα έργα υποστήριξης ξεκινούν το 2003, η ανοικοδόμηση το 2006, ενώ το 2010 τίθεται σε λειτουργία η πρώτη ξενοδοχειακή μονάδα.
Ο καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος, ο ιδανικός «ευεργέτης» των κυβερνήσεων
Εν έτει 2014, ναυαρχίδα των επενδύσεων της ΤΕΜΕΣ (Τουριστικές Επιχειρήσεις Μεσσηνίας Α.Ε.), της οποίας τώρα ηγείται ο υιός Αχιλλέας, είναι ο τουριστικός προορισμός Κόστα Ναβαρίνο. Πρόκειται για ένα σύστημα τεσσάρων τμημάτων εξαίρετου φυσικού κάλλους συνολικής έκτασης περίπου 10 τετραγωνικών χιλιομέτρων, τρία από τα οποία είναι παραθαλάσσια.
Το τμήμα Ρωμανού είναι ένα ήπια δομημένο τουριστικό χωριό με ελεγχόμενη είσοδο που λειτουργεί από το 2010, ενώ σε αυτό βόρεια της Πύλου υπάρχουν δύο γήπεδα γκολφ και μία υπό κατασκευή νέα ξενοδοχειακή μονάδα. Το τρίτο τμήμα είναι ορεινό και βρίσκεται κοντά στο χωριό Κυνηγού, ενώ το τέταρτο «βλέπει» τον Μεσσηνιακό κόλπο κι είναι κοντά στο χωριό Ριζόμυλος. Συνολικά, η ΤΕΜΕΣ στη Μεσσηνία απασχολεί περί τα 1.150 άτομα σε ετήσια βάση, εκ των οποίων σύμφωνα με την εταιρεία το 70% είναι Μεσσήνιοι.
Στην υλοποίηση του «οράματος» του Βασίλη Κωνσταντακόπουλου οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν έχουν σταθεί εμπόδιο, τουναντίον. Από τα περίπου 550 εκατομμύρια ευρώ που έχουν ώς τώρα δαπανηθεί, το 26% εντάχθηκε στον αναπτυξιακό νόμο 3299/2004. Εν μέσω κρίσης ολοκληρώνεται με ταχύτατους ρυθμούς ο αυτοκινητόδρομος Τρίπολη – Καλαμάτα κι έχει σχεδιαστεί νέος αυτοκινητόδρομος που θα συνδέει την Καλαμάτα με την Πύλο.
Ακόμα, με έξοδα της ΤΕΜΕΣ έχει μετακινηθεί το τμήμα Πύλος-Γιάλοβα του δρόμου Πύλος-Κυπαρισσία, αυξάνοντας τη συγκεκριμένη διαδρομή κατά περίπου 1,5 χλμ. Τα εμπλεκόμενα δημοτικά συμβούλια, τα νομαρχιακά Μεσσηνίας και περιφερειακά Πελοποννήσου έχουν διαχρονικά στηρίξει τη δραστηριότητα Κωνσταντακόπουλου.
Τι λέει η τοπική κοινωνία
Costa Navarino, το τμήμα Ρωμανού το 2014
Στο νοτιοδυτικό κομμάτι του νομού, όπου έχει κατά κύριο λόγο δραστηριοποιηθεί μέχρι τώρα η οικογένεια Κωνσταντακόπουλου, η πλειονότητα των πολιτών μιλά με τα καλύτερα λόγια για τον «Καπετάνιο». Ακόμα και άνθρωποι που δεν έχουν επωφεληθεί κάπως, πείθονται από την παγκόσμια προβολή της Μεσσηνίας κι από το γεγονός πως οι πτήσεις εξωτερικού στο αεροδρόμιο της Καλαμάτας έχουν πολλαπλασιαστεί.
Αλλοι υπογραμμίζουν τη συνεισφορά των Κωνσταντακόπουλων στην έρευνα με το Navarino Environmental Observatory, το περιβαλλοντικό παρατηρητήριο της Μεσογείου που φιλοξενείται στο τμήμα Ρωμανού κι έχει συστηθεί σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και την Ακαδημία Αθηνών.
