Της Μαρίας Στασινοπούλου
O πολύπαθος εκδοτικά «Εξώστης» του Νίκου Καχτίτση επανακυκλοφόρησε σε μια τυποτεχνικά άψογη και φιλολογικά υποδειγματική έκδοση, η οποία υπηρετεί στο σύνολό της την εκδοτική βούληση του συγγραφέα και στηρίζεται με συγκριτική έρευνα στις δύο προηγούμενες εκδόσεις (1964, 1985).
Το βιβλίο περιλαμβάνει ακόμη, σε επίμετρο: μελέτημα του Γιάννη Δημητρακάκη για την αφήγηση και το ύφος του πεζογραφήματος αυτού∙ κατατοπιστικό κείμενο για την περιπέτεια της έκδοσης της εκδότριας Γιώτας Κριτσέλη, συνεπιμελήτριας του τόμου, και «Χρονολόγιο σε α' και γ' πρόσωπο» για τον συγγραφέα, που έχει συνθέσει ο έτερος επιμελητής, Βίκτωρ Καμχής.
Ετσι συγκροτείται ένα οργανωμένο σύνολο, κατάλληλο τόσο για τον απλό αναγνώστη, που μπορεί να μείνει μόνο στο απολαυστικό κείμενο της νουβέλας, όσο και για τον απαιτητικό αναγνώστη, τον ειδικό μελετητή αλλά και τον κριτικό, που έχουν στη διάθεσή τους έτοιμο και αξιόπιστο υλικό.
Τα υπέροχα σχέδια της Εύης Τσακνιά, λεπτοδουλεμένα στο ύφος του Καχτίτση και εναρμονισμένα με το περιεχόμενο κάθε κεφαλαίου, συντελούν στο καλλιτεχνικό και αθόρυβο τελικό αποτέλεσμα.
Ο ήρωας-αφηγητής του βιβλίου, που ακούει στο περίεργο όνομα Στοππάκιος Παπένγκους, δεν κατονομάζεται ξεκάθαρα, δίνονται μόνο τα αρχικά του, Σ.Π. Το πλήρες όνομά του το εικάζουμε συνδυαστικά από τον «Ηρωα της Γάνδης», βιβλίο παραπληρωματικό του «Εξώστη».
Ο Σ.Π., θέλοντας να γλιτώσει από τους διώκτες του για την προδοτική του συμπεριφορά κατά την πολιορκία της Γάνδης, καταφεύγει στην Αφρική. Αλλά και εκεί ο εαυτός του, απόλυτος κατήγορος και γνώστης των πάντων, δεν τον αφήνει να ησυχάσει.
Οι ενοχές και οι τύψεις τον κατατρύχουν, η μοναξιά και η απομόνωση ενισχύουν τις παλινδρομήσεις της μνήμης, οι κλιματικές συνθήκες του νέου τόπου επιδεινώνουν την αδιέξοδη κατάστασή του.
Αποφασίζει να αυτοκτονήσει με τρόπο «εξωτικό» (απόφαση που αναιρείται λίγο αργότερα και δεν ξέρουμε αν τελικά πραγματοποιείται), όπως ταιριάζει στον παράξενο και πλάνητα βίο του αφηγητή αλλά και του συγγραφέα, που όλη η σύντομη ζωή του ήταν μια πορεία με διαρκείς διαψεύσεις και αναβολές.
Ο εξώστης, στοιχείο εξωτερικό σε μια οικοδομική κατασκευή, χρησιμοποιούμενος μεταφορικά ως τίτλος της νουβέλας, συνδέεται οξύμωρα και αντιθετικά με τον θεματικό πυρήνα του βιβλίου που είναι η ενοχή.
Η εσωτερική αναδίπλωση, η συνειδησιακή ταραχή κάτω από μια αόρατη απειλή, ο φόβος της νέμεσης, η ανείπωτη λαχτάρα της κάθαρσης υπόκεινται σε όλες τις σελίδες.
Αυτός ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, που γράφει για να λυτρωθεί και γράφοντας θυμάται, συνθλίβεται ανάμεσα στη μνήμη και τη φαντασία∙ αναστοχάζεται με διαβολεμένη ενάργεια και περιγράφει παραστατικά, χωρίς ιδιαίτερη πλοκή και με υποτυπώδη δράση, ό,τι τον βασανίζει.
Στα πρόσωπα του παρόντος αναβιώνουν τραυματικές μορφές και πράξεις του παρελθόντος. Μνήμες εφιαλτικές συμφύρονται με αποκυήματα της φαντασίας σε ένα κλίμα υγρό και ζεστό, που ευνοεί το ξύπνημά τους.
Εντύπωση προκαλούν η ακατανίκητη, σε τόνους λυρικούς, εξομολογητική διάθεση του νου, η λεπτομερής έκθεση της σκέψης, η ανάλυση της εσωτερικής φωνής. Συχνά ο αφηγητής απευθύνεται στον αναγνώστη ζητώντας την κατανόησή του ή δημιουργώντας προσδοκίες για τη συνέχεια, ενώ αφήνει εκκρεμότητες που δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι στο τέλος θα αρθούν.
Εκμεταλλεύεται δεξιοτεχνικά τους τρόπους και τις διαφυγές της ειρωνείας (την απόκρυψη, την αμφισημία, την επιβράδυνση, τους αναχρονισμούς, τις πολλαπλές οπτικές γωνίες, το παιχνίδι των σημείων στίξης που διαφοροποιούν ό,τι έχει ήδη λεχθεί), είτε μιλάει για την αναστάτωση που του προκαλεί το περίεργο ον που τον παρενοχλεί στον εξώστη του ξενοδοχείου «Ατλάντικ» είτε για την επίσκεψη στο αρωματοπωλείο της κυρίας Γκερέν είτε για την περίεργη συμπλοκή του συνταγματάρχη με ένα λιοντάρι στη ζούγκλα.
Τελειώνοντας συνοψίζω τα στοιχεία εκείνα που κάνουν τον «Εξώστη» να διαβάζεται απνευστί. Πρώτα πρώτα το παιχνίδι της γραφής του Καχτίτση, ο τρόπος με τον οποίο ανατέμνει τη σκέψη, διαστέλλει τη φαντασία και χρησιμοποιεί τη γλώσσα.
Χειρίζεται με τέχνη την αινιγματική διατύπωση, την υπερβολή, την επανόρθωση, την αποσιώπηση, μη διστάζοντας να υπονομεύσει ακόμη και την ίδια του την αφήγηση.
Υστερα το ιδιότυπο αφηγηματικό ταλέντο του συγγραφέα, ο οποίος, «με λοξή ματιά και όχι κατευθείαν», κινείται με γνώση και άνεση σε ρεαλιστικά, νεωτερικά ή μεταμοντέρνα πεδία, μαγεύει τον αναγνώστη, τον κρατά σε αδιάπτωτη ένταση και καταφέρνει να τον παρασύρει στις αχανείς εκτάσεις της ψυχής και των φανταστικών τόπων.
Νίκος Καχτίτσης. Ο εξώστης.
Με σχέδια της Εύης Τσακνιά.
Φιλολογική επιμέλεια: Γιώτα Κριτσέλη, Βίκτωρ Καμχής.
Κίχλη 2012, σ. 230.
