ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Μάριος Μιχαηλίδης «Ο ανακριτής». Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2012, σ. 104
Της Μαρίας Στασινοπούλου
Ο ανακριτής – ο ανακρινόμενος, το θήραμα – ο θηρευτής, το θύμα – ο θύτης, εκείνος – ο άλλος, είναι το εναλλασσόμενο δίπολο στο οποίο εκτυλίσσεται η αφήγηση στην καινούργια νουβέλα του Μάριου Μιχαηλίδη, τρίτο κατά σειρά πεζογραφικό του βιβλίο, μετά τον βραβευμένο «Οστεοφύλακα» (2007) και «Τα κρόταλα του χρόνου» (2010).
Στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, με τα κατάλοιπα της χούντας παρόντα παντού, με τους αντάρτες πόλεων ή τρομοκράτες να συντηρούν κάποια μετερίζια αντίστασης, ένας ερωτευμένος, περιμένοντας σε ραντεβού την αγαπημένη του, συλλαμβάνεται ως ύποπτος στην περίεργη απαγωγή βιομηχάνου και φυλακίζεται. Δεμένος πισθάγκωνα σ’ ένα απάνθρωπο κελί, με το μυαλό του σε συνειρμική αταξία και ταραχή, θυμάται, συνδέει, αποσυνδέει, διαλύεται, προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί. Ανάδρομες μνήμες από το κοντινό και μακρινότερο χθες, σ’ ένα πλέγμα ονείρου και πραγματικότητας, στροβιλίζονται μέσα του. Στον παραλογισμό μιας καφκικού τύπου ατμόσφαιρας, πιέζεται να ομολογήσει και να αποκαλύψει συνεργούς, όντας παντελώς αμέτοχος και αθώος.
Οι φίλοι, οι σπιούνοι, οι προβοκάτορες. Ο φόβος, η καχυποψία, η αβεβαιότητα. Ανθρωποι που βρίσκονται εκεί που δεν τους περιμένεις, εχθροί που σε πλησιάζουν σαν φίλοι, φίλοι που σε απειλούν ως εχθροί. Ο Πτέραρχος, η σύζυγος Αντιόπη, η κόρη πτεράρχου (νεανική αγάπη του αφηγητή, που δεν ονοματίζεται, είναι αυτή την οποία περίμενε στο ραντεβού όταν τον συνέλαβαν), ο αφηγητής (που δεν προδίδει όσους δεν ξέρει και δεν ομολογεί ό,τι δεν έκανε), ο ανακριτής-σκιά, ανακριτής-νάνος, ή η σκιά του ανακριτή, που συγχέεται ή ταυτίζεται με τον νάνο βασανιστή, αυτόν που εμφανίζεται ξαφνικά στο κελί, με έναν κουβά γεμάτο ακαθαρσίες, τις οποίες αδειάζει επάνω στον κρατούμενο∙ και άλλα πρόσωπα, δευτερεύοντα (ο Αστέρης, ο Ηρακλής, η Ηρώ, ο Τρικαλινός, ο Ζήσης ο Συντονιστής) εξίσου, όμως, βασικά στην προσπάθεια του φυλακισμένου να εξιχνιάσει το πώς έγιναν τα γεγονότα και να φωτίσει εκ των υστέρων στιγμές που είχε αφήσει να περάσουν απαρατήρητες, στα χρόνια της χούντας, στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.
Το θέμα της εξουσίας, του παραλογισμού της εξουσίας καλύτερα, στα ανελεύθερα ή στα κατ’ επίφασιν ελεύθερα καθεστώτα, υπόκειται κι αυτό στην οξυμμένη και ειρωνική ματιά του Μιχαηλίδη. Τα πρόσωπα προβάλλουν αυθύπαρκτα και διακριτά. Η Αθήνα της χούντας, του αντιδικτατορικού αγώνα, του Πολυτεχνείου, των κελιών της Ασφάλειας και αντίστοιχα η Κύπρος των ίδιων χρόνων, με λόγο άλλοτε ευθύ και άλλοτε υπαινικτικό. Το χρονικό άνυσμα της νουβέλας εκτείνεται έως τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.
Η αφήγηση του Μάριου Μιχαηλίδη σε κίνηση σπειροειδή, όπου τα πρόσωπα περιδινούνται σε μια προδιαγεγραμμένη πραγματικότητα, στηρίζει πολλά στον ιστό των επαναλήψεων∙ φράσεις, πρόσωπα, καταστάσεις, άλλοτε κεντρικής σημασίας και άλλοτε απλώς περιγραφικά, έρχονται και ξανάρχονται. Η φράση «δεμένος πισθάγκωνα» επαναλαμβανόμενη αποτελεί τον μίτο της αλληγορικής πρόθεσης του Μιχαηλίδη.
Η έντονα σκωπτική και ειρωνική αντιμετώπιση της πραγματικότητας που χαρακτήριζε και τον «Οστεοφύλακα» ανιχνεύεται και εδώ. Το στοιχείο όμως που δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς στη γραφή του Μιχαηλίδη είναι η καλοδουλεμένη γλώσσα, με προσοχή στην επιλογή των λέξεων, με οικονομία στην έκφραση, με εκμετάλλευση υλικού από την πλούσια διαχρονία της.