Εξάλλου, με μια σειρά από αξιοσημείωτες δωρεές σε τοπικούς δημόσιους φορείς η οικογένεια συνεχίζει να χτίζει το προφίλ του ευεργέτη το οποίο επίσης καλλιεργούν με συνέπεια οι περισσότερες τοπικές εφημερίδες. «Ο “Καπετάνιος” ήταν πατριώτης και η επένδυσή του δώρο θεού, έχει δώσει δουλειά στους νέους Μεσσήνιους», τόνισε ο Κωνσταντίνος Μπαλαφούτης, λαογράφος στη Γιάλοβα, το τουριστικό χωριό που έχει εμφανέστατη οικονομική ανάπτυξη την τελευταία πενταετία.
Ο κ. Μπαλαφούτης μάλιστα θυμήθηκε πως ο Κωνσταντακόπουλος ουδέποτε φέρθηκε υπεροπτικά στους συντοπίτες του. «Δουλειά σου κάνεις, δουλειά μου κάνω», του είχε πει κάποτε, μας εξομολογήθηκε με καμάρι. Αυτός ο χαρακτήρας του φαίνεται να έχει παίξει καθοριστικό ρόλο για να κερδίσει μια θέση «ευεργέτη» στο φαντασιακό της πλειονότητας των Μεσσήνιων.
Οι περισσότεροι από τους ιδιοκτήτες γης που πούλησαν έλαβαν αντίτιμο πολύ μεγαλύτερο από τις τρέχουσες εμπορικές αξίες και συχνά ήταν ο ίδιος ο Βασίλης Κωνσταντακόπουλος που έκανε τις διαπραγματεύσεις κατ’ ιδίαν. Ο Δημήτρης Μαλώτσης, συνταξιούχος, είχε πουλήσει προ δεκαετίας 2,8 στρέμματα στον χώρο όπου τώρα βρίσκεται η μία από τις δύο τεχνητές λιμνοδεξαμενές που ποτίζουν τα γήπεδα γκολφ.
«Γιατί να φέρω εγώ εμπόδιο σε μια τέτοια επένδυση; Εχει δώσει ζωή στην περιοχή μας. Τότε πήρα πολύ καλά χρήματα με τα οποία αγόρασα γη αλλού, δεν το έχω μετανιώσει ποτέ», μας είπε. Υπάρχουν βεβαίως καταγγελίες για πιέσεις προς ιδιοκτήτες, αλλά σίγουρα δεν αποτελούν τον κανόνα.
Ο Περικλής Τσαρπαλάς έχει διατελέσει αντιδήμαρχος Πύλου και οι κουβέντες του υπογραμμίζουν το μέγεθος της ισχύος των Κωνσταντακόπουλων, ενώ εκφράζουν και την αγωνία των ντόπιων για ανάπτυξη: «Εδώ που έχουμε φτάσει, καλό είναι να ολοκληρωθεί η μονάδα βόρεια της Πύλου, μήπως δουν κι οι Πύλιοι κάποια άνοδο στις δουλειές τους, μια και οι αρχικές προσδοκίες ήταν πολύ υψηλές. Ωστόσο η επέμβαση στην περιοχή είναι πολύ μεγάλη και τώρα η ΤΕΜΕΣ διεκδικεί την εκμετάλλευση της μαρίνας της πόλης μας μέσω του ΤΑΙΠΕΔ. Αυτός είναι το αφεντικό», σημείωσε με νόημα ο κ. Τσαρπαλάς.
