Του Θεόδωρου Μπενάκη
Τα πούρα σήμερα είναι ένα σύμβολο του πλούτου, όπως προβάλλονται από ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Αλλά δεν είναι όλα τα πούρα αυτής της κατηγορίας. Υπάρχει ένα που, περήφανο για μια παράδοση 200 χρόνων, δημοκρατικό και λαϊκό, έχει πιστούς λάτρες από κάθε κοινωνικό στρώμα και κάθε πολιτική πλευρά. Είναι το πούρο Τοσκάνο, μοναδικό για την τσαλακωμένη επιφάνεια, το περίεργο σχήμα του και την απαράμιλλη γεύση του.
Παιδί της Τοσκάνης, μιας γης που είναι από τις πλουσιότερες στον κόσμο σε πολιτισμό, προέκυψε εντελώς τυχαία εξαιτίας μιας άτυχης για τους παραγωγούς καπνού χρονιάς.
Η Ιταλία ήταν από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που ξεκίνησε την καλλιέργεια καπνού το 1561 στις μεγάλες εκτάσεις της Τοσκάνης. Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι παραγωγοί εισήγαγαν ένα νέο είδος καπνού από την Αμερική το οποίο φημιζόταν για το άρωμά του. Η καλλιέργεια καπνού στο μεταξύ είχε επεκταθεί και σε άλλες περιοχές της Ιταλίας, όπου άλλωστε εξακολουθεί να γίνεται και σήμερα. Οι αγρότες, κάθε καλοκαίρι άπλωναν τη σοδειά για να στεγνώσει.
Το 1815 ήταν μια καταστροφική χρονιά. Μια καταρρακτώδης βροχή προκάλεσε την υπερχείλιση του Αρνου, του ποταμού που διασχίζει τη Φλωρεντία, και προκάλεσε μια πλημμύρα μεγάλων διαστάσεων. Τα καπνά που είχαν απλωθεί σκεπάστηκαν από το νερό. Μια χρονιά μαύρη διαγραφόταν για τους παραγωγούς.
Και εδώ ξεκινά ο θρύλος, ο οποίος ίσως δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Υπάρχουν δυο εκδοχές, η μία από τις οποίες υποστηρίζει πως ήταν ο διευθυντής ενός εργοστασίου καπνού, του οποίου η ευαίσθητη μύτη έπιασε το άρωμα των χρημάτων που μπορούσαν να βγουν από τον σάπιο καπνό. Μια πιο ρομαντική εκδοχή αναφέρει ότι εμφανίστηκε κάποιος έμπορος, ο οποίος ζήτησε να αγοράσει τον σαπισμένο καπνό σε εξευτελιστική τιμή. Για τους παραγωγούς ήταν κι αυτό κάτι, μέσα στην οδύνη τους.
Ο ικανός έμπορος, αφού αποξήρανε εντελώς τα καπνά, τα έκανε πούρα. Φθηνά, φτιαγμένα πρόχειρα, τα προόρισε για τους εργάτες των εργοστασίων.
Το εγχείρημα πέτυχε. Είτε γιατί ήταν φθηνά, είτε γιατί είχαν κάτι το μοναδικό στη γεύση, άρεσαν και ξεπούλησαν. Την επόμενη χρονιά έβαλαν οι ίδιοι οι παραγωγοί τον καπνό να μουλιάσει για τα καλά και η επιτυχία συνεχίστηκε.
Το 1818, ο μέγας δούκας της Τοσκάνης Φερδινάνδος Β΄ βοήθησε με κρατική χρηματοδότηση τη δημιουργία του πρώτου εργοστασίου πούρων. Το Τοσκάνο απέκτησε αμέσως πολλούς θαυμαστές, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο εθνικός ήρωας της Ιταλίας Τζουζέππε Γκαριμπάλντι. Λένε ότι δεν αποχωριζόταν ποτέ το πούρο του, το οποίο έκοβε στη μέση. Το σχήμα του, λεπτό στις δυο άκρες και παχύ στη μέση, προσφέρεται για το κόψιμό του, κάτι που έγινε συνήθεια στους καπνιστές του.
Εκτός όμως από τον δημιουργό της ενιαίας Ιταλίας, μορφές της μουσικής όπως ο Τζάκομο Πουτσίνι και ο Τζουζέπε Βέρντι υπήρξαν φανατικοί φίλοι του.
Βασικός συντελεστής της επιτυχίας ήταν πάντως οι γυναίκες που με τα χέρια τους έστριβαν τα πούρα και τα οποία εξελίχθηκαν στα πλέον επιτυχημένα παραδείγματα του ιταλικού συνδικαλισμού. Εχοντας πλήρη συνείδηση της δύναμής τους -πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αριθμούσαν 16 χιλιάδες-, κέρδισαν πράγματα πρωτοποριακά για την εποχή τους: το 1908 κατάφεραν να εγκατασταθούν μέσα στα εργοστάσια παιδικοί σταθμοί!
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Τοσκάνο εξακολουθούσε να είναι το πούρο της εργατικής τάξης, των μποέμ και των καλλιτεχνών. Η δεκαετία του 1960, θορυβώδης και γεμάτη εξεγέρσεις, το ανέδειξε σε πούρο της αριστεράς και της άκρας αριστεράς. Στα αμφιθέατρα ή έξω από τα εργοστάσια έβλεπε κανείς τους ακτιβιστές και τους θεωρητικούς της πολύχρωμης ιταλικής επαναστατικής αριστεράς, με ένα Τοσκάνο στο στόμα να βυθίζονται σε ατελείωτες συζητήσεις με χειροδύναμους βιομηχανικούς εργάτες. Το Τοσκάνο εξακολουθούσε να είναι φτηνό και να αρέσει. Οχι σε όλους: η καλή κοινωνία το απεχθανόταν θεωρώντας ότι μύριζε άσχημα. Ηταν τότε της μόδας τα αμερικανικά τσιγάρα.
Η μεσαία τάξη το ανακάλυψε μόλις τη δεκαετία του 1990, όταν άρχισε να αλλάζει η συσκευασία του, δημιουργήθηκαν μεταλλικά κουτιά των 25 τεμαχίων και φυσικά ανέβηκε η τιμή του. Βγήκε στο εξωτερικό και προβλήθηκε ως μέρος των παραδοσιακών ιταλικών προϊόντων κάνοντας φίλους παντού. Τότε το ανακάλυψαν και οι πολιτικοί και άρχισαν να φωτογραφίζονται με ένα Τοσκάνο στο στόμα: από τον ακραίο Μπόσι της Λίγκας του Βορρά μέχρι τον επιμελώς αντικομφορμιστή Μάρκο Πανέλα.
Πάντως, στις αρχές του αιώνα μας η εταιρεία πουλήθηκε στην αγγλική ΒΑΤ έναντι του αστρονομικού ποσού των 2,3 δισ. ευρώ. Το γεγονός προκάλεσε εθνικό θρήνο και τελικά βρέθηκε μια ιταλική εταιρεία να το αγοράσει πίσω.
Συνθέτες, ηθοποιοί και συγγραφείς εμπνεύστηκαν με τη βοήθειά του και ο μεγάλος κωμικός Τοτό το πρόβαλε αρκετές φορές στις ταινίες του. Το Τοσκάνο παραμένει μοναδικό και αναπόσπαστο μέρος του ιταλικού «ευ ζην».
