ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Art
«Χίμελβεκ» του Χουάν Μαγιόργκα στο θέατρο Altera Pars
Το έργο του Ισπανού δραματουργού βασίζεται σε ένα ιστορικό γεγονός: στην παράσταση που έστησαν οι Γερμανοί το 1944 στο στρατόπεδο Τερεζίν για να πείσουν κυρίως τον Ερυθρό Σταυρό ότι οι συνθήκες διαβίωσης των Εβραίων ήταν ιδανικές
Της Εφης Μαρίνου
Ο τίτλος είναι «Χίμελβεκ» ή «Ο δρόμος για τον ουρανό» και παίζεται στο θέατρο Altera Pars. Ο Ισπανός δραματουργός Χουάν Μαγιόργκα ζωντανεύει στο έργο του ένα ιστορικό ντοκουμέντο για να μιλήσει απευθείας για το σήμερα: για το καθεστώς της παραπληροφόρησης και της χειραγώγησης, για τον παθητικό θεατή, που αρνείται να «σπρώξει την πόρτα» να δει με τα μάτια του τη φρίκη.
Το «Χίμελβεκ» μας μεταφέρει πίσω στον χρόνο, σ' ένα πραγματικό γεγονός, χαμένο στην ιστορική μνήμη, που όμως μοιάζει εφιαλτικά επίκαιρο: την επίσκεψη του αντιπροσώπου του Ερυθρού Σταυρού Μορίς Ροσέλ το 1944 στο Τερεζίν, στρατόπεδο συγκέντρωσης Εβραίων στην Τσεχοσλοβακία, το επονομαζόμενο «γκέτο-μοντέλο». Οι ναζί το είχαν κινηματογραφήσει για να αποτυπώσουν και σε φιλμ τις «άψογες» συνθήκες ζωής των κρατουμένων.
«Το έργο είναι επίκαιρο», λέει ο Πέτρος Νάκος. «Ο μονόλογος του διοικητή για τον δυτικό πολιτισμό, την ενωμένη Ευρώπη, τον μονόδρομο, την αναγκαιότητα μιας κοινής γλώσσας, είναι έννοιες που «τρέχουν» στο σημερινό λεξιλόγιο των ισχυρών. Μέσα από ένα παιχνίδι με τον χρόνο γίνεται σαφές πως τα πράγματα επαναλαμβάνονται: η εικονική πραγματικότητα, η παραπληροφόρηση των ΜΜΕ και πολιτικών. Ο Μαγιόργκα μιλά για τη συλλογική ευθύνη, τότε και τώρα. Τα τρία πρόσωπα ενέχονται για το έγκλημα και τη σιωπή. Ακόμα κι ο Εβραίος, αφού συμμετέχει στον μηχανισμό εξαπάτησης. Πρόθεσή του είναι να σώσει όσο γίνεται περισσότερους συμπατριώτες του, αλλά γίνεται κι ο ίδιος γρανάζι στην επιχείρηση χάλκευσης της αλήθειας».
Η ναζιστική κυβέρνηση του Βερολίνου στα μέσα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου συλλαμβάνει την ιδέα τού πώς θα παραπλανήσει τις ανησυχίες της παγκόσμιας κοινής γνώμης σχετικά με τις φήμες, που πλήθαιναν συνεχώς, για τις συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οχημα, μια θεατρική παράσταση-υπερπαραγωγή. Το Theresienstadt Concentration Camp μεταμορφώνεται κυριολεκτικά σε θέατρο, προορισμένο να υποδεχτεί το πιο φιλόδοξο event της σύγχρονης ιστορίας. Το σχέδιο ονομάζεται «Επιχείρηση Ωραιοποίηση – Operation Embellishment» και για την υλοποίησή του απαιτείται πάνω από ένας χρόνος προετοιμασίας με επιμονή στις λεπτομέρειες παραγωγής: έπρεπε να γραφτεί το «θεατρικό έργο», να γίνει η διανομή των ρόλων, να κατασκευαστούν τα σκηνικά, να ραφτούν τα κοστούμια και φυσικά να γίνουν οι απαραίτητες πρόβες που κράτησαν δεκαπέντε μήνες!
Η «πρεμιέρα» ορίστηκε για τις 23 Ιουνίου του 1944, οι «προβολείς άναψαν» και η παράσταση ξεκίνησε: στη σκηνή επιλεγμένοι Εβραίοι κρατούμενοι του στρατοπέδου και στις θέσεις των θεατών διακεκριμένα μέλη της παγκόσμιας κοινότητας. Ανάμεσά τους ένας εκπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού και δύο κυβερνητικά στελέχη που πραγματοποιούσαν προγραμματισμένη επίσκεψη.
