ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Hans Fallada «Ο πότης». Μυθιστόρημα. Μετάφραση-Επίμετρο Εμη Βαϊκούση Εκδόσεις Κίχλη, 2012, σελ. 424.
Του Ιάκωβου Ανυφαντάκη
Τρόφιμος σε ένα ναζιστικό άσυλο ο Χανς Φάλαντα το 1944 έστρεψε την ενέργειά του στη λογοτεχνία για να καταφέρει να επιβιώσει. Καρπός της περιόδου εγκλεισμού υπήρξε ένα ημερολόγιο για τη ζωή στο Γ΄ Ράιχ, κάποια διηγήματα και το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Ο πότης» που εκδόθηκε το 1950, μετά τον θάνατό του. Για να μην γίνει αντιληπτός από τους φύλακές ο Φάλαντα επινόησε μια ιδιότυπη μέθοδο γραφής: Οταν ολοκλήρωνε μια σελίδα τη γύριζε ανάποδα και έγραφε στα διαστήματα ανάμεσα στις σειρές. Επειτα τη γυρνούσε ξανά και έγραφε άλλη μια φορά. Το τέχνασμα αυτό θυμίζει τους τρόπους με τους οποίους άλλοι κρατούμενοι, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να διοχετεύσουν στο χαρτί τη δημιουργικότητά τους για να μην αφεθούν στον παραλογισμό που τους περιέβαλε. «Ο πότης» θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να θεωρηθεί ένα από τα πρώτα έργα «στρατοπεδικής λογοτεχνίας», της σειράς από μεγάλα μυθιστορήματα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που περιέγραφαν τη ζωή υπό συνθήκες κράτησης.
«»Φθινοπώριασε», είπα από μέσα μου, «αυτό είναι κακό». Δεν ήξερα τι ακριβώς εννοούσα. Ηξερα μόνο πως τα πράγματα ήταν κακά για μένα, πολύ κακά». Κεντρικό θέμα στον «Πότη» είναι η μάχη ενός ανθρώπου απέναντι στον εαυτό του. Σύρεται διαρκώς από τα πάθη του και μετά προσπαθεί να σηκωθεί ξανά στα πόδια του. Επειτα κατακρημνίζεται. Αλκοόλ, φόβοι, ανασφάλειες, η προσωπική του ανεπάρκεια, η σχέση αγάπης και μίσους για τη γυναίκα του και η επιθυμία για νεότερες κοπέλες τον βασανίζουν. Η μνήμη των περασμένων αποτυχιών και η ελπίδα για μελλοντική εξιλέωση. Ταυτόχρονα προσπαθεί να υπερβεί τις αδυναμίες του. Κάθε αποτυχία φέρνει ένα νέο σχέδιο για να διορθώσει τα λάθη του που συνήθως είναι η αφορμή για την επόμενη κατάρρευση. Θύτης παραμένει πάντα ο εαυτός του, μοίρα του τα πάθη του.
Ο Φάλαντα καταφέρνει να φτιάξει έναν ήρωα που δεν είναι αρκετά καλός ώστε να μπορέσει να πετύχει όσα ονειρεύεται αλλά ούτε και τόσο κακός για να χάσει κάθε ελπίδα στη ζωή του. Αυτή η μετριότητα είναι που τον βασανίζει και στο τέλος τον καταστρέφει. Βουτάει στο αλκοόλ επειδή μεθυσμένος μπορεί να είναι ό,τι επιθυμεί. Ακόμα, όμως, και όταν ξεκινάει η πτώση δεν λησμονεί τις αξίες του. Ισορροπεί πάντα ανάμεσα σε αυτό που θα ήθελε να είναι και σε αυτό που δεν μπορεί παρά να είναι.
Ο «Πότης» είναι ένα πολύ προσωπικό βιβλίο που δείχνει να αναμοχλεύει αρκετές από τις εμπειρίες του συγγραφέα. Ο ίδιος ο Φάλαντα υπήρξε αλκοολικός και μορφινομανής. Ταυτόχρονα ήταν και ένας επιτυχημένος συγγραφέας στη Γερμανία του Μεσοπολέμου, αρνήθηκε να φύγει από τη Γερμανία την περίοδο του ναζισμού ζώντας αυτοεξόριστος στο Βορρά και μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου διορίστηκε δήμαρχος στην πόλη Φέλντμπεργκ. Ολα αυτά τέλειωσαν πολύ νωρίς με τον θάνατό του σε ηλικία 54 ετών το 1947 εξαιτίας των καταχρήσεών, ωστόσο στον «Πότη» χρησιμοποιεί όλες αυτές τις εμπειρίες για να καταθέσει μια συγκλονιστική μαρτυρία για τον κόσμο ενός ανθρώπου που βρίσκεται εξαρτημένος από το αλκοόλ.
Μέσα από τις προσωπικές του περιπέτειες ο Φάλαντα έζησε την σκοτεινή και την αποκλεισμένη πλευρά της γερμανικής κοινωνίας. Δεν στάθηκε αυτόπτης μάρτυρας της ζωής στο περιθώριο. Ηταν πρωταγωνιστής. Καταφέρνει να την αποδώσει στο χαρτί λιτά, με ακρίβεια, χωρίς ρομαντικές ωραιοποιήσεις αλλά και χωρίς να προσπαθεί να κρύψει την ηδονή που ένιωθε ορισμένες φορές. Ομοια με τον ήρωά του, ο Φάλαντα είναι ειλικρινής για όσα περιγράφει. Προσφέρει μια σπάνια τοιχογραφία των φυλακών και των ασύλων όπως τα γνώρισε από πρώτο χέρι αλλά δεν μένει εκεί. Δείχνει τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονταν, τους κανόνες που ακολουθούσαν και τις απολαύσεις που έβρισκαν.
Σύμφωνα με την Εμη Βαϊκούση, που έκανε τη μετάφραση και έγραψε το πλούσιο επίμετρο, «Ο Πότης» ανήκει στο ρεύμα της «Νέας Αντικειμενικότητας». Διακρίνεται για το απλό και ακριβές ύφος που διαφέρει από τον εξπρεσιονισμό των δύο πρώτων μυθιστορημάτων του Φάλαντα.
Την προσεγμένη έκδοση συνοδεύουν φωτογραφίες του συγγραφέα και αποσπάσματα από το αρχείο του που επιτρέπουν στον αναγνώστη μια συνολική προσέγγιση σε αυτή την υπέροχη και βασανισμένη- ή υπέροχα βασανισμένη- προσωπικότητα.
