Το ντοκιμαντέρ «Ταξισυνειδησία» του Κώστα Βάκκα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Ο Κωστής Καρπόζηλος, ιστορικός στο Κολούμπια, υποστηρίζει ότι ο συντηρητικός, κοινωνικά και πολιτικά, μετανάστης είναι λίγο μύθος. Πριν από τον εμφύλιο και τον μακαρθισμό υπήρξε μια παράδοση ριζοσπαστισμού, που απωθήθηκε στη συλλογική μνήμη της ελληνικής κοινότητας

Tης Αφροδίτης Τζιαντζή

Το ντοκιμαντέρ «Ταξισυνειδησία – Η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού», που προβάλλεται στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ξεκινάει με τη φράση: «Ελληνες Κομμουνιστές στην Αμερική; Αποκλείεται». Σε σκηνοθεσία του έμπειρου Κώστα Βάκκα και μοντάζ του Νώντα Σκαρπέλη, το ντοκιμαντέρ στηρίχτηκε στις ερευνητικές δραστηριότητες του Κωστή Καρπόζηλου, ιστορικού στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

Μιλήσαμε μαζί του για την περιπέτεια αλλά και την επικαιρότητα της «Ταξισυνειδησίας» – μια λέξη που αποτελεί μετάφραση στην ελληνοαμερικανική αργκό της φράσης «working class consciousness», εργατική ταξική συνείδηση.

«Είναι μια παραγωγή της μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Αποστόλης Μπερδεμπές», που δημιουργήθηκε από μια ομάδα Ελλήνων που έζησαν χρόνια στις ΗΠΑ, στη μνήμη ενός Ελληνα που έκανε αισθητή την παρουσία του στην ομογένεια της Nέας Υόρκης, και χάθηκε πρόωρα, το 1979, μια μέρα πριν κλείσει τα 31 χρόνια του. Οι φίλοι του, μαζεύτηκαν στα 30 χρόνια από τον θάνατό του στην Κεφαλονιά, και εκεί μπήκε η ιδέα να πραγματοποιηθεί ένα ντοκιμαντέρ στη μνήμη του».

Το ντοκιμαντέρ, μέσα από κινηματογραφικές καταγραφές του αμερικανικού εργατικού κινήματος, τραγούδια, εφημερίδες, φωτογραφίες, συνεντεύξεις φωτίζει αθέατες πλευρές της ελληνοαμερικανικής μεταναστευτικής εμπειρίας. «Αναδεικνύουμε μια σημαντική παράδοση μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού, η οποία ξεκινάει από τις αρχές του 20ού αιώνα και φτάνει μέχρι το 1950 και η οποία απωθήθηκε στη συλλογική μνήμη της κοινότητας, κάτω από τη διπλή επίδραση των πολιτικών μετασχηματισμών στις ΗΠΑ, τον μακαρθισμό, τον εμφύλιο στην Ελλάδα και την εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και την κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών» μας λέει ο Κωστής Καρπόζηλος.

Το ντοκιμαντέρ δεν είναι ένας νοσταλγικός θούριος, με ασπρόμαυρα πλάνα, επιχρωματισμένες κόκκινες σημαίες και μαζικές παρελάσεις. Παρακολουθεί τις μεταβολές, τις ήττες, τις εξάρσεις και τις αναδιπλώσεις του μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού, χωρίς να πλέκει το εγκώμιο της ελληνοαμερικανικής εργατιάς. Οι απελάσεις, οι συμβιβασμοί, η ιδιώτευση, ο στιγματισμός προοδευτικών πολιτών, που ενώ δεν ήταν κομουνιστές κυνηγήθηκαν από τον Μακάρθι ως «κόκκινοι», στρώνουν το έδαφος για την επόμενη φάση του ψυχρού πολέμου:

«Κύρια επιθυμία των μεταναστευτικών κοινοτήτων ήταν να δείξουν ότι είναι όσο το δυνατόν πιο ενσωματωμένοι στην αμερικανική κοινωνία. Μετά τη δεκαετία του ’50, ειδικά μετά τον εμφύλιο, θεμελιώνεται το σχήμα ότι ο Ελληνας μετανάστης είναι συντηρητικός, κοινωνικά και πολιτικά. Ας θυμηθούμε και τον ρεπουμπλικάνο Ελληνοαμερικανό πολιτικό Σπύρο Αγκνιου, αντιπρόεδρο του Νίξον. Το στερεότυπο της μετανάστευσης πρέπει να είναι το greek american success, το ότι «ήρθα με τρύπια παπούτσια και σήμερα έχω τρία μπεργκεράδικα και τριάντα Πορτορικάνους να ψήνουν στέκια».

Τι έχει να μας πει η «Ταξισυνειδησία» σήμερα, χωρίς να πέσουμε στην παγίδα των ιστορικών αναλογιών; «Η μόνη συζήτηση στην οποία μπορεί να συμβάλει, είναι για την αναγκαιότητα υπέρβασης αυτού που θεωρούμε δεδομένο. Για το πώς η κρίση διαβρώνει την καθημερινότητα, ανατρέπει τις βεβαιότητες και πυροδοτεί διεργασίες που μπορούν να έχουν απρόβλεπτα αποτελέσματα. Η δεκαετία του ’30 αυτό δείχνει, με νέες μορφές οργάνωσης, όπως τα βιομηχανικά συνδικάτα και το κίνημα των ανέργων. Ο δεύτερος προβληματισμός είναι γύρω από τους τρόπους οργάνωσης της πολυ-εθνοτικής εργατικής τάξης. Στις ΗΠΑ τα επίσημα συνδικάτα ήταν ξενοφοβικά, η ορμητική είσοδος των μεταναστών σ' αυτά γίνεται στη δεκαετία του ’30. Tα νέα συνδικάτα ενσωματώνουν για λόγους πρακτικούς και εθνοτικές οργανώσεις, όπως για παράδειγμα των Greek Furworkers, των Ελλήνων γουνεργατών, που ήταν μαζί με τους Εβραίους γουνεργάτες της Νέας Υόρκης. Ηταν ένα πολύ μαχητικό συνδικάτο, που δημιουργήθηκε στη δεκαετία του ’20, μετά από μια τεράστια απεργία, υπό την ηγεμονία του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ. Η αφίσα που βλέπουμε στην ταινία και λέει «Free Vafiades» αναφέρεται στον ηγέτη του συνδικάτου, που συλλαμβανόταν διαδοχικά και τελικά απελάθηκε. Νομίζω πέθανε στην Τσεχοσλοβακία».

Ποιο είναι το σάουντρακ του ντοκιμαντέρ; «Εργατικά τραγούδια των ΗΠΑ, με το πιο διάσημο από όλα βέβαια, το “Which Side Are You On?”, τραγούδια που αναφέρονται σε μετανάστες, Ελληνες και άλλους, και ελληνοαμερικανικά τραγούδια, όπως το “Με τις τσέπες αδειανές” του Κατσαρού, που αντικατοπτρίζει το κλίμα της ύφεσης του ’34, και καταλήγει με το ανάθεμα «Χούβερ τι μας έκανες;». Φυσικά, όλοι μετά οι μετανάστες ψήφισαν τον Ρούσβελτ και υποστήριξαν το Νιου Ντιλ».

INFO: σήμερα στις 5.30 μ.μ. «Τώνια Μαρκετάκη», αύριο στις 12.30 «Τζον Κασσαβέτης»