Το «Βερολίνο Αλεξάντερπλατς» του Αλφρεντ Ντέμπλιν γίνεται παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών
Ο θίασος Κανιγκούντα επιχειρεί μια ελεύθερη διασκευή του επικού μυθιστορήματος, κάνοντας έναν παραλληλισμό της Γερμανίας του Μεσοπολέμου με την Ελλάδα της κρίσης. Κι αν απουσιάζει από τη σκηνή ο κεντρικός ήρωας, ο Φραντς Μπίμπερκοπφ, η σκηνοθέτις Μαρία Μαγκανάρη αναδεικνύει τις γυναίκες που εξέδιδε, «αναλώσιμες» τότε και τώρα
Της Εφης Μαρίνου
Το πεντακοσίων σελίδων μυθιστόρημα του Αλφρεντ Ντέμπλιν «Βερολίνο Αλεξάντερπλατς» πρωτοδημοσιεύτηκε το 1929. Ηταν ένα έργο «γι' αυτούς που αναζητούν απ' τη ζωή κάτι περισσότερο από ένα κομμάτι ψωμί». Το 1933 παραδόθηκε από τους ναζί στην πυρά στην πλατεία της Οπερας. Τώρα ο θίασος Κανιγκούντα επιχειρεί μια ελεύθερη διασκευή του. Το «Αλεξάντερπλατς» παρουσιάζεται σε διασκευή-σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη στην «Πειραιώς 260», στις 22 και 23 Ιουνίου στις 11 το βράδυ.
Ηρωας του μυθιστορήματος ο Φραντς Μπίμπερκοπφ. Μετά από τέσσερα χρόνια εγκλεισμού -είχε σκοτώσει τη φιλενάδα του- αποφυλακίζεται. Προσπαθεί να ζήσει τίμια, αλλά όλα τον οδηγούν στην προηγούμενη παραβατική ζωή του.
Στην παράσταση ο κεντρικός ήρωας είναι απών. Υπάρχει μέσω της σκηνικής παρουσίας των ερωμένων του, των γυναικών που εξέδιδε. Είναι οι «αναλώσιμες» γυναίκες του μυθιστορήματος, που βρίσκονται στο φόντο της ιστορίας, που εγκαταλείπονται, που κάποτε δολοφονούνται. Σ' αυτά τα γυναικεία πρόσωπα πάτησε η διασκευή του έργου, ενώ συγχρόνως «συνομιλεί» με κείμενα των Μπένγιαμιν, Ντιξ, Λεβινάς, καθώς και με την ταινία του Φασμπίντερ.
«Εξαρχής διαπράττουμε μιαν “αυθαιρεσία” εξορίζοντας τον κεντρικό ήρωα», μας λέει η Μαρία Μαγκανάρη. «Η γραφή του μυθιστορήματος θυμίζει τον “Οδυσσέα” του Τζόις, η δομή είναι αποσπασματική, έχει τον χαρακτήρα κολάζ. Στη μέση της δράσης παρεμβάλλονται κάποιο τραγούδι, ιατρικές ανακοινώσεις, ένα μετεωρολογικό δελτίο. Οταν ξεκίνησα να δουλεύω το κείμενο, με έβαλε σε σκέψεις ένα γεγονός της επικαιρότητας: η δημοσιοποίηση των φωτογραφιών εκδιδόμενων γυναικών προκειμένου να “προστατευτεί” η δημόσια υγεία. Και μου ήρθαν στον νου μου και άλλα περιστατικά φαλλοκρατισμού, παρόμοιας βίας, όπως η διαπόμπευση της Λένας Κιτσοπούλου με τη δημοσίευση γυμνών φωτογραφιών της από ταινία, λες και είναι πορνοστάρ. Στάθηκα λοιπόν στο υποκειμενικό των γυναικών του έργου, στις παράπλευρες απώλειες που έχει πάνω τους η διαδρομή του ήρωα».