Κατά ποια έννοια είναι αφεντικό ο Κωνσταντακόπουλος; Μια ιδέα μάς έδωσε ιδιοκτήτης εστιατορίου σε κοντινό χωριό: «Τα στελέχη του έρχονται στο μαγαζί και κάνουν καλοπροαίρετες συστάσεις πάνω στη δουλειά μου. Αν και προσωπικά δεν τις ακολουθώ, έχω δει πως οι άνθρωποι προσπαθούν να ανεβάσουν το επίπεδο σε όλες τις επιχειρήσεις. Οποιος επιχειρηματίας προσέχει το προϊόν του έχει να επωφεληθεί σε βάθος χρόνου από αυτή τη νέα κατάσταση», μας εξήγησε.
Αυτή η τάση για έμμεση «πατρωνία» των μικρών τοπικών επιχειρήσεων ήταν «χούι» του Βασίλη Κωνσταντακόπουλου και δομικό στοιχείο του Ιδρύματος Καπετάν Βασίλη, που συστήθηκε μετά τον θάνατο του επιχειρηματία. Η οικογένεια επιδιώκει συστηματικές συνεργασίες με τοπικούς παραγωγούς των οποίων αγοράζει το σύνολο της παραγωγής τους εφόσον τηρούν κάποιες προδιαγραφές.
Κάτι τέτοιο εξασφαλίζει μεν την πώληση ορισμένων τοπικών προϊόντων, δημιουργεί ωστόσο περαιτέρω εξάρτηση: «Ποιος μου εγγυάται πως έπειτα από 3-4 χρόνια, όταν εγώ θα έχω χάσει όλους μου τους αγοραστές, δεν θα σταματήσουν τη συνεργασία;» αναρωτιέται ο Παναγιώτης Λάππας, αγρότης και μελισσοκόμος από κοντινό χωριό.
Ο κ. Λάππας είναι από τους ιδιοκτήτες γης που ήθελαν να επενδύσουν στον πρωτογενή τομέα και τώρα δεν μπορούν επειδή η αγορά της γης ελέγχεται από τους Κωνσταντακόπουλους. «Εμείς θέλαμε να αγοράσουμε, όχι να πουλήσουμε», μας είπε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε πως με τα μεγάλα ποσά που έδωσαν για να αγοράσουν, ανέβασαν πλασματικά την αξία της γης, αποκλείοντας έτσι την πρόσβαση σε μικρούς και μεσαίους καλλιεργητές.
…………………………………………………………………….
Τι υποστηρίζουν εκπρόσωποι της ΤΕΜΕΣ
Το 2011 το Περιφερειακό Συμβούλιο Πελοποννήσου μετονόμασε το αεροδρόμιο της Καλαμάτας σε «Κρατικό Αερολιμένα Καλαμάτας Καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος», πιστώνοντάς του τον τίτλο του ευεργέτη
Παρ’ ότι η κριτική μας διάθεση ήταν δηλωμένη, οι άνθρωποι της ΤΕΜΕΣ στάθηκαν ιδιαίτερα συνεργάσιμοι όταν ζητήσαμε τη συμβολή τους στη δημοσιογραφική έρευνα. Πάνω στην προβληματική του άρθρου υποστήριξαν πως «ο “Καπετάνιος” από την αρχή ενημέρωσε την τοπική κοινωνία για τα σχέδιά του που στόχο είχαν να τοποθετηθεί η Μεσσηνία στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη καθώς ήθελε όλοι να αγκαλιάσουν αυτή την προσπάθεια».
Επίσης τόνισαν πως οι όποιες δωρεές ή φιλανθρωπικές δράσεις της οικογένειας Κωνσταντακόπουλου δεν έχουν καμία σχέση με την επιχειρηματική δραστηριότητα της ΤΕΜΕΣ και δεν επιδιώκεται καμία δημοσιότητα σχετικά με αυτές.
Είναι αλήθεια πως ο Βασίλης Κωνσταντακόπουλος δεν προσπαθούσε να αιφνιδιάσει τους συντοπίτες του, αλλά απηύθυνε προσκλητήρια συμμετοχής στο «όραμά» του από θέση ισχύος. Είχε μάλιστα διοργανώσει μια σειρά από ανοιχτές συγκεντρώσεις σε πλατείες και δημόσιους χώρους.
Πολλά χρόνια πριν οι επιχειρήσεις ασχοληθούν με την έννοια της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης, εκείνος έμοιαζε να χτίζει επιμελώς τη δημόσια εικόνα του. Εξάλλου, η πολυδιάστατη φύση του εγχειρήματός του το καθιστούσε εξ αρχής πολιτικό: Ο Κωνσταντακόπουλος ήθελε να αλλάξει τη Μεσσηνία. Το έκανε και οι απόγονοί του το συνεχίζουν. Για το καλό ποιου όμως;
…………………………………………………………………….
Προς μια νέα «φύση ιδιοκτησίας» στη Μεσσηνία
Το τμήμα Ρωμανού όπως ήταν το 2004
Το σίγουρο είναι πως η δραστηριότητα αυτή εφαρμόζει τέλεια στην προοπτική που οι κυβερνήσεις της τελευταίας 20ετίας επιφυλάσσουν για τη χώρα: έμφαση στον τριτογενή τομέα μέσα από μεγάλης κλίμακας επενδύσεις που ωθούν τους μικρο- ιδιοκτήτες και μικρο-επιχειρηματίες στη μισθωτή εργασία.
Το στοιχείο όμως που καθιστά την περίπτωση Κωνσταντακόπουλου ξεχωριστή είναι η ιδιαίτερη συμβολική αξία με την οποία «έντυσε» αυτό το όνομα.
Χάρη σε αυτή τη συμβολική αξία και με ευθύνη της τοπικής κοινωνίας, η οικογένεια έχει βρει «χώρο» για πρωτοβουλίες μεγάλης κλίμακας, με έντονο κοινωνικό αντίκτυπο σε βάθος χρόνου, πρωτοβουλίες που σε δημοκρατικές κοινωνίες αντιστοιχούν σε δημόσιες δομές κι όχι σε ιδιώτες. Ακόμα κι αν δεχτούμε, για την οικονομία της συζήτησης, πως οι Κωνσταντακόπουλοι διαχειρίζονται τη μεγάλη τους ισχύ χρησιμοποιώντας μεθόδους «βιώσιμης ανάπτυξης», αυτό δεν αναιρεί τον προβληματικό χαρακτήρα της ισχύος αυτής: Οι κάτοικοι τείνουν να απεμπολήσουν το δικαίωμά τους να ορίζουν τα του τόπου τους και συνδέουν σε μεγάλο βαθμό τις τύχες της Μεσσηνίας με τις πρωτοβουλίες της συγκεκριμένης οικογένειας.
Μα ακόμα κι αν κάποιος πιστεύει ότι οι Κωνσταντακόπουλοι είναι κάτι σαν πεφωτισμένοι πατριώτες που μπορούν να εγγυηθούν την ευημερία του τόπου, είναι σίγουρο πως δεν θα βρίσκονται για πάντα εκεί. Εχοντας ήδη επενδύσει ίδια κεφάλαια άνω των 300 εκατομμυρίων και καταγράφοντας ζημιές στους ισολογισμούς της, η ΤΕΜΕΣ συνεχίζει την επέκταση των δραστηριοτήτων της.
Με άλλα λόγια, ο επιχειρηματικός σχεδιασμός είναι υπερβολικά μακροπρόθεσμος και παράγοντες της αγοράς αναρωτιούνται αν η οικογένεια μπορεί να διατηρήσει όλες αυτές τις εκτάσεις. Σε κάθε περίπτωση, ουδείς μπορεί να εγγυηθεί πως οι μελλοντικοί διαχειριστές μιας τόσο μεγάλης έκτασης θα μοιράζονται το «όραμα» του «ευεργέτη» Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. Για τους διαχρονικά κυβερνώντες όμως η «δουλειά» θα έχει γίνει. Η γη θα έχει φύγει από τους πολλούς και μάλιστα σχετικά αναίμακτα, ελέω «ευεργεσίας».
