ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Η επίδραση του θατσερισμού στους καλλιτέχνες
Εγραψαν οι: Β. Γεωργακοπούλου, Δ. Κανελλόπουλος, Ε. Μαρίνου, Π. Σπίνου
Το τι έκανε η Θάτσερ στη βρετανική οικονομία και κοινωνία το έχουμε (ή νομίζουμε ότι το έχουμε) εμπεδώσει επαρκώς. Μια λεξούλα (νεοφιλελευθερισμός) και μπόλικη χλεύη και ξεμπερδεύουμε. Τα πράγματα στις τέχνες, όμως, δεν είναι το ίδιο μαύρο – άσπρο. Προσοχή, δεν εννοούμε ότι η βαρόνη άνοιξε τα ταμεία του κράτους και στήριξε τους καλλιτέχνες, αυτούς που αντιπροσωπεύουν μια από τις σημαντικότερες και πιο προσοδοφόρες βιομηχανίες της Βρετανίας. Ακριβώς το αντίθετο έκανε.
Αφησε θέατρο, εικαστικά, μουσεία, καλλιτεχνική εκπαίδευση, σινεμά στην τύχη τους. Να μάθουν να πορεύονται μόνα τους, με βάση το ταμείο, άντε και τις χορηγίες. Και τι περίεργο. Αυτά την εκδικήθηκαν. Απέκτησαν νέα ορμή. Νέα πολιτική συνείδηση και τόλμη. Δεν μπορεί, όλο και κάτι θα 'πιανε στον αέρα. Τουλάχιστον η πανκ μουσική εξέπεμπε σε πολλά ντεσιμπέλ.
……………………………………………………………………………………………………
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ: Και εγεννήθησαν οι Young British Artists
Με την πολιτική της για τις τέχνες η Μάργκαρετ Θάτσερ προκάλεσε ασφυξία, αλλά και αλυσιδωτές εκρήξεις οργής, που αποδείχτηκαν άκρως δημιουργικές. Το 1988, περνώντας στην αντίσταση, οι σπουδαστές του Goldmiths College του Λονδίνου με επικεφαλής τον 24χρονο συμφοιτητή τους Ντάμιεν Χιρστ πήραν την απόφαση να οργανώσουν την «αυτοδιαχειριζόμενη» έκθεση Freeze, σε μια αποθήκη στα Docklands. Η Freeze κατέληξε η πιο επιτυχημένη φουάρ της Αγγλίας, ενώ ο Χιρστ ο πιο πλούσιος Βρετανός καλλιτέχνης. Η πρωτοβουλία τους πυροδότησε το εικαστικό κίνημα των Young British Artists, τους οποίους ανέδειξε ο δαιμόνιος συλλέκτης και διαφημιστής Τσαρλς Σαάτσι.
Ο Σαάτσι είχε, όμως, συμβάλει στο να μετακομίσει η Σιδηρά Κυρία στον αριθμό 10 της Ντάουνινγκ Στριτ. Είχε αναλάβει την προεκλογική καμπάνια των Τόρις με το ευφυές σλόγκαν «Labour isn’t Working». Οταν αργότερα τον ρώτησαν αν την υποστήριζε, έριξε το δηλητήριό του: «Τι γλυκό εκ μέρους σας να πιστεύετε πως τα διαφημιστικά κείμενα γράφονται από καρδιάς!».
Το γνωστό δίδυμο Γκίλμπερτ & Τζορτζ, από την άλλη, δεν έκρυβε τη συμπάθειά του για τη Θάτσερ, ενώ ορισμένοι καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν τα επίσημα πορτρέτα της. Πιο εντυπωσιακές είναι οι φωτογραφίες του Νόρμαν Πάρκινσον, που της έδωσαν τη λάμψη πρωταγωνίστριας της «Δυναστείας», ενώ ο Χέλμουτ Νιούτον ήταν ο μόνος που κατάφερε να την κάνει και ολίγον (αγέρωχα) σέξι…
Γνωστό είναι το ύψους 2,5 μέτρων άγαλμα της Θάτσερ για το Κοινοβούλιο που φιλοτέχνησε ο Νιλ Σίμονς, σε χαρακτηριστική πόζα, με σταυρωμένα εμπρός τα χέρια. Δεν ήταν κάτι το ιδιαίτερο, αλλά απέκτησε συμβολική σημασία, όταν ο ακτιβιστής Πολ Κέλερ το αποκεφάλισε σε διαδήλωση το 2003.
Για την Guardian, το πιο εμβληματικό έργο που αναφέρεται στη θατσερική περίοδο είναι ο πίνακας «Τhe Battle of Orgreave», που ζωγράφισε το 2001 ο Τζέρεμι Ντέλερ. Απεικονίζει μια άγρια συμπλοκή μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών κατά τη διάρκεια της μεγάλης απεργίας των ανθρακωρύχων, αναπαράγοντας κλίμα εμφυλίου.
…………………………………………………………………………………………
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Το μυθιστόρημα πήρε τ' απάνω του
«Είναι περίεργο, αλλά την εποχή της Θάτσερ το βρετανικό μυθιστόρημα γνώρισε ανάκαμψη. Οι κυβερνήσεις σπάνια μπορούν να ισχυριστούν ότι εμψυχώνουν τις τέχνες, αλλά η Θάτσερ έσπρωξε τους συγγραφείς σε νέους δρόμους», έγραψε χθες στην «Γκάρντιαν» ο μέγας και πάντα νηφάλιος Ιαν ΜακΓιούαν. «H στάση μας απέναντί της ήταν περισσότερη ηθική παρά πολιτική. Η επίδρασή της μάς οδήγησε σε μια βαθύτερη εξέταση των προτεραιοτήτων. Μας υπνώτιζε. Δύσκολα βλέπαμε κάτι άλλο πέρα από αυτήν. Ηταν συναρπαστική: παντοδύναμη, επιτυχημένη, δημοφιλής, εκνευριστική και, σύμφωνα με τη γνώμη μας, εντελώς λάθος».
Δύο σπουδαία μυθιστορήματα φτάνουν και περισσεύουν για να θυμηθούμε (ακόμα και σήμερα) την περίοδο του θατσερισμού.
-Το απίστευτα κωμικό, ξεκαρδιστικό «Τι ωραίο πλιάτσικο» του δημοφιλούς Τζόναθαν Κόου (εκδόσεις Πόλις). Ζωγραφίζει τον πολιτικό και κοινωνικό περίγυρο στη Βρετανία του ’80 κατακρεουργώντας την πολιτική της Θάτσερ σε κάθε τομέα και κυρίως τη διαπλοκή της με πανίσχυρα συμφέροντα. Η φράση του: «Πώς στο καλό αυτή η κόρη του μανάβη, που ρητόρευε συνέχεια για λιτότητα και αποταμίευση, κατάφερε τελικά να δημιουργήσει μια κοινωνία τόσο ολέθρια βασισμένη στα χρέη;», έχει μείνει στην ιστορία.
-Η εντελώς διαφορετικού λογοτεχνικού ύφους αλλά και μπαγκράουντ «Γραμμή της ομορφιάς» (εκδόσεις Καστανιώτης) του γκέι εστέτ συγγραφέα Αλαν Χόλινγκχερστ (Booker του 2004), και όχι μόνο γιατί ένας από τους ήρωές του χορεύει με τη «σιδηρά κυρία». O γκέι ήρωάς του, από χαμηλή κοινωνική τάξη, μπλέκει σε αριστοκρατικά κυκλώματα γεμάτα βουλευτές του συντηρητικού κόμματος. Ακόμα κι αν στο τέλος του βιβλίου αποβάλλεται, έχει προλάβει να ζήσει από κοντά την υποκρισία και την απληστία του θατσερισμού.
…………………………………………………………………….
ΣΙΝΕΜΑ: Ο θάνατος του Μπόμπι Σαντς
Η «Σιδηρά Κυρία» της Φιλίντα Λόιντ (σκηνοθέτις του «Mamma Mia»), η τελευταία ταινία που αφορά τη Μάργκαρετ Θάτσερ, είναι αυτοβιογραφία. Η ανθρώπινη πλευρά της καλύπτει κάθε πολιτική προσέγγιση. Μια ταινία που μιλάει για τη Θάτσερ, χωρίς να λέει τίποτα για τον θατσερισμό.
Αλλά της «Σιδηράς Κυρίας» προηγήθηκαν άλλες ταινίες, όλες γυρισμένες στη διάρκεια της παντοκρατορίας της Μάργκαρετ Θάτσερ, της γέννησης του νεοφιλελευθερισμού, της επέλασης του συντηρητισμού και των συνεπειών του στη βρετανική κοινωνία. Το 1985 άρχισε να… ξεπλένει τη Βρετανίδα πρωθυπουργό το «Ωραίο μου πλυντήριο» με σεναριακό όχημα μια ιστορία έρωτα. Η ταινία του Στίβεν Φρίαρς αναδείκνυε τα προβλήματα της εργατικής τάξης, τον ρατσισμό, την ανεργία.
Το 1988 ο Ντέρεκ Τζάρμαν γυρίζει το «The Last of England», μια σπονδυλωτή αιρετική ταινία που περιγράφει το αποτρόπαιο μέλλον με ποιητικό τρόπο. Την ίδια χρονιά έρχεται το βραβευμένο σε διεθνή Φεστιβάλ «High Hopes» του Μάικ Λι. Το φιλμ είναι επικεντρωμένο στις αντιθέσεις του συστήματος που εκπροσωπούσε η Θάτσερ, στο όνειρο της αναζήτησης του σοσιαλισμού.
Το 1989 βγαίνει στις αίθουσες η ταινία του Πίτερ Γκρίναγουεϊ «Ο μάγειρας, ο κλέφτης, η γυναίκα του και ο εραστής της». Ο αριστερός Κεν Λόουτς έρχεται το 1991 να αντιπαρατεθεί στη Θάτσερ με το «Riff Raff» (Βραβείο καλύτερης ταινίας της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου). Ηρωες δύο οικοδόμοι με φόντο τις απολύσεις, το ανύπαρκτο σύστημα υγείας και ασφάλειας. Το 2008, ο Στιβ ΜακΚουίν μάς καθηλώνει με το «Hunger». Θέμα, η μεγάλη απεργία πείνα των Ιρλανδών κρατουμένων το 1981 (υπόθεση Μπόμπι Σαντς) και η αμετακίνητη στάση της Θάτσερ.
…………………………………………………………
ΘΕΑΤΡΟ: Πρότυπό της ο Αντριου Λόιντ Βέμπερ
Η Μάργκαρετ Θάτσερ, αλλά και η Βρετανία, στην οποία αναδείχτηκε κυρίαρχος, δεν ήταν απλή περίπτωση. Ο Χάρολντ Πίντερ, ο πιο πολιτικοποιημένος, αντιδεξιός και αντιαμερικανός θεατρικός συγγραφέας του έθνους, παραδέχτηκε ότι την.. είχε ψηφίσει. «Ηταν ηλίθιο και παιδιάστικο από τη μεριά μου», δήλωσε.
Το τι τράβηξε στα χέρια της το θέατρο είναι μια τραγική ιστορία. Η Θάτσερ επέβαλε αμέσως δραστικές περικοπές στις κρατικές επιχορηγήσεις. Η έγνοια της πολιτείας για το θέατρο σταδιακά σχεδόν εξαφανίστηκε και πήραν τη θέση της (στο περίπου, φυσικά) οι χορηγίες των μεγάλων εταιρειών. Οταν κάποτε ο Πίτερ Χολ, διευθυντής τότε τού Εθνικού Θεάτρου, που συνεχώς όρθωνε το ανάστημά του ή πέταγε το φαρμάκι του, της παραπονέθηκε για την εγκατάλειψη των τεχνών, λέγεται ότι η Θάτσερ τού υπέδειξε πόσο δημοφιλές ήταν το βρετανικό θέατρο παγκοσμίως: «Δείτε τον Αντριου Λόιντ Βέμπερ», του είπε.
Ακριβώς. Η εποχή της Θάτσερ ταυτίστηκε με τη χρυσή εποχή του μιούζικαλ. Οπως έγραψε χθες ο Μάικλ Μπίλινγκτον στην «Γκάρντιαν», το είδος αυτό που θριάμβευε στο Γουέστ Εντ («Cats», «Les Miserables», «The phantom of the Opera») αντιπροσώπευε στην πράξη τον θατσερισμό: ήταν ο θρίαμβος του ατομικισμού και του κέρδους.
Αυτό δεν σημαίνει ότι μια σειρά από σπουδαίους συγγραφείς δεν αντέδρασαν. Και, μάλιστα, αμέσως. Ο Χάουαρντ Μπρέντον, η Κάριλ Τσέρτσιλ, ο Ντέιβιντ Χέαρ, ακόμα και ο απολιτικός Αλαν Εϊκμπορν κατάφεραν να τη σατιρίσουν, να την καταγγείλουν, αυτήν και τα ιδανικά της.
Το κακό είναι πως μετά τόσα χρόνια το κραταιό και σχετικά καλομαθημένο βρετανικό θέατρο ξαναζεί περίπου, αν και όχι τόσο άγρια, τη λιτότητα που η Μάγκι τόσο λάτρευε.
………………………………………………………………….
ΜΟΥΣΙΚΗ: «Τη μέρα που η Θάτσερ θα πεθάνει, θα χορεύουμε όλη νύχται»
H Θάτσερ ήταν το αγαπημένο θέμα των μουσικών. Περισσότερα από 25 τραγούδια γράφτηκαν προσμένοντας το τέλος της ζωής της. Ακόμα και στα γήπεδα ο κόσμος τραγουδούσε κομμάτια (και όχι συνθήματα, προσοχή) για την… ευτυχή εκείνη στιγμή που η Θάτσερ θα αποχαιρετούσε τα εγκόσμια. Ειδικά οι οπαδοί της Λίβερπουλ της αφιέρωσαν το «When Maggie Thatcher dies» και το τραγουδούσαν όχι μόνο χθες που ξεχύθηκαν στους δρόμους της πόλης να πανηγυρίσουν, αλλά και στους περισσότερους αγώνες της ομάδας.
Το κακό για τη Θάτσερ είναι πως κυβέρνησε στην εποχή τού πανκ. Ο τέλειος αντίπαλος με τις τόσο αντιδραστικές και νεοφιλελεύθερες πολιτικές της. «Margaret on the Guillotine» τραγουδούσε ο Morrissey στο άλμπουμ του Viva Hate. «Οι άνθρωποι έχουν ένα υπέροχο όνειρο, να δουν τη Μάργκαρετ στην γκιλοτίνα» ανέφερε στους στίχους του. Εφυγε και κανείς δεν κλαίει» έλεγε στο «The Day That Margaret Thatcher Dies» ο Pete Wylie, για τη μέρα που η Θάτσερ θα πέθαινε. Με παρόμοιου τίτλου τραγούδι οι Hefner, το «The Day That Thatcher Dies», εύχονταν τον θάνατό της. «Θα χορεύουμε και θα τραγουδάμε όλη νύχτα».
Ακόμα και ο Ελβις Κοστέλο στο «Tramp the Dirt Down» στέκεται πάνω από τον τάφο της. Στο θεατρικό μιούζικαλ «Billy Elliot» οι πρωταγωνιστές τραγουδούν “Καλά Χριστούγεννα, Μάγκι Θάτσερ» και χορεύοντας λένε όλοι μαζί: «Μάγκι Θάτσερ, σήμερα γιορτάζουμε γιατί είναι μια μέρα πιο κοντά στον θάνατό σου»! Στη χθεσινή παράσταση στο Λονδίνο οι θεατές ψήφισαν με συντριπτική πλειοψηφία να μην απαλειφθεί το τραγούδι, παρ' ολο που η Θάτσερ είχε μόλις πεθάνει.
Το πιο to the point κομμάτι του είδους ήταν το «How Does It Feel to Be the Mother of a Thousand Dead?» της αναρχικής κολεκτίβας των Crass, που αναφερόταν στον πόλεμο των Φόκλαντς. Προκάλεσε την οργή του συντηρητικού βουλευτή Τίμοθι Εγκαρ που ζήτησε στη Βουλή τη δίωξη του συγκροτήματος με τον νόμο περί ασέμνων. Το πιο δημοφιλές τραγούδι όμως είναι το «Stand Down Margaret» των The Beat – παρουσιάστηκε live σε prime time σε τηλεοπτική, σατιρική εκπομπή.
Ολοι εναντίον της; Οχι. Οι Notsensibles τραγουδησαν «I’m in Love with Margaret Thatcher». Και η Lynsey de Paul ερμήνευσε το «Vote Tory, Tory, Tory, for election glory». Αλλά λίγοι ήταν γενικά οι καλλιτέχνες με θετική ματιά προς το κόμμα της Θάτσερ. Οπως ο Γκάρι Νιούμαν ή ο Errol Brown των Hot Chocolate.
