AΦΙΕΡΩΜΑ: 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967

Πολλά χρόνια μετά, οι ηγέτες της μίλησαν για τον εφησυχασμό του 1967

Του Τάσου Παππά

Η κομμουνιστική Αριστερά της εποχής, ακόμη ενιαία -η διάσπαση ήρθε ένα χρόνο αργότερα, το 1968- πιάστηκε κυριολεκτικά στον ύπνο. Με το έπος της Εθνικής Αντίστασης και την τραυματική εμπειρία των δύο μεγάλων αποτυχιών (Δεκέμβρης του ’44, εμφύλιος 1946-49) στις αποσκευές της, αντιμέτωπη με συνεχείς διώξεις, με τον κόσμο της στις εξορίες και τις φυλακές και το ένα τμήμα της στην παρανομία, θα περίμενε κανείς πως θα ήταν προετοιμασμένη για ένα πραξικόπημα. «Θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα» έλεγε στους αντιπάλους της ΕΔΑ ο Ηλίας Ηλιού, μόνο που οι εχθροί της Αριστεράς και της δημοκρατίας δεν είχαν σκοπό να σεβαστούν τη νομιμότητα.

Οι φήμες ότι επίκειται εκτροπή ήταν διάχυτες, οι πληροφορίες για συνωμοσίες ντόπιων και ξένων παραγόντων κυκλοφορούσαν καθημερινώς και απασχολούσαν όχι μόνο τα κομματικά επιτελεία, αλλά και τους απλούς πολίτες. Αλλωστε το παρακράτος, το παλάτι, η σκληρή πτέρυγα της Δεξιάς, η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, καθώς και μεγάλα μέσα ενημέρωσης διακινούσαν τη θεωρία περί «κομμουνιστικού κινδύνου», υποστηρίζοντας με ωμή γλώσσα ότι κάτι πρέπει να γίνει για να μην επιτραπεί στους αριστερούς να καταλάβουν εξ εφόδου την εξουσία.

Η ηγεσία της Αριστεράς όφειλε να είναι υποψιασμένη. Και ήταν, όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες των κορυφαίων στελεχών της που κυκλοφόρησαν μετά τη χούντα. Το γιατί δεν έκανε τίποτε για να προλάβει το πραξικόπημα και το συνοδευτικό ερώτημα «αν μπορούσε να το αποτρέψει και με ποιον τρόπο;» ανήκουν στην κατηγορία των υποθέσεων που εξακολουθούν να διχάζουν τους ιστορικούς και τα κόμματά της. Ας δούμε τι έχουν καταθέσει (σε μεταγενέστερη φάση) για κείνη τη μέρα οι ηγέτες της:

Χαρίλαος Φλωράκης

«Το βράδυ της χούντας με πιάσανε αμέσως, γιατί δεν με ειδοποίησε κανείς από την ΕΔΑ… Τότε είχαν δημιουργηθεί αυταπάτες ότι δεν θα γινόταν πραξικόπημα. Χαρακτηριστικό είναι ότι τη μέρα που έγινε η δικτατορία ο Παρασκευόπουλος στην “Αυγή”, στην πρώτη σελίδα, εξηγούσε τους λόγους που δεν θα γινόταν. Επίσημες πληροφορίες για το πραξικόπημα δεν είχαμε. Εγώ παρακολουθούσα την Αττική. Αλλά ένας ανιψιός μου, έφεδρος ανθυπολοχαγός, που υπηρετούσε στην Κω, έρχεται και μου λέει: “Μπάρμπα, οι φασίστες θα κάνουν δικτατορία”. Τότε εγώ, κάθε δέκα μέρες ήμουν υποχρεωμένος να πηγαίνω και να δίνω “παρών” στον Λάμπρου. Πάω λοιπόν και του λέω: “Ελα, λέγε, πότε θα την κάνετε τη δικτατορία;”. Δεν είπε τίποτα. Με κοίταξε και γέλασε» (από το βιβλίο της Α. Παναγιωταρέα «Κι σέν’ πώς σ’ λεν; Χαρίλαος Φλωράκης», Καστανιώτης).

Γρηγόρης Φαράκος

«Διαπιστώθηκε μια τραγική ανετοιμότητα όλου του κομμουνιστικού κινήματος. Την καταδίκασα σε όλες τις συζητήσεις που τότε κάναμε ως Κεντρική Επιτροπή. Εκ των υστέρων όμως πρέπει να παρατηρήσω ότι την έβλεπα μόνο με την έννοια του παράνομου μηχανισμού. “Δεν είχαμε ούτε μια γραφομηχανή κρυμμένη”, όπως λέγαμε τότε… Το βασικό και μόνιμο μέλημα της ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν να στήσει παράνομο μηχανισμό, να στήσει παράνομες οργανώσεις κ.λπ. Και μολονότι τόσος λόγος γινόταν γι' αυτό το ζήτημα, την ώρα της κήρυξης της δικτατορίας φάνηκε ότι ο βασιλιάς ήταν γυμνός… Μόνο αν όλες οι πολιτικές δυνάμεις, και όχι μόνο η Αριστερά, είχαν κινηθεί προς άλλη κατεύθυνση, θα μπορούσε να υπάρξει άλλη εξέλιξη» (από το βιβλίο του Λ. Μαυροειδή «Οι δύο όψεις της Ιστορίας», Καστανιώτης).

Λεωνίδας Κύρκος

«Η δικτατορία βρήκε ανέτοιμο όλο τον πολιτικό κόσμο – και την Αριστερά. Οχι μόνο οργανωτικά-υλικά, αλλά και πολιτικά και ηθικά. Το τμήμα του Γραφείου Εσωτερικού είχε κάνει μια στοιχειώδη προετοιμασία για πέρασμα στην παρανομία. Τίποτε όμως δεν λειτούργησε την ώρα που χρειαζόταν – και τα μέτρα ήταν τελείως ανεπαρκή. Το σημαντικότερο απ’ όλα είναι πως δεν υπήρχε καμία προετοιμασία του Λαού μας, κανένα κλίμα εγρήγορσης, κανένα εφαρμόσιμο σχέδιο για μαζικές κινητοποιήσεις και μαζική αντίδραση. Ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης. Εχω την ευθύνη μου σ’ αυτήν κατάσταση. Ενώ έβλεπα τον κίνδυνο, περιοριζόμουν σε λόγια και το χειρότερο, από μια στιγμή και ύστερα, προχωρούσα σε αναπαυτικές διαβεβαιώσεις πως “δεν θα τολμήσουν”, “το 1967 δεν είναι 1936” και άλλα παρόμοια» (από το βιβλίο του Λ. Κύρκου «Ανατρεπτικά», εκδόσεις Προσκήνιο).