«Το πνεύμα του οίνου»:
Toυ Θεόδωρου Μπενάκη
Μπορεί η Γαλλία των αρχών του 18ου αιώνα να απέχει περίπου τριακόσια χρόνια από τη σημερινή Κοινή Αγροτική Πολιτική των Βρυξελλών και οι φωστήρες της κυβέρνησης Σαμαρά να μη γνωρίζουν καν το όνομα του Μοντεσκιέ, αλλά πάντα άσχετοι με το αντικείμενο γραφειοκράτες αποφάσιζαν για μακρινές και με ιδιομορφίες περιοχές.
Ο Σαρλ Λουί ντε Σεκοντά (1689-1755), βαρόνος της Μπρεντ και του Μοντεσκιέ ή πιο γνωστός σε μας ως Μοντεσκιέ, ένας από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους του Διαφωτισμού, είχε την τύχη να κληρονομήσει μια τεράστια περιουσία από την οικογένειά του. Στην περιουσία αυτή προστέθηκε η προίκα της συζύγου του, μιας αφοσιωμένης και δυναμικής γυναίκας, καθώς και η κληρονομιά από έναν άκληρο θείο του. Η σημαντική για την εποχή περιουσία συνίστατο κυρίως σε γη, μεγάλο μέρος της οποίας αποτελούνταν από αμπελώνες. Και σαν τόση τύχη να μην έφτανε, οι αμπελώνες ήταν στην περιοχή του Μπορντό, φημισμένη για τα κρασιά της και με σημαντικές εξαγωγές στο εξωτερικό.
Πλούσιος, μορφωμένος, ανοιχτός σε κάθε αλλαγή, ο Μοντεσκιέ μοίρασε σοφά τον χρόνο του ανάμεσα στην ευχαρίστηση, την πολιτική στο Παρίσι δηλαδή, και το ωφέλιμο, που ήταν ο έλεγχος της αγροτικής παραγωγής και κυρίως της παραγωγής κρασιού. Ο,τι έκαναν οι αριστοκράτες της εποχής.
Ανάμεσα στις δύο αγαπημένες του ασχολίες, κλεισμένος στον οικογενειακό πύργο της Μπρεντ, έγραψε το «Πνεύμα των νόμων» («Γνώση», 1994), από τα πιο σημαντικά φιλοσοφικά έργα όλων των εποχών, καθώς και τις «Περσικές επιστολές» («Καστανιώτης», 1998) και τις «Εκτιμήσεις για τα αίτια του μεγαλείου και της παρακμής των Ρωμαίων» («Πόλις», 2009).
Ο Μοντεσκιέ λάτρευε το κρασί. Μπορεί να μην άφησε κάποια πραγματεία αφιερωμένη σ’ αυτό, εκτός από ένα σημαντικό ερωτηματολόγιο με 29 σημεία για την παραγωγή, τις ποικιλίες κ.λπ. που έγραψε το 1726, αλλά οι επιστολές του είναι γεμάτες από αναφορές.
Λάτρης των ταξιδιών, δεν παρέλειπε να επισκέπτεται περιοχές παραγωγής κρασιού και να κρατά σημειώσεις. Η Ουγγαρία τού ήταν αγαπητή για το κρασί Τοκάι, ενώ ήταν τέλειος γνώστης των κρασιών του Ρήνου και της Βόρειας Ιταλίας.
Μαθαίνουμε ότι στα ταξίδια του, αφιέρωνε πολύ χρόνο στην προώθηση των κρασιών του. Με αρκετή δόση χιούμορ εξηγούσε ότι η επιτυχία που σημείωσε η έκδοση του συγγράμματος «Το πνεύμα των νόμων» στην Αγγλία έδωσε μεγάλη ώθηση στις πωλήσεις των κρασιών του.
Ακόμα ότι χονδρέμποροι κρασιού και ναύτες νόθευαν το κρασί. Η φήμη των παραγωγών κινδύνευε γιατί συχνά στον προορισμό τους έφταναν κρασιά που δεν έκαναν ούτε για εντριβές. Η κεντρική κυβέρνηση επίσης με υπέρογκους φόρους έβαζε και άλλα εμπόδια.
Ο Μοντεσκιέ βάζει τον ήρωά του στις «Περσικές επιστολές» να γράψει έκπληκτος: «Το κρασί είναι τόσο ακριβό στο Παρίσι από τους φόρους που του βάζουν, που φαίνεται πως έχουν αναλάβει να θέσουν σε εφαρμογή την εντολή του Κορανίου που μας απαγορεύει να το πίνουμε».
Το κρασί του Μπορντό απευθυνόταν στους πάντες. Το χαμηλής ποιότητας προοριζόταν για την τοπική κατανάλωση, ενώ το καλό πήγαινε στο Παρίσι και εξαγόταν στην Αγγλία.
Το 1725, οι γραφειοκράτες στην αυλή του βασιλιά Λουδοβίκου 15ου παρατήρησαν ότι στο Μπορντό φύτευαν αμπέλια παντού. Θα έπρεπε, αντί για αμπέλια που προορίζονταν για παραγωγή κρασιού, να καλλιεργούσαν σιτάρι ώστε η κυβέρνηση να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της εισαγωγής σιτηρών από το εξωτερικό. Διέταξαν λοιπόν το ξερίζωμα των αμπελιών που είχαν φυτευθεί μετά το 1709, στις περισσότερες περιοχές του.
Το μέτρο μάλλον εντασσόταν στην πολιτική που προσπάθησε να εφαρμόσει ο Λουδοβίκος 15ος η οποία αποσκοπούσε στη μείωση των προνομίων της αριστοκρατίας με την ταυτόχρονη ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας. Η πολιτική του βασιλιά απέτυχε μπροστά στη σθεναρή αντίδραση των προνομιούχων. Η απόφαση για το Μπορντό ξεσήκωσε όσους εμπλέκονταν και θίγονταν από αυτήν.
Ο Μοντεσκιέ υποστήριξε ότι στην αμπελουργία και στην παραγωγή κρασιού απασχολείται ολόκληρος ο πληθυσμός μιας περιοχής για σχεδόν όλη τη διάρκεια του έτους. Αντίθετα, στην καλλιέργεια σιταριού απαιτούνται λίγοι αγρότες και όχι για πολύ μεγάλο διάστημα. Η απόφαση των γραφειοκρατών λοιπόν σήμαινε ανεργία.
Η περιοχή του Μπορντό προσφερόταν για αμπελοκαλλιέργεια και στην τελευταία όφειλε την ευμάρειά της. Η γη της δεν ήταν κατάλληλη για άλλου είδους καλλιέργειες και ιδιαίτερα εκείνης του σταριού.
Ο περιορισμός της παραγωγής κρασιού στο Μπορντό θα μείωνε τα έσοδα της περιοχής, εκείνα των δημόσιων ταμείων και θα ενθάρρυνε παραγωγούς άλλων χωρών, της Ιταλίας, της Γερμανίας ή της Πορτογαλίας, να καλύψουν το κενό στην αγορά.
Το νόημα της σύγκρουσης του Μοντεσκιέ με την γραφειοκρατία βρίσκεται στην άρνησή του να αποδεχθεί ότι άνθρωποι που δεν γνωρίζουν το αντικείμενο, αποφασίζουν για λογαριασμό άλλων. Η διαμάχη του δεν βασιζόταν μόνο στην αρχή του δικαιώματος να αποφασίζουν οι παραγωγοί τι θα καλλιεργήσουν, αλλά στις ελευθερίες της περιφέρειας απέναντι στην κεντρική κρατική εξουσία.
