ΕΙΚΟΝΕΣ Αrt

Η ανασφάλεια κυριεύει ολοένα και περισσότερα τμήματα του πληθυσμού, έτσι που στο τέλος οι κάτοικοι μιας περιοχής να αισθάνονται ξένοι στον ίδιο τους τον τόπο. Η γειτονιά τους σήμερα φαντάζει άδεια, σκοτεινή, αφιλόξενη, διαφορετική. Ο χώρος γίνεται ανοίκειος, εχθρικός.

Η μεθοδευμένη και στοχευμένη καλλιέργεια του φόβου τρομοκρατεί και υποτάσσει. Κάνει τον κάτοικο ευάλωτο, ανίσχυρο. Εύκολη λεία και έρμαιο των επιλογών της εξουσίας, αλλά, το πιο ανησυχητικό και επικίνδυνο, και της ξενοφοβίας, της μισαλλοδοξίας και τελικά του ρατσισμού

Του Τάση Παπαϊωάννου*

Η Αθήνα, παρ' όλα τα εγγενή της προβλήματα, σε πείσμα του άναρχου και ασχεδίαστου τρόπου ανάπτυξής της (ή μήπως ακριβώς λόγω αυτού;), παρέμεινε μια πόλη ζωντανή και ασφαλής όλο το 24ωρο. Το περιβόητο zoning που κατακερμάτιζε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις δημιουργώντας περιοχές αβίωτες, η Αθήνα ιστορικά το είχε αποφύγει με τεράστιο όφελος!

Στις μέρες μας, όμως, φαίνεται να χάνει σιγά σιγά αυτό το πολύτιμο και διαχρονικό αγαθό. Μέσα στο σώμα της δημιουργούνται θύλακοι με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, έτσι που στο τέλος να συγκροτούνται μικρές ανεξάρτητες πόλεις μέσα στην πόλη. Αποκτά ιδιότυπα σύνορα στο εσωτερικό της. Ενώ ο αστικός ιστός παραμένει αναλλοίωτος, ο κοινωνικός ιστός αντίθετα κατακερματίζεται και διαλύεται. Ενας υφέρπων φόβος διαχέεται παντού και θρυμματίζει τη συγκρότηση της πόλης ως Όλον, τη διαιρεί σε επί μέρους θραύσματα που βρίσκονται ασύνδετα το ένα από το άλλο. Οι περιοχές αυτές χρωματίζονται και σταδιακά αποκτούν χαρακτηριστικά γκέτο.

Ο φόβος και η ανασφάλεια κυριεύουν ολοένα και περισσότερα τμήματα του πληθυσμού, έτσι που στο τέλος οι κάτοικοι μιας περιοχής να αισθάνονται ξένοι στον ίδιο τους τον τόπο. Η γειτονιά τους, εκεί που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και έζησαν, σήμερα φαντάζει άδεια, σκοτεινή, αφιλόξενη, διαφορετική. Ο χώρος γίνεται ανοίκειος, εχθρικός. Η μεθοδευμένη και στοχευμένη καλλιέργεια του φόβου τρομοκρατεί και υποτάσσει. Κάνει τον κάτοικο ευάλωτο, ανίσχυρο, έτοιμο να συναινέσει σε κάθε απόφαση, σε κάθε ενέργεια που του υπόσχεται δήθεν ασφάλεια απέναντι σ’ ένα αύριο που μοιάζει αβέβαιο και επισφαλές. Γίνεται έτσι εύκολη λεία και έρμαιο των επιλογών της εξουσίας, απλό πιόνι στις αποφάσεις των εκάστοτε κυβερνώντων. Το πιο ανησυχητικό και επικίνδυνο, όμως, είναι ότι πολλοί εξ αυτών πέφτουν στην παγίδα της ξενοφοβίας, της μισαλλοδοξίας και τελικά του ρατσισμού και του νεοναζισμού που υπονομεύουν πλέον ανοικτά το δημοκρατικό πολίτευμα και τους θεσμούς.

