Φεστιβάλ Αθηνών: «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir» από το Θέατρο «ΠΕΡΑ»
Ο Γιώργος Λούκος φέρνει στην κουλτουριάρα «Πειραιώς 260» μια παράσταση γεμάτη συναίσθημα, συγκίνηση και ελληνική μουσική για τον ξεριζωμό μας από τη Μικρά Ασία, που έγραψε και σκηνοθέτησε η τολμηρή Νεσρίν Καζάνκαγια
Της Βένας Γεωργακοπούλου
Η παράσταση ξεκινά με μια γριά Ελληνίδα αρχόντισσα στην εξοχική της έπαυλη στον Μπουρνόβα να τραγουδά «Εφύτεψα μια λεμονιά και πάω να την ποτίσω». Ετος 1923, η Σμύρνη είναι αποκαΐδια, η Συνθήκη της Λωζάννης απαιτεί την ανταλλαγή πληθυσμών και η μεγαλοαστική οικογένεια Βλαστού ετοιμάζεται να ξεριζωθεί για πάντα από τη Μικρά Ασία. Τη μόνη πατρίδα που γνώρισε για γενιές και γενιές.
Κι όμως, δεν είναι ελληνική αυτή η παράσταση. Κι ας είναι τα ελληνικά της ηθοποιού που τραγουδάει σχεδόν τέλεια. Μας έρχεται στο Φεστιβάλ Αθηνών (5, 6 Ιουνίου) από την Κωνσταντινούπολη. Με το θέατρο «Πέρα» της τολμηρής Νεσρίν Καζάνκαγια, που έχει γράψει και σκηνοθετήσει ένα αξιοθαύμαστο έργο, που λέγεται «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir».
Το είδα πέρυσι στο Istanbul Theatre Festival, έκλαψα με την καρδιά μου και χειροκρότησα σαν τρελή. Γιατί πρόκειται για ένα θεατρικό έργο, που μιλάει για την καταστροφή της Σμύρνης με αγάπη και γενναιοδωρία για τον ελληνικό της πληθυσμό, ενώ την ίδια στιγμή, το είδα με τα μάτια μου, οι Τούρκοι θεατές το υποδέχονται με ενθουσιασμό. Εξίσου δακρυσμένοι. Μια κυρία μιας κάποιας ηλικίας, που κατάλαβε ότι είμαι Ελληνίδα, με πλησίασε και μου είπε: «Ηρθα κι εγώ να το δω, για να τιμήσω τον κύριο Σωκράτη και τη κυρία Λένα, τους παλιούς μου γείτονες».
Είμαι πολύ περίεργη για το πώς θα αντιδράσει στην παράσταση το χορτασμένο από πρωτοπορία και αλλεργικό σε συμβατικότητες κοινό τής «Πειραιώς 260». Γιατί οφείλω να προειδοποιήσω ότι το «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir» είναι μέινστριμ, παραδοσιακό θέατρο. So what? Εχει τόση ειλικρίνεια και δουλειά από πίσω του (στη συγγραφή, στις ερμηνείες, στην αναπαράσταση της εποχής) και ένα τόσο ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα, που όλα τα άλλα είναι περιττά.
Η συγγραφέας είναι γέννημα θρέμμα Σμυρνιά. Ακουγε συνέχεια τη γιαγιά από την πλευρά της μητέρας της να μιλάει ελληνικά. Ανατράφηκε με την ιδέα ότι η παλιά Σμύρνη ήταν «η Ατλαντίδα, η πιο πολιτισμένη πόλη της ιστορίας της ανθρωπότητας». Δεν ήθελε, όμως, όπως λέει, «να γράψει και την Πολυάννα». Ετσι στο έργο της οι εθνικές διαφορές δεν κρύβονται κάτω από το χαλί. Για παράδειγμα, κάποια στιγμή ο νεαρός Μεχμέτ, υπηρέτης της πλούσιας οικογένειας Βλαστού, βλαστημάει τη Μεγάλη Ιδέα, υμνεί τους Νεότουρκους και χαίρεται που οι «κατακτητές Ελληνες» ξεκουμπίζονται από τη χώρα του. Υπάρχει και από την άλλη πλευρά ένας υπερόπτης Ελληνας. Οι δυο τους παλεύουν τελετουργικά υπό τούς ήχους ενός ζεϊμπέκικου.
«Τα φανατισμένα άκρα φέρνουν τους πολέμους», επιμένει η συγγραφέας. «Δεν είναι τυχαίο που η εικόνα της Σμύρνης, όπου συνυπήρχαν αρμονικά Ελληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι και Λεβαντίνοι, μου ερχόταν συνέχεια στο μυαλό στη διάρκεια του εμφύλιου της Γιουγκοσλαβίας». Τότε αποφάσισε να γράψει και το έργο. «Σκέφτηκα ότι αν θύμιζα τη θλιβερή ιστορία της όμορφης Σμύρνης ίσως κάποιοι συνειδητοποιούσαν τη μεγάλη αξία της συνύπαρξης των ανθρώπων. Το χρώμα του αίματος, που χύνεται, είναι πάντα και παντού το ίδιο».
H ιστορία της οικογένειας Βλαστού είναι εντελώς φανταστική. Βασίζεται όμως σε υλικό που η Νεσρίν Καζάνκαγια συγκέντρωνε επί ενάμιση χρόνο διαβάζοντας και συναντώντας ανθρώπους. Ηρθε και στην Ελλάδα (Αθήνα και Θεσσαλονίκη). Εντυπωσιάζει με τον όγκο και την εγκυρότητα των ελληνικών αναφορών στο έργο της, πέραν του ότι βάζει τους ηθοποιούς (κρατάει κι αυτή ένα βασικό ρόλο) να μιλάνε συχνά ελληνικά. Ακούγεται ένα απόσπασμα από τον Ομηρο και η παράσταση τελειώνει με μια νέα, ανατολίτικη μελοποίηση της «Αρνησης» του Γιώργου Σεφέρη. «Σμυρνιοί δεν ήταν και οι δυο;», λέει αφοπλιστικά η συγγραφέας.
Και βρίσκει έναν τρόπο να αλαφρύνει την τραγική ιστορία του έργου της, να την κατεβάσει πιο χαϊδευτικά στην πλατεία, γεμίζοντας τα διαλείμματα με ελληνική μουσική. Μακάρι να το κρατήσει και στην «Πειραιώς 260». Δεν ξέρω αν θα έχω καμιά όρεξη (μπορεί και να με πιάσουν εδώ οι ντροπές μου), αλλά στην Κωνσταντινούπολη το έριξα στο τραγούδι. Από το «Θαλασσάκι μου» μέχρι τη «Σαμιώτισσα» και την «Γκιουλμπαχάρ».
ΙΝFO: 5, 6 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η. 9 μ.μ. Εισιτήρια: 20 ευρώ( κανονικό), 15 ευρώ (μειωμένο), 10 ευρώ (φοιτητ. και άνω των 65 χρόνων), 5 ευρώ (ανέργων και ΑμεΑ)