Για έξι ολόκληρες ώρες –τόσο κράτησε η «παράσταση»- «ηθοποιοί» και «θεατές» έδιναν τη δική τους μάχη: οι πρώτοι για να κρύψουν την απάνθρωπη πραγματικότητα που βίωναν σε τέτοια στρατόπεδα και να εμφανίσουν μια ωραιοποιημένη αλλά ψεύτικη εικόνα, με την ελπίδα να κερδίσουν κάτι που να θυμίζει ζωή. Οι δεύτεροι για να αρκεστούν σε ό,τι έβλεπαν, σε ό,τι ήθελαν να δουν κλείνοντας τα μάτια στη φριχτή αλήθεια που κρυβόταν -αλλά διακρινόταν- κάτω από το καλοστημένο ναζιστικό ψέμα.
Ο Ελβετός Μορίς Ροσέλ, εκπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού, μετά το τέλος της… παράστασης συνέταξε την αναφορά του βρίσκοντας τις συνθήκες διαβίωσης σχεδόν «ιδανικές». Εγινε δηλαδή το τέλειο όργανο στα χέρια τής σοφά μελετημένης γερμανικής προπαγάνδας.
Ηρωες στο έργο είναι τρεις: ο διοικητής του στρατοπέδου, ο εκπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού και ο Εβραίος που επιλέχτηκε ως σύνδεσμος ανάμεσα στους συγκρατούμενούς του και τους Γερμανούς, ονομάστηκε μάλιστα «Δήμαρχος» αυτής της θαυμαστής αυτοδιαχειριζόμενης πόλης. Στην πραγματικότητα έχει τον ρόλο του βοηθού σκηνοθέτη στην «παράσταση», της οποίας σκηνοθέτης είναι ο διοικητής του στρατοπέδου.
«Μια «παράσταση» πετυχημένη», σχολιάζει ο σκηνοθέτης. «Ολοι πείστηκαν για την άψογη λειτουργία. Μόνο στην τέταρτη πράξη του έργου, σε μια σειρά εικόνων μεταξύ Δημάρχου και Διοικητή, καταλαβαίνουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Τότε, μεσούντος του πολέμου, δεν ήταν γνωστό τι συνέβαινε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι θεατές βλέπουν μια μικρή πόλη όπου όλα κινούνται φυσιολογικά: δύο αγόρια παίζουν με μια σβούρα, ένα ζευγάρι καβγαδίζει, ένα κορίτσι μαθαίνει στην κούκλα της να κάνει μπάνιο. Η αποκάλυψη της φρίκης γίνεται σταδιακά. Ο «τοπικός Δήμαρχος», αναγκασμένος να επιλέξει τον θάνατο για κάποιους, ώστε να κερδίσει παράταση ζωής για άλλους, συμβιβάζεται στον ρόλο του. Ο Διοικητής, σκηνοθέτης μιας παράστασης καταδικασμένης να πετύχει, εντεταλμένος θεματοφύλακας ζωής και θανάτου, διασφαλίζει τη φαινομενικά ομαλή καθημερινή ζωή, τη δημόσια τάξη, την επιτυχία του σχεδίου για μια ενωμένη Ευρώπη, την παγκόσμια ειρήνη, τη σιωπή. Μας καλωσορίζει, τότε και τώρα, σ' έναν κόσμο όπου κάποιοι πρέπει να χειραγωγηθούν, άλλοι να εξαπατηθούν και άλλοι να εξοντωθούν, ώστε οι λίγοι να κυβερνήσουν τότε, όπως τώρα…».
INFO: Altera Pars (Μεγάλου Αλεξάνδρου 123 Κεραμεικός. Τηλ.: 210 3410011). «Χίμελβεκ» του Χουάν Μαγιόργκα. Μετάφραση: Μαρία Χατζηεμμανουήλ. Σκηνοθεσία: Πέτρος Νάκος. Κοστούμια: Δέσποινα Χειμώνα. Επιμέλεια μουσικής: Ιάκωβος Δρόσος. Παίζουν: Γιώργος Κροντήρης, Πέτρος Νάκος, Δημήτρης Βέργαδος, Ιωάννα Μυλωνά, Κυριακή Στούρου, Κωνσταντίνος Κουτρουμπής και οι μικροί Μάριος Μπούσι και Ορφέας Μακρής.
