ΕΙΚΟΝΕΣ

Του Τάση Παπαϊωάννου

Η πλήρης απουσία ουσιαστικού διαλόγου ανάμεσα στην πολιτεία και τους επιστημονικούς φορείς, αλλά και τους απλούς πολίτες, για τα προβλήματα της πόλης, είναι περισσότερο από ποτέ εμφανής. Η ανυπαρξία αρχιτεκτονικών διαγωνισμών τις τελευταίες δεκαετίες, για πολύ σημαντικά αρχιτεκτονικά έργα (με αποκορύφωμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες όπου όλοι ενεπλάκησαν εκτός από την αρχιτεκτονική), κάνει σήμερα τους λιγοστούς διαγωνισμούς που προκηρύσσονται να φαντάζουν σαν άλλοθι για την πλήρη απαξίωση της αρχιτεκτονικής όλα αυτά τα χρόνια από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, προκειμένου να κρατηθούν στοιχειωδώς τα προσχήματα.

Οι προβολείς (με πρωτόγνωρη διαφημιστική καμπάνια) πέφτουν στην περιλάλητη πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου. Γιατί άραγε; Αυτό είναι το πρόβλημα της Αθήνας σήμερα; Αυτή η προτεραιότητά μας, αφού μάλιστα έχουμε αναστοχαστεί (rethink) τα επείγοντα προβλήματα που χρόνια τώρα ζητούν λύση; Μάλλον όχι! Η απομάκρυνση των ιδιωτικών αυτοκινήτων από το κέντρο, που επικαλούνται οι εμπνευστές του σχεδίου, απλώς θα μεταφέρει το πρόβλημα στους παράπλευρους δρόμους, σαν τα σκουπίδια που τα σπρώχνουμε μονίμως παραδίπλα. Η μόνη ενδεδειγμένη λύση για την ταχεία και απρόσκοπτη μετακίνηση των πολιτών, ιδίως στο κέντρο των πόλεων, είναι οι όσο το δυνατόν καλύτερες και αξιόπιστες μαζικές μεταφορές. Και αυτό είναι κάτι στο οποίο χρόνια τώρα επιμένουν οι ειδικοί επιστήμονες και οι συγκοινωνιολόγοι, αλλά και κάτι που γνωρίζει καλά ο απλός πολίτης αυτής της πόλης από την ίδια του την εμπειρία.

Δεν αντιλέγει κανείς, ωραίες θα είναι οι «φωτογραφίες» της Πανεπιστημίου και της νεοκλασικής τριλογίας χωρίς αυτοκίνητα, με παγκάκια και δένδρα, όπως και κάθε δρόμου άλλωστε. Αλλά είναι μόνον «αισθητικό» το πρόβλημα; Να καθαρίσει το κέντρο, η βιτρίνα μας, ενώ πιο πίσω να επικρατεί το πανδαιμόνιο και το χάος; Γιατί η πόλη συμπεριφέρεται όπως ένας ζωντανός οργανισμός, κάθε επέμβαση πάνω στο σώμα της έχει και τις ανάλογες παρενέργειες. Ιδιαίτερα μάλιστα σε περιόδους κρίσης σαν τη σημερινή, κάθε ανάλογη απόφαση αποκτά πέρα από την οικονομική διάσταση (π.χ. διοχέτευση ελάχιστων πόρων) και ισχυρό συμβολικό περιεχόμενο.

Το ότι χρειάζονται σοβαρές παρεμβάσεις στον ιστό της πόλης είναι αυτονόητο. Το θέμα όμως είναι ποιες, πού και γιατί θα γίνουν. Τι προβλήματα προβλέπεται να επιλυθούν; Για παράδειγμα, δεν θα πρόσφερε πολύ περισσότερα στην πόλη η διάχυση των επεμβάσεων στις διάφορες γειτονιές της Αθήνας; Η Αθήνα έχει ανάγκη να ξαναβρεί τόπους με χώμα, φυσικό περιβάλλον και όχι καινούργιες τσιμεντοστρώσεις. Διαμόρφωση πλατειών, πεζοδρόμων και δημιουργία χώρων πρασίνου και δενδροφυτεύσεων στις υποβαθμισμένες γειτονιές της. Κυρίως όμως νέες λειτουργίες που θα τονώσουν τα απονεκρωμένα σημεία, με άλλα λόγια, ζωή!

