Παρέμβαση

Του Φώτου Λαμπρινού*

Η Χάνα Αρεντ, όπως και ο δάσκαλός της (και όχι μόνο) Μάρτιν Χάιντεγκερ, ορίζοντας τη σκέψη ως συστατικό της ανθρώπινης ύπαρξης και όχι ως μέσο για την επίτευξη διαφόρων στόχων, την ταυτίζει με τη συνείδηση, γι' αυτό και το Ολοκαύτωμα (μη σκέψη) θα μπορούσε να θεωρηθεί σκοτεινό σημείο, μαύρη τρύπα, της συνείδησης. Από την άλλη μεριά, για την Aρεντ ο άνθρωπος που δεν σκέφτεται είναι ο ορισμός του γραφειοκράτη – εκείνου δηλαδή που θα ακολουθήσει, χωρίς τη μεσολάβηση της δικής του συνείδησης, τις άνωθεν εντολές, οδηγίες ή διαταγές ενός φίρερ, τις οποίες οφείλει να εκτελεί χωρίς αμφισβήτηση, κατά γράμμα. Με αυτή την έννοια, ο φασισμός δεν είναι υπόθεση των ηγετών, αλλά του «μικρού ανθρώπου», είναι διαχρονικός και παγκόσμιος, χωρίς αναγκαστικά τοπικούς προσδιορισμούς. Εχει αποκλίσεις, αλλά και κοινά χαρακτηριστικά (ολοκληρωτισμός), ανεξαρτήτως εποχής, χώρας, ηγεσίας ή οικονομικής κατάστασης.

Ωστόσο, η διαφορά του ναζισμού από τον φασισμό είναι ότι ο ναζισμός θέτει το αίμα, τη ράτσα, τη φυλή και στη συγκεκριμένη περίπτωση τη γερμανική ράτσα, σε ανώτερη θέση από όλους τους άλλους ανθρώπους του πλανήτη, έτσι ώστε, με τη δύναμη που ασκεί ο ηγέτης (φίρερ) στους γραφειοκράτες ενός ολοκληρωτικού συστήματος που η ναζιστική ιδεολογία έχει εγκαθιδρύσει, μπορεί να τους οδηγήσει σε πρωτοφανή και ανεξήγητα, λόγω μαύρης τρύπας της ανθρώπινης συνείδησης –δηλαδή λόγω μη σκέψης- εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Κι αυτό γιατί η ανώτερη ράτσα θεωρεί όλους τους άλλους υποδεέστερους, πιθανόν δούλους ή, τέλος, περιττούς.

Αυτά περίπου υποστήριξε η Χάνα Αρεντ σε άρθρα της, μετά την παρακολούθηση της δίκης του Αϊχμαν, στο Ισραήλ.

Από την άλλη μεριά, οι Εβραίοι (εθνικιστές;), εμποτισμένοι από το δόγμα «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» και «μάχαιραν έδωκας, μάχαιραν θα λάβεις», την κατηγόρησαν για ασέβεια, για προσβολή όλου του εβραϊκού λαού και κυρίως για προσβολή των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Φίλοι στενοί, μιας ολόκληρης ζωής, της γύρισαν, κυριολεκτικά, την πλάτη αρνούμενοι να παραδεχτούν ότι η εκδικητική τους μανία παραμερίζει την ουσία του προβλήματος, που είναι ο μη σκεπτόμενος άνθρωπος, ο οποίος εμφανίστηκε, ως μαζικό φαινόμενο, μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ή καλύτερα, ευρωπαϊκού εμφυλίου, ο οποίος «στρατιωτικοποίησε» το μέγιστο μέρος της ευρωπαϊκής νεολαίας, εξιδανικεύοντας τον μιλιταρισμό και τον ανώτερο ρόλο του αρχηγού, του ηγέτη, του φίρερ.

Η Χάνα Αρεντ (ευτυχώς) δεν υποχώρησε, δεν υπέκυψε ούτε στις απειλές της Μοσάντ. Δέχτηκε ότι, προκειμένου να απεμπολήσει τις απόψεις της, είναι προτιμότερο να χάσει τους φίλους της. Το φαινόμενο των νεοναζί που εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη, όπως και στη χώρα μας, τη δικαιώνει.

……………………………………….

*Σκηνοθέτης, συγγραφέας