Του Σπύρου Λαπατσιώρα*
Για να καταλάβουμε την εμπειρία τριών χρόνων Μνημονίων πρέπει να καταλάβουμε, τουλάχιστον, τους λόγους που φτάσαμε στα Μνημόνια και τις επιλογές που έχουμε ως κοινωνία για το μέλλον. Προφανώς σημαντικές πτυχές θα παραλειφθούν για λόγους έκτασης του κειμένου.
Εν ολίγοις προέρχονται από τον νεοφιλελευθερισμό ως σύστημα οργάνωσης της καπιταλιστικής αναπαραγωγής, ο οποίος παρήγαγε και τις αιτίες της κρίσης του 2008 αλλά και τις οικονομικές πολιτικές που επιχειρούν να υλοποιηθούν με τα Μνημόνια. Ειδικότερα:
1) Η νεοφιλελεύθερη ρύθμιση των οικονομιών είχε πυρήνα τη συγκρότηση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος το οποίο βρέθηκε σε κρίση το 2008. Πρόκειται για ένα σύστημα που αποτελεί μηχανισμό πειθάρχησης των κρατών και των επιχειρήσεων στο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα. Για να έχουν «καλή» πρόσβαση στη χρηματοδότηση από τις διεθνείς αγορές, τα μεν κράτη πρέπει να έχουν χρηστή διαχείριση των ελλειμμάτων (μέσω περικοπών δαπανών, ιδιωτικοποιήσεων και χαμηλής φορολόγησης), οι δε επιχειρήσεις να παρουσιάζουν κέρδη με δυναμική αντιμετώπιση των απαιτήσεων των εργαζομένων. Με άλλα λόγια, να υλοποιούν τις βασικές στοχεύσεις του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος εθελουσίως.
Αυτό το σύστημα ευθύνεται και για την επιτυχία του νεοφιλελευθερισμού στην υπόσχεσή του για τη μεγέθυνση των οικονομιών και συγχρόνως ευθύνεται για τη διεύρυνση των ανισοτήτων (πλούτου και ισχύος) και για τις μεγάλες οικονομικές διακυμάνσεις που παρατηρούνται. Η κρίση του 2008 προήλθε από το ίδιο και ήταν συστημική επειδή άγγιζε τον πυρήνα του.
2) Στην Ευρώπη η πολιτική για τη διαχείριση της κρίσης είναι αυτή που παράγει μεγαλύτερη ύφεση και ανεργία. Συνίσταται στην προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η κρίση με την εμβάθυνση του συστήματος και την επιτάχυνση των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων που ήδη βρίσκονταν σε εξέλιξη με αργό ρυθμό τις προηγούμενες δεκαετίες.
Ετσι η «κρίση είναι ευκαιρία» για να καταπολεμηθούν ό,τι η νεοφιλελεύθερη θεώρηση ονόμαζε «ακαμψίες» του ευρωπαϊκού κοινωνικού υποδείγματος που είχε εγκαθιδρυθεί μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάθε σκέψη, για παράδειγμα ένα σύστημα μεταβίβασης πόρων μεταξύ των κρατών-μελών ή αλλαγή των κανόνων λειτουργίας της ΕΚΤ, θα σήμαινε αλλαγή του νεοφιλελεύθερου «κοινωνικού συμφώνου».
Πρόκειται για πολιτική «φωτιάς», η οποία με τα λόγια του κ. Σόιμπλε είναι ορθή επειδή τα βραχυχρόνια κόστη αυτής της πολιτικής (χρεοκοπίες κρατών, επιχειρήσεων, νοικοκυριών, ανεργία…) αν μπουν στην ίδια ζυγαριά με τα μακροχρόνια οφέλη (υποτίμηση της εργασίας, αποδόμηση κοινωνικού κράτους, νέοι τομείς για επικερδείς τοποθετήσεις κεφαλαίου) κάνουν τη ζυγαριά να γέρνει υπέρ του μακροχρόνιου οφέλους. Η ύφεση και η ανεργία είναι αναγκαία αποτελέσματα και συγχρόνως μέσα για την υλοποίησή της.
3) Η ελληνική ιδιαιτερότητα. Η ελληνική οικονομία εισήλθε στην παγκόσμια κρίση χωρίς να έχει τις τράπεζές της υπερβολικά εκτεθειμένες. Ωστόσο είχε υψηλό δημόσιο χρέος και ανάγκες χρηματοδότησης.
Η αιτία για το υψηλό δημόσιο χρέος, παρά τους υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας, οφειλόταν στο κοινωνικό σύμφωνο που είχε συναφθεί ώστε να εμπεδωθεί ο νεοφιλελευθερισμός στην Ελλάδα. Οι δαπάνες δεν ήταν υψηλές, ήταν λίγο κάτω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης (το ζήτημα της διάρθρωσης και της αποτελεσματικότητας των δημόσιων δαπανών είναι ένα διαφορετικό ζήτημα για ό,τι συζητάμε). Αν και τα έσοδα ήταν λίγο κάτω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης –και όχι πολύ πιο κάτω λόγω της φοροαπαλλαγής του πλούτου- η ελληνική οικονομία θα συναντιόταν με την παγκόσμια κρίση με δημόσιο χρέος μικρότερο της Γερμανίας.
Επιλογές για τη συνέχεια
Εξοδος από την ύφεση, την ανεργία και τη φτώχεια μπορεί να βρει η ελληνική κοινωνία μόνο με την ακύρωση αυτών των πολιτικών.
Η κοινωνία μας πρέπει να αναζητήσει μία άλλη οικονομική πολιτική, πέραν του νεοφιλελευθερισμού. Αυτό προϋποθέτει αλλαγή του ιστορικού συσχετισμού δυνάμεων που έχει διαμορφωθεί υπέρ του νεοφιλελευθερισμού, στο πολιτικό και κοινωνικό θεσμικό επίπεδο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μερικώς σε εγχώριο επίπεδο. Μία λύση πέραν του νεοφιλελευθερισμού, προς όφελος των κοινωνιών, απαιτεί διεθνές βάθος και από πολλές απόψεις ευρωπαϊκό βάθος. Υπάρχουν λόγοι αισιοδοξίας σε μία τέτοια προοπτική. Η επιτυχία της Αριστεράς στην Ελλάδα, το ότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν αρχίσει να ξυπνάνε από τον λήθαργο των τελευταίων δεκαετιών. Να γίνεται όλο και πιο πολύ κατανοητό το βάρος των ιστορικών επιλογών (και όχι μονόδρομων). Μια ιστορική κρίση όπως η σημερινή, που συγκρίνεται με αυτή του 1929, «λύνεται» μόνο με τη διαμόρφωση ενός άλλου υποδείγματος. Σχηματικά οι επιλογές που τίθενται για κάθε ευρωπαϊκή κοινωνία είναι ή η υποταγή της στη μετάλλαξη της Ευρώπης σε μια εκδοχή «κινεζοποίησης» ή η ανίχνευση της συγκρότηση ενός νέου παραδείγματος.
Υποδείγματος που θα έχει κριτήριο μια οικονομική ανάπτυξη που θα υλοποιείται μέσω μιας αντίστροφη αναδιανομή πλούτου και ισχύος από αυτή που επιχειρείται, υπέρ των ασθενέστερων – και αυτό αποτελεί όρο για ανάπτυξη προς όφελος της πλειονότητας της κοινωνίας. Υποδείγματος που θα στηρίζεται σε πολιτικές επανοικειοποίησης του νοήματος της κοινωνικής αλληλεγγύης και της δημοκρατίας, σεβασμού του περιβάλλοντος, όπως απαιτεί ο 21ος αιώνας.
………………………………………………..
*Οικονομολόγος, Πανεπιστήμιο Κρήτης