Ετσι, σήμερα, όλη αυτή η επικοινωνιακή γιορτή, με σύσσωμη μάλιστα την ηγεσία του τόπου να τρέχει να συμμετάσχει, μας βάζει σε σκέψεις! Μην τυχόν την αρχιτεκτονική την ξεθάβουμε μόνον όταν την έχουμε ανάγκη ή θέλουμε να την έχουμε στην υπηρεσία μας; Πρέπει, λοιπόν, να ξανασκεφτούμε (rethink) σοβαρά τα καίρια προβλήματα της πόλης μας, αν θέλουμε επί της ουσίας να βρούμε λύσεις που να επιλύουν υπαρκτά και όχι εικονικά προβλήματα. Και να μην ξεχνάμε πως η πόλη είναι πρώτα και πριν από όλα οι κάτοικοί της. Ολοι όσοι κατοικούν, ζουν και αναπνέουν σ’ αυτό το κομμάτι γης, χωρίς ταξικούς ή άλλους διαχωρισμούς. Αλλωστε, γι' αυτούς δεν γίνονται όλες αυτές οι αναπλάσεις; Ή μήπως όχι;

Το να στρέφουμε συνεπώς με τόση σπουδή τα φώτα της δημοσιότητας σε διαγωνισμούς σαν της «Πανεπιστημίου», μην τυχόν σημαίνει πως θα μείνουν για άλλη μια φορά στη σκιά οι περιοχές που αντιμετωπίζουν μείζονα προβλήματα; Μοιάζει με την επέμβαση ενός αισθητικού για τον καλλωπισμό του προσώπου ενός ασθενή, την ίδια ώρα που αυτός υποφέρει από μια βαρύτατη ασθένεια. Η αρχιτεκτονική μπορεί να επιλύει προβλήματα στον τομέα της. Ομως τα κοινωνικά προβλήματα, όπως η ερήμωση και η εγκατάλειψη περιοχών, η αυξανόμενη παραβατικότητα, η διάλυση του κοινωνικού ιστού και τόσα άλλα είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν μόνο με την αρχιτεκτονική.

Ολοι μπορούμε να υποθέσουμε πως το γεγονός ότι κλείνει το ένα κατάστημα μετά το άλλο, ότι νεκρώνουν περιοχές που πριν από λίγο έσφυζαν από ζωή δεν εξαρτώνται από την αρχιτεκτονική ποιότητα των κτιρίων ή το είδος της πλακόστρωσης των πεζοδρομίων τους. Οι αποφάσεις, λοιπόν, είναι αμιγώς πολιτικές και όχι αρχιτεκτονικές! Ας μη χρησιμοποιούμε την αρχιτεκτονική ως μανδύα για να καλύψουμε εκείνους που παίρνουν τις πολιτικές αποφάσεις και καθορίζουν το ιδεολογικό τους πλαίσιο. Γιατί πριν από τη συζήτηση για τις λύσεις που προτάθηκαν από τις ομάδες αρχιτεκτόνων που έλαβαν –καλόπιστα- μέρος στον διαγωνισμό, όφειλε να διεξαχθεί ένας ουσιαστικός και διεξοδικός διάλογος για τη σκοπιμότητα της πεζοδρόμησης. Αλλά αυτό το μείζον θέμα είχε, όπως συμβαίνει κατά κανόνα στη χώρα μας, προαποφασιστεί. Και όπως όλες τις άλλες φορές, η συζήτηση που διεξάγεται εκ των υστέρων εστιάζεται εκ των πραγμάτων μόνον στις λεπτομέρειες (βλ. Μουσείο Ακρόπολης, Νέα Βιβλιοθήκη και Λυρική Σκηνή).

Πάντοτε η αρχιτεκτονική κρίνεται όταν υλοποιείται και βιώνεται από τους πολίτες. Αντέχει ή όχι στον χρόνο. Τότε θα κριθεί και η «Πανεπιστημίου» στην πράξη (αν φυσικά υλοποιηθεί το έργο), όπως συνέβη με την Ομόνοια, την Κουμουνδούρου, αλλά και την επιτυχή πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Η Πανεπιστημίου (και όχι μόνον) όμως έχει τη δική της μακρά ιστορία. Κάθε τόσο μετατρέπεται σε εν δυνάμει πεζόδρομο όταν πλημμυρίζει με κόσμο και διαδηλωτές που διεκδικούν καλύτερους όρους και συνθήκες ζωής, όταν δηλαδή, συμμετέχουν ενεργά στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι της πόλης. Μήπως τότε πραγματικά και επί της ουσίας πεζοδρομείται;

……………………………………………………………………. 

*Αρχιτέκτων – καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

*Το να στρέφουμε με τόση σπουδή τα φώτα της δημοσιότητας σε διαγωνισμούς σαν της Πανεπιστημίου, μην τυχόν σημάνει πως θα μείνουν για άλλη μία φορά στη σκιά οι περιοχές που αντιμετωπίζουν μείζονα προβλήματα; Μοιάζει με την επέμβαση ενός αισθητικού για τον καλλωπισμό του προσώπου ενός ασθενή, την ίδια ώρα που αυτός υποφέρει από μια βαρύτατη ασθένεια. Η αρχιτεκτονική μπορεί να επιλύει προβλήματα στον τομέα της. Ομως τα κοινωνικά προβλήματα, όπως η ερήμωση και η εγκατάλειψη περιοχών, η αυξανόμενη παραβατικότητα, η διάλυση του κοινωνικού ιστού και τόσα άλλα, είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν μόνο με την αρχιτεκτονική.