Yποσημειώσεις
Του Γιώργου Σταματόπουλου
Η δικαιοσύνη, έλεγε ο σοφιστής Θρασύμαχος, ουκ άλλον τι ή το του κρείττονος συμφέρον, δεν είναι δηλαδή τίποτα άλλο παρά το συμφέρον του ισχυρού. Για να γίνει κάποιος ισχυρός οφείλει να είναι ψεύτης σήμερα τουλάχιστον. Και τα παλιά χρόνια, όμως, έτσι ήταν. Ο Κυρηναίος Ακαδημεικός σκεπτικιστής Καρνεάδης το λέει καθρά σ' ένα περίφημο παράδειγμα. Θέλει ένας καλός άνθρωπος να πουλήσει το σπίτι του, το οποίο είναι ανθυγιεινό και μολυσμένο, αλλά μόνον ο ίδιος το γνωρίζει. Τι θα πράξει; Θα το πει στον υποψήφιο αγοραστή; Εάν ναι, τότε είναι καλός άνθρωπος αφού δεν διαπράττει απάτη` θα θεωρηθεί όμως ανόητος αφού θα το πουλήσει μπιρ παρά ή καθόλου. Εάν το αποκρύψει θα είναι σοφός, αφού θα ωφεληθεί` ταυτόχρονα όμως θα είναι κακός διότι διαπράττει απάτη.
Το επιχείρημα του Καρνεάδη μάς αναγκάζει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τη φρόνηση. Ως γνωστόν, Πλάτων, Αριστοτέλης και Στωικοί συμφωνούσαν δογματικά ότι δικαιοσύνη και φρόνηση χαρακτηρίζουν τον «αγαθό» άνθρωπο. Αρα, συμπεραίνει ο φιλόσοφος (κι εμείς μαζί του), ο άνθρωπος που συνειδητά επιτρέπει στον εαυτό του να κάνει μια κακή συναλλαγή δεν μπορεί να ονομαστεί συνετός. Και, άρα, οι νόμοι ουδεμία σχέση έχουν με το δίκαιο` απλώς το φυλακίζουν στην ισχύ. Οι νόμοι δηλαδή είναι φτιαγμένοι στα μέτρα των ισχυρών, απουσιάζει απ' αυτούς κάθε ηθικότητα, όπως και η βαθιά αλήθεια, οι νόμοι είναι αληθοφανείς, όχι αληθείς. Το επιχείρημα του Καρνεάδη, σημειώνει ο Α.Α. Long στην Ελληνιστική Φιλοσοφία, «αποτελεί πρόκληση για κάθε ηθικό φιλόσοφο που επιδιώκει να δείξει ότι η δικαιοσύνη και το ατομικό συμφέρον μπορούν να συνδυαστούν σ' ένα ενιαίο σύστημα ηθικής». Αυτό, όπως και άλλα επιχειρήματά του, για την ελεύθερη βούληση, τη διάκριση ανάμεσα σε βεβαιότητα και πιθανότητα, αναγκαιότητα και τυχαίο, αιτιακές και λογικές σχέσεις, το ανέπτυσσε σε κοινή γλώσσα και σε εμπειρικές παρατηρήσεις που γίνονταν αποδεκτές από την πλειονότητα των ανθρώπων.
Μας χρειαζόταν ένας Καρνεάδης σήμερα… Σαν ένας τεράστιος καθρέφτης όπου θα αντιφεγγίζονταν το ψεύδος μας, η επιπόλαια και επιδερμική γνώση μας, τα ευτελή και ιδιόκτητα συμφεροντάκια μας. Ναι. Δεν είμαστε όλοι παρδαλοί, μικροσυμφεροντολόγοι, ψεύτες, απατεωνίσκοι και λοιπά. Σκεπαζόμαστε όμως άπαντες από την ίδια δικαιοσύνη, φιλοσοφία της οποίας είναι η εξουσία, όπως εκφράζεται στον πλατωνικό σοφιστή. Γι' αυτό και μας πρέπει μια άλλη διάθεση απέναντι σ' ό,τι μας τυραννά.
Αν υπήρχε δικαιοσύνη εν τω βάθει θα είχαμε άλλη φιλοσοφία (εν βυθώ η αλήθεια, όπως έλεγε ο συνετός Δημόκριτος). Δεν θα είχαμε ανάγκη από κάποιον εθνικό συντονιστή για την καταπολέμηση της διαφθοράς (sic) ή να έχει ρόλο επικοινωνιακό, να μας ενημερώνει δηλαδή (εμάς, την κοινή γνώμη) για ζητήματα πάταξης της διαφθοράς.
Είναι κομμάτι αστείο, αλλά έτσι έχουν τα πράγματα. Οι δικαστές αναγκάζονται να έχουν άλλους δικαστές πάνω από το κεφάλι τους, για τα μάτια του κόσμου βέβαια, διότι η δικαιοσύνη έχει διασπαρεί σε ιδιωτικούς εγκεφάλους. Ολοι εντούτοις γνωρίζουν ότι η διαφθορά είναι παγκόσμιο φαινόμενο που πλήττει βάναυσα τους φτωχούς. Αρα, τόσους αιώνες τώρα, η δικαιοσύνη λειτουργούσε πλημμελώς, αλλ' αυτό ουδένα ένοιαξε, όλα πήγαιναν κατ' ευχήν, μέλι-γάλα… έτσι.
Τώρα πρέπει να νιώθουμε περισσότερο ασφαλείς, περισσότερο αξιοπρεπείς διότι έχουμε εθνικόν συντονιστή κατά της διαφθοράς. Μαζί με τις ανεξάρτητες αρχές και τα τρία ανώτατα όργανα της δικαιοσύνης μπορούμε να ελπίζουμε ότι η δικαιοσύνη δεν θα εξαρτάται από τον εκάστοτε χρηματισμό των λειτουργών της, ότι θα αποδίδεται χωρίς να λαμβάνονται υπ' όψιν τα συμφέροντα των ισχυρών, είτε αυτοί είναι πολιτικοί είτε πάμπλουτοι μεγαλοεπιχειρηματίες. Μπορούμε…
gstamatopoulos@efsyn.gr
