Ενα ντοκιμαντέρ για την ταυτότητα και τη συνύπαρξη αύριο στο Exile
Ο Θάνος Αναστόπουλος και η Στέλλα Θεοδωράκη παρακολούθησαν με την κάμερά τους τα πρώτα πρώτα βήματα του προγράμματος εκπαίδευσης των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας. Σήμερα, δεκαπέντε χρόνια μετά, ο Ιμπραήμ είναι πολιτικός μηχανικός και ο Χαλίλ δικηγόρος
Της Μαρίνας Κουβέλη
«Εμένα με λένε Κατερίνα». «Εγώ Εμινέ. Μπιν Εμινέ». «Εγώ Χαλίλ». Παιδιά, φοιτητές, ελεύθεροι επαγγελματίες, δάσκαλοι και γιατροί. Αντρες και γυναίκες. Μέλη της πλειονότητας και μέλη της μουσουλμανική μειονότητας της Θράκης. Στάθηκαν μπροστά από την κάμερα και μοιράστηκαν στιγμές, συναισθήματα, εμπειρίες και σκέψεις. «Πώς σε λένε;» έχει τίτλο το ντοκιμαντέρ των Στέλλας Θεοδωράκη-Θάνου Αναστόπουλου, το οποίο επιχειρεί να «ξεκλειδώσει» ανθρώπους και να καταγράψει μια συνύπαρξη που δοκιμάζεται εδώ και καιρό.
Το ντοκιμαντέρ, που θα προβληθεί αύριο στο Exile room, γυρίστηκε το 1998. Τα πρόσωπα που συμμετέχουν, παρουσιάζονται με το μικρό τους όνομα, χωρίς καμία άλλη ιδιότητα και ο θεατής καλείται να ξεμπερδέψει το κουβάρι της θρακικής κοινωνίας. Η θρησκεία, η εθνική και εθνοτική ταυτότητα, το φύλο, η κοινωνική τάξη εναλλάσσονται. Οι διαφορετικές εκφάνσεις της ταυτότητας άλλοτε συνυπάρχουν αρμονικά και άλλοτε συγκρούονται. Αλλοτε τους φέρνουν κοντά, άλλοτε τους απομακρύνουν.
Το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε στο πλαίσιο του προγράμματος του υπουργείου Παιδείας «Εκπαίδευση των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη», το οποίο με κόπο φέρνουν εις πέρας οι Θάλεια Δραγώνα (καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών) και Αννα Φραγκουδάκη (καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης). Εχει στόχο να εξαλείψει τις όποιες εκπαιδευτικές ανισότητες, να διδάξει την ελληνική γλώσσα στα παιδιά της μουσουλμανικής μειονότητας και να αντιμετωπίσει το χαμηλό μορφωτικό επίπεδό τους. Μαθήματα ελληνικών πλέον πραγματοποιούνται σε δέκα κέντρα, ενώ υπάρχουν και 4 κινητές μονάδες (μικρά βαν με εκπαιδευτικούς) που επισκέπτονται τα πιο απομονωμένα μειονοτικά χωριά στα σύνορα με Βουλγαρία και Τουρκία.
«Φτάσαμε στη Θράκη όταν το πρόγραμμα ξεκινούσε. Υπήρχε ένας διάχυτος φόβος. κανείς δεν ήξερε τι να κάνει», θυμάται η Στέλλα Θεοδωράκη. «Η Θράκη ήταν terra incognita. Υπήρχε καχυποψία, αλλά συγχρόνως έβλεπες ανθρώπους που αναζητούσαν τρόπο να μιλήσουν, να μοιραστούν το πρόβλημά τους». Οι πρώτες μέρες ήταν ζόρικες. «Μας είδαν με τις κάμερες και αγχώθηκαν. Επί μία εβδομάδα περιφερόμασταν και τραβούσαμε τοπία και ηλιοβασιλέματα. Κανείς δεν ήθελε να μας μιλήσει. Σιγά σιγά λύθηκαν και το ντοκιμαντέρ λειτούργησε σαν εργαλείο για το πρόγραμμα», παραδέχεται ο Θάνος Αναστόπουλος.
Σήμερα, ο απολογισμός του είναι αποστομωτικός: το πρόγραμμα έχει πολλαπλασιάσει τα ποσοστά των παιδιών που πηγαίνουν πια σχολείο. Από το 1997 οι 1.501 οι μαθητές Γυμνασίου έγιναν 2.750, οι μαθητές Λυκείου από 547 έγιναν 2.750. Φέτος, 493 παιδιά της μειονότητας μπήκαν σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. «Δεν είναι αριθμοί. Είναι ζωές παιδιών. Ο Ιμπραήμ, που μιλά στο ντοκιμαντέρ, είναι σήμερα επιτυχημένος πολιτικός μηχανικός και ο Χαλίλ δικηγόρος. Τότε, θυμάμαι, οι καχύποπτοι με ρωτούσαν: «Μα, είναι δυνατόν για 10 παιδιά να φτάνει το βαν ώς την άλλη άκρη του νομού;». Ναι. Για δέκα παιδιά. Γιατί ποτέ δεν ξέρεις με ποιον τρόπο θα επιστρέψει η γνώση στην κοινωνία. Δεν έχω δει πιο συγκινητική εικόνα από αυτή παιδιών που εγκατέλειπαν χωράφια και δουλειές γιατί έφτανε στο χωριό το βαν», λεει ο Θ. Αναστόπουλος.
Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ καταρτίστηκε ένα κοινό ερωτηματολόγιο, που εστίαζε σε θέματα κοινωνικά και προσωπικά. «Αποφύγαμε τις πολιτικές ερωτήσεις διότι θα δημιουργούσαν αμυντική διάθεση. Προβάλαμε την καθημερινότητά τους, τον τρόπο που βίωναν φιλίες και συγκρούσεις. Συχνά οι καθαρά πολιτικές ερωτήσεις δεν χρειάζονται. Οταν κάποιος παραδέχεται ότι «δεν θέλουμε να παντρεύονται μουσουλμάνοι με χριστιανούς», έχεις ήδη καταγράψει το πρόβλημα», λέει η Στ.Θεοδωράκη.
Τελικά ποιοι ήταν πιο επιφυλακτικοί; «Τα μέλη της μειονότητας άργησαν να μας μιλήσουν, αλλά πιο αμφίθυμοι παραμένουν οι Ελληνες», λέει ο Θ. Αναστόπουλος. «Τους καταλαβαίνω. Υπάρχει μια συνολική αίσθηση ανασφάλειας διότι νιώθουν ξεχασμένοι απ' όλους. Είναι αυτό που λέει και η Τζίνα (δασκάλα) στην πρώτη μαρτυρία του ντοκιμαντέρ: «Πώς να νιώσεις καλά όταν η Θράκη δεν αναφέρεται ούτε στον καιρό των δελτίων ειδήσεων;»»…
Info: Exile Room, Αθηνάς 12, 3ος όροφος, Μοναστηράκι, 20.00. Η Αλεξάνδρα Ανδρούσου (αναπληρώτρια καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών) θα παρουσιάσει το ντοκιμαντέρ και θα το συνδέσει με τη δεκαπενταετή πορεία του προγράμματος.
