Του Παναγιώτη Λιαργκόβα*
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το επίπεδο του χρέους είναι βιώσιμο όταν επιτρέπει σε μια χώρα-οφειλέτρια να καλύψει τις τρέχουσες και μελλοντικές υποχρεώσεις εξυπηρέτησης του χρέους της στο ακέραιο, χωρίς την προσφυγή σε περαιτέρω ελάφρυνση του χρέους ή αναδιάρθρωση, αποφεύγοντας τη συσσώρευση καθυστερούμενων οφειλών, ενώ επιτρέπει ένα αποδεκτό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης.
Σύμφωνα με την ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους που συμπεριλαμβάνεται στην τέταρτη αναθεώρηση του δεύτερου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής (Μνημόνιο) της Ελλάδας, το χρέος της γενικής κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2014 θα ανέλθει στο 177% του ΑΕΠ και αναμένεται να μειωθεί σταδιακά σε περίπου 125% του ΑΕΠ το 2020 και περίπου στο 112% του ΑΕΠ το 2022.
Σύμφωνα με το βασικό μακροοικονομικό σενάριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περίοδο 2012-2017, η εξυπηρέτηση του χρέους ώστε να γίνει βιώσιμο μόνο με τις δικές μας δυνάμεις προϋποθέτει έναν συνδυασμό ρυθμών μεγέθυνσης και πρωτογενών πλεονασμάτων για πολλά χρόνια (και προφανώς και μετά το 2017), που όμως δεν είναι ρεαλιστικό να υποθέσουμε ότι θα επιτευχθούν. Θα προϋπέθετε επίσης δυνατότητα αναχρηματοδότησης από τις αγορές με ανεκτούς όρους, δηλαδή με χαμηλά επιτόκια.
Ας δούμε καθέναν από τους τρεις αυτούς παράγοντες χωριστά.
1. Ο ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας μπορεί να καθοριστεί μερικώς μόνον από την οικονομική πολιτική (κυρίως μέσω των δημόσιων δαπανών – μια αύξησή τους αυξάνει το ΑΕΠ σύμφωνα με τον πολλαπλασιαστή των δημόσιων δαπανών, ενώ μια μείωσή τους το μειώνει). Οι μεταβολές στον τομέα των εσόδων επηρεάζουν επίσης τη μεταβολή του ΑΕΠ, ενώ οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις το επηρεάζουν αλλά γενικά με μη προσδιορίσιμο τρόπο (ως προς το μέγεθος της μεταβολής και τον χρόνο εκδήλωσης των αποτελεσμάτων). Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα μέγεθος για το οποίο οι εκτιμήσεις του σε βάθος δεκαετίας είναι αβέβαιες.
2. Η επίτευξη και κυρίως η διατήρηση μεγάλων πρωτογενών πλεονασμάτων (άνω του 4,5%) στο μέλλον πάνω σε μια εξασθενημένη οικονομία, με τεράστια ανεργία και προβλήματα στον τομέα της κοινωνικής δικαιοσύνης (φτώχεια, εξαθλίωση, μακροχρόνια ανεργία κ.λπ.) είναι σχεδόν αδύνατη. Αυτό μας δείχνουν η διεθνής βιβλιογραφία και η ιστορική εμπειρία.
3. Ενα πολύ μεγάλο τμήμα του χρέους υπόκειται σε κυμαινόμενα επιτόκια (τα διακρατικά δάνεια από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., τα δάνεια από το EFSF και τα δάνεια από το ΔΝΤ). Αυτά τα επιτόκια είναι ανεξάρτητα της οικονομικής πολιτικής. Καθορίζονται εν γένει από τις αγορές χρήματος και από τις νομισματικές πολιτικές των κύριων κεντρικών τραπεζών (FED κυρίως και ECB δευτερευόντως). Το γεγονός ότι για λόγους διαχείρισης των συνεπειών της παγκόσμιας κρίσης του 2008 τα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών παραμένουν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, που οδηγεί και στα τρέχοντα χαμηλά επιτόκια για το τμήμα του δημόσιου χρέους που έχει κυμαινόμενο επιτόκιο, δεν σημαίνει ότι και την επόμενη δεκαετία θα παραμείνουν στα ίδια χαμηλά επίπεδα.
Τέλος, χρειάζεται να γίνει μια σημαντική επισήμανση. Ο κίνδυνος απόκλισης μιας μεταβλητής δεν είναι ασύνδετος με τον κίνδυνο απόκλισης των υπολοίπων. Αν υπάρξει απόκλιση μιας μεταβλητής, π.χ. του ρυθμού ανάπτυξης, η πιθανότητα να εκδηλωθεί αλυσίδα αποκλίσεων είναι μεγάλη. Ισχνή ανάπτυξη συνεπάγεται αυξημένες δυσκολίες επίτευξης του πρωτογενούς πλεονάσματος, άνοιγμα των spreads, ανεργία και αυξημένες δυσκολίες εξυπηρέτησης των ιδιωτικών χρεών, ανεβάζοντας τις μελλοντικές κεφαλαιακές απαιτήσεις των τραπεζών. Το ίδιο ισχύει βέβαια και αντίστροφα. Επομένως, ο τρόπος με τον οποίο διασυνδέονται οι κίνδυνοι συνεπάγεται ότι μπορεί να εκδηλωθούν όλοι ταυτόχρονα ως επιβαρυντικοί παράγοντες, οπότε μιλάμε για περιδίνηση σε φαύλο κύκλο, ή ως ελαφρυντικοί, οπότε μιλάμε για προσαρμογή σε συνθήκες ενάρετου κύκλου.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
* Συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή
