ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Λεξικό της Πορνογραφίας. Επιμέλεια: Φιλίπ ντι Φολκό. Μετάφραση: Γιάννης Καυκιάς. Καλέντης 2012, σελ. 795
Βρόμικα Κόμικς. 1930-1950 Παράνομα κόμικς. Αγρα 2012, σελ. 364
Του Δημήτρη Δημηρούλη
Η πορνογραφία κινείται στα όρια του απαγορευμένου, όταν δεν έχει βυθιστεί μέσα του. Είναι μια γραφή ύποπτη και κακόφημη. Η έλξη και η απώθηση άλλοτε συνυπάρχουν (όπως συμβαίνει με τις σκοτεινές απολαύσεις) και άλλοτε αντιδικούν (όπως συμβαίνει όπου διαιτητεύει η ηθική). Τα όρια δεν μένουν ποτέ σταθερά, διαρκώς μετατοπίζονται: από κοινωνία σε κοινωνία, από εποχή σε εποχή, από πολιτισμό σε πολιτισμό, από τόπο σε τόπο. Πεδίο μιας τέτοιας γραφής, που για άλλους είναι τέχνη και για άλλους ασθένεια, ορίζεται το σώμα και η ηδονή, η σεξουαλικότητα και ο ερωτισμός. Ταυτόχρονα είναι πεδίο όπου θάλλουν από τη μια μεριά οι κήρυκες της ηθικής, οι θεματοφύλακες της θρησκείας, οι λειτουργοί του νόμου και από την άλλη οι λιμπερτίνοι, οι παραβατικοί, οι κυνικοί της λαγνείας. Το ζήτημα της χάραξης των ορίων είναι μια ατέρμονη διαδικασία που εμπεριέχει τη διαπραγμάτευση, τον συμβιβασμό, τη σύγκρουση και την απαγόρευση. Με όρους θεολογικούς, έχουμε εισέλθει στην επικράτεια της αμαρτίας, της εξομολόγησης και της μετάνοιας. Είναι επομένως κατανοητή εξ αυτού η αδυναμία να υπάρξει αντικειμενικός ορισμός της πορνογραφίας.
Η αντιπαράθεση οξύνεται όταν το διεκδικούμενο από άλλους θεωρείται τέχνη ή απόλαυση και από άλλους βλασφημία ή βλάβη. Τότε επανέρχεται το ζήτημα της χάραξης των ορίων: βιβλία όπως «Ο εραστής της λαίδης Τσάτερλι» του Ντ. Χ. Λόρενς, η «Λολίτα» του Ναμπόκοφ, ο «Οδυσσέας» του Τζόις, «Ο Τροπικός του Αιγόκερω» του Χ. Μίλερ είναι λογοτεχνικά έργα, και μάλιστα σημαντικά, ή πορνογραφήματα, όπως κρίθηκαν κατά καιρούς, δηλαδή έργα που έπρεπε να απαγορευτούν αφού ήταν επικίνδυνα για την ατομική και κοινωνική υγεία; Ποιος τελικά αποφασίζει για τη θέση ή την άρση της απαγόρευσης, ποιος κρίνει αν κάτι είναι επικίνδυνο, ποιος ορίζει το περιεχόμενο της αμαρτίας; Γιατί η απόφαση απαιτεί εξουσία, η εξουσία προϋποθέτει θεσμούς και οι θεσμοί εμπεριέχουν αυτονοήτως και την αμφισβήτηση, την αντίδραση, την εξέγερση, την παρέκκλιση, την παράβαση. Στην πορνογραφία συγγραφέας και αναγνώστης αιωρούνται στα όρια του ηθικού κώδικα που επικρατεί, με έντονες τάσεις πτώσης προς τη μεριά του απαγορευμένου. Αυτό κάνει τη συγγραφή και την ανάγνωση, ιδιαίτερα όταν συνυπολογίζονται οι συνέπειες, διαδικασίες μισοφανερές ή καλύτερα μισοκρυμμένες. Σε ακραίες περιπτώσεις η απώθηση της ανάγκης για τον απαγορευμένο καρπό μπορεί να πάρει τη μορφή της πιο σκληρής δημόσιας αποκήρυξής του. Οσο πιο πολύ τον επιθυμούμε τόσο περισσότερο τον καταγγέλλουμε. Στην ανθρώπινη Ιστορία ο απαγορευμένος καρπός, στον βίο, στη γραφή και στη σκέψη, φέρνει πάντα στο προσκήνιο τον χαμένο παράδεισο. Εξ ου και η ανέφικτη αναζήτηση του απόλυτου στη γραφή, στον έρωτα, στο σεξ, στη ζωή, στον θάνατο. Κάθε αυταπάτη δεν μπορεί παρά να είναι φαουστική.
Για όλα αυτά, και για πολλά άλλα, ο Ελληνας αναγνώστης έχει τώρα ένα «Λεξικό της Πορνογραφίας» στη διάθεσή του, που εκδόθηκε το 2005 από τις Γαλλικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις (PUF). Η ελληνική μετάφραση (2012) από τον Γιάννη Καυκιά (Εκδόσεις Καλέντη) είναι καμωμένη με γνώση και φροντίδα. Για την ακρίβεια, πρόκειται για ένα λεξικό-εγκυκλοπαίδεια, χωρίς εικόνες, σχέδια ή φωτογραφίες, καλογραμμένο, επιστημονικά τεκμηριωμένο και μεθοδικά συγκροτημένο σε 450 λήμματα-άρθρα. Το εγχείρημα, υπό τη διεύθυνση του Φιλίπ ντι Φολκό, έγινε με υπευθυνότητα και με τη συνεργασία πολλών. Πάνω από 100 ακαδημαϊκοί, λόγιοι και συγγραφείς συμμετέχουν, ενώ στην επιστημονική επιτροπή συναντάμε ονόματα όπως αυτά των Ελέν Σιξούς, Ζαν-Λικ Νανσί, Μορίς Γκοντελιέ και άλλων που εγγυώνται το κύρος του λεξικού. Εκτός από τις (χωρίς ίχνος αισχρότητας) αναμενόμενες αναφορές σε λέξεις όπως αιδοιολειξία, βιασμός, ηδονοβλεψίας, μπορντέλο, όρχεις, πρωκτός, Σαντ, τρανσεξουαλισμός υπάρχουν και εξαιρετικής λογιοσύνης λήμματα για την Αρχαιότητα, την Αναγέννηση, τη Βίβλο, τον Γκόγια, την εξουσία, την ηθική, τον θάνατο, τη ρητορική του σώματος, τον Τειρεσία, τον φετιχισμό και ούτω καθ' εξής. Αλλά και η δόμηση του λεξικού είναι άκρως ικανοποιητική. Εκτός από το κυρίως μέρος περιέχει πίνακα λημμάτων, πίνακα κυρίων ονομάτων και έργων και πίνακα συνεργατών. Εν ολίγοις πρόκειται για σοβαρή και αξιόπιστη επιστημονική απόπειρα. Από την «Εισαγωγή» αποσπώ δυο λόγια του Μοντένιου, ο οποίος, ήδη από τον 16ο αιώνα, έχει αποστομώσει πολλούς πουριτανούς: «Από μια πιο υλιστική και απλή σκοπιά, βρίσκω τελικά ότι ο έρωτας δεν είναι τίποτε άλλο παρά η δίψα για την απόλαυση του ποθούμενου αντικειμένου ούτε Αφροδίτη ούτε τίποτε άλλο πέρα από την ευχαρίστηση να αδειάσουμε τα υγρά μας κι αυτό μετατρέπεται σε διαστροφή απλώς λόγω της υπερβολής, ή της αδιακρισίας».
Σε μια πιο απτή κλίμακα οι εκδόσεις Αγρα φέρνουν στην επικαιρότητα (2012) τα «Βρόμικα Κόμικς», προϊόντα της λεγόμενης υποκουλτούρας που άνθησε στην Αμερική από τη δεκαετία του ’20 έως τη δεκαετία του ’50, με κορύφωση τη δεκαετία του ’30. Πρόκειται για φτηνής σύλληψης, εκτέλεσης και παραγωγής προϊόντα, με τα οποία ωστόσο έχουν τραφεί γενεές αναγνωστών, και όχι μόνο στην Αμερική. Ολα θυμίζουν φρασεολογία και εικόνες στρατώνα. Δεν υπάρχει καμιά επιτήδευση πέρα από εκείνη της αμεσότητας, του ρεαλισμού. Πολύ σωστά επισημαίνεται ότι πρόκειται για λαϊκό είδος, το οποίο όμως, παρακαμπτηρίως, έμαθε και στους υπόλοιπους κάτι για το σεξ ή τους έδωσε εκτονωτική διέξοδο. Αυτό ονομάζεται: παράπλευρη ωφέλεια. Βέβαια εδώ γεννιέται η, πιθανώς αφελής, απορία: εκτός από τους ιστορικούς του σεξ, ποιος θα διαβάσει σήμερα, όταν τον κατακλύζει το ζωντανό πορνό του Διαδικτύου, τα αμερικανικά κόμικς του Μεσοπολέμου;
Μεταφορικά μιλώντας, το ζήτημα του σεξ, εκτός από τη θρησκεία του χρήματος, είναι απόλυτα συνδεδεμένο με το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Δηλαδή με τον χαμένο παράδεισο. Δηλαδή με το «αμάρτημα» της ηδονής. Επάνω σε αυτό το δέντρο ο καθένας από μας, έχοντας επίγνωση των απαγορεύσεων και των τιμωριών, καλείται ξανά να σκαρφαλώσει.