Τρεις γυναίκες μονολογούν αλλά και συνδιαλέγονται σ’ έναν δημόσιο χώρο. Εκεί αναδύεται το κοινωνικοπολιτικό κλίμα της Γερμανίας του Μεσοπολέμου: ανεργία, προλεταριάτο, φτώχεια, εγκληματικότητα, άνοδος του φασισμού.
«Δεν ήταν πρόθεσή μας να πολιτικολογήσουμε, παρόλο που πολιτικός άξονας υπάρχει, δεν γίνεται διαφορετικά μ’ αυτό το κείμενο. Ο Μαξ Χορκχάιμερ το 1939 έγραφε: “Οποιος δεν θέλει να μιλήσει για τον καπιταλισμό θα πρέπει να σωπαίνει και για τον φασισμό”. Τα έχουμε ακούσει όλα τα τελευταία χρόνια που ο δημόσιος λόγος περί κρίσης αποτελεί ένα μόνιμο ηχητικό background. Αναρωτηθήκαμε τι περιεχόμενο και μορφή μπορεί να έχει μια σκηνική δράση/λόγος που θέλει να συστήνεται ως “πολιτική”. Ποια είναι τα πραγματικά ταμπού που θα πρέπει να σπάσει; Βασανιστήκαμε πολύ πάνω στο θέμα του τι σημαίνει σήμερα “αποστασιοποίηση”, υποκριτικοί κώδικες, μπρεχτικό ύφος. Το ζήτημα ήταν η δημιουργία ενός καλλιτεχνικού γεγονότος».
Αλλά πόσο ρατσιστής, φαλλοκράτης είναι ο Ελληνας;
«Το παλιό τρίπτυχο “πατρίς-θρησκεία-οικογένεια” είχε μπει στη σίγαση μετά τη μεταπολίτευση, με τον πολιτικό εκσυγχρονισμό, την απελευθέρωση των γυναικών, το άνοιγμα στην εργασία. Πιστεύω όμως ότι απλά μεταμορφώθηκε σε κάτι άλλο. Το λάιφ στάιλ της δεκαετίας του ’90 εμπεριείχε κατεξοχήν φαλλοκρατικά στοιχεία. Και να που σήμερα αυτός ο λόγος μεταμορφώνεται ξανά, οξύτερος. Και δυστυχώς όχι μόνο εκφρασμένος από την ακροδεξιά. Αναγνωρίζεται σε πολλά θέματα: πώς αντιμετωπίζουμε την οικογένεια, τον ανδρισμό, τη διαφορετικότητα».
Κεντρικό στοιχείο στην παράσταση είναι η συνομιλία της πρόζας με τραγούδια που ερμηνεύονται ζωντανά. Μελοποιήθηκαν διάσπαρτοι στίχοι λαϊκών τραγουδιών της εποχής του μυθιστορήματος.
«Τα πρόσωπα θυμίζουν την Ελλάδα του 2013, της οικονομικής κρίσης, της κρίσης της δημοκρατίας, της ανόδου του φασισμού. Κι αν εκεί τότε, για πρώτη φορά οι γυναίκες βγήκαν μαζικά στην κοινωνία και την αγορά εργασίας και έγιναν το φτηνό καύσιμο στις μηχανές του συστήματος, τι συμβαίνει εδώ, σήμερα; Οι γυναίκες στην Ελλάδα (όπως και οι μετανάστες) παραμένουν ο εύκολος στόχος κάθε είδους βίας. Στη Γερμανία του Μεσοπολέμου ο ναζισμός απέκτησε το αποτρόπαιο πρόσωπο που όλοι ξέρουμε. Τι πρόσωπο έχει ο “δικός μας” εγχώριος φασισμός;».
INFO: Φεστιβάλ Αθηνών – Πειραιώς 260 (Ε). Πρωτότυπη μουσική και τραγούδια: Νίκος Ντούνας. Φωτισμοί: Μαρία Γοζαδίνου. Σκηνικά-κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα. Παίζουν: Ανθή Ευστρατιάδου, Σύρμω Κεκέ, Μαρία Μαγκανάρη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου. 22-23 Ιουνίου στις 23.00.