Μια πόλη που επιτηρείται σε 24ωρη βάση από τις κάμερες του «Μεγάλου Αδελφού», είναι μια πόλη σε διαρκή επισφάλεια. Οι διπλές πόρτες ασφαλείας σε τράπεζες και καταστήματα, οι security, οι συνοδοί ασφαλείας και οι κάθε είδους σωματοφύλακες, τα μηχανήματα ανίχνευσης μεταλλικών ή άλλων αντικειμένων, οι συναγερμοί, οι βλοσυροί πάνοπλοι αστυνομικοί στις γωνίες των δρόμων και οι μηχανές με τις σειρήνες που τρέχουν δαιμονισμένα σε κάθε κατεύθυνση, έχουν μεταφέρει εντός της πόλης τις συνθήκες ενός αόρατου πολέμου. Ολοι κοιτούν όλους καχύποπτα.

Τα σπίτια μετατρέπονται σιγά σιγά σε φρούρια. Ψηλές μάντρες περιβάλλουν σαν αρχαία τείχη τα οικόπεδα, κάγκελα που καταλήγουν σε αποτρεπτικές λόγχες, κάμερες κλειστού κυκλώματος, σιδερόφρακτες πόρτες, φώτα και προβολείς που μένουν ανοικτοί μέρα-νύχτα. Κι όμως όλα αυτά δεν είναι αρκετά για να κρατήσουν μακριά τον φόβο που ελλοχεύει και πανικοβάλλει. Τον φόβο που φώλιασε προοδευτικά μέσα στο μυαλό και στις συνειδήσεις των πολιτών και χαρακτηρίζει δυστυχώς την καθημερινότητά τους.

Οι άνθρωποι κλείνονται ολοένα και περισσότερο στον εαυτό τους, κλειδαμπαρώνονται στο προσωπικό τους κελί, εγκαταλείποντας οριστικά τον δημόσιο χώρο της πόλης, που ερημώνει. Μοναδικό παράθυρο στη ζωή, το γυάλινο παράθυρο της τηλεόρασης. Αυτό ενημερώνει, ακόμη και για αυτά που συμβαίνουν λίγα μόλις τετράγωνα από το σπίτι τους, αυτό τροφοδοτεί και ενισχύει έμμεσα ή άμεσα τα φοβικά σύνδρομα, παρουσιάζοντας μεγεθυσμένα και παραμορφωτικά τα γεγονότα της καθημερινότητας. Ο κόσμος δεν είναι πια αυτός των πραγματικών γεγονότων, αλλά η διαστρεβλωμένη και πολλές φορές πλασματική εκδοχή τους. Το γεγονός αυτό οδηγεί ακόμη περισσότερο στην απομόνωση και στην περίκλειση στον ιδιωτικό-ασφαλή χώρο του σπιτιού.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Πολ Βιριλιό (Paul Virilio), ότι «σημάδι αυτής της μεγάλης περίκλεισης, η εκθετική ανάπτυξη των Gated Communities και η επιστροφή της κλειστής πόλης, κυρίως στις ΗΠΑ, όπου πολλές δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανοί κλείνονται, εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, αναζητώντας την έσχατη άνεση, της ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. Πόλεις ιδιωτικές, προστατευμένες από την ηλεκτρονική τους περίφραξη, κάμερες επιτήρησης και φρουρούς».

Πώς γίνεται όμως δίπλα στους πάνοπλους σαν αστακούς αστυνομικούς, στις κάμερες που «εποπτεύουν» κάθε κίνηση, η εγκληματικότητα να αυξάνεται, η εμπορία ναρκωτικών να έχει φτάσει στο ζενίθ, οι κάθε λογής μαφίες να δρουν ανενόχλητες; Τι ακριβώς φυλάνε οι αστυνομικοί μας; Ποιους ελέγχουν, ποιους συλλαμβάνουν; Τους δεκαπεντάχρονους που αντιστέκονται και ονειρεύονται έναν κόσμο διαφορετικό, δικαιότερο, που παλεύουν να κάνουν την ουτοπία πραγματικότητα; Αυτούς που ακόμη βγαίνουν στους δρόμους και διεκδικούν το αυτονόητο δικαίωμα στη ζωή και με τη φυσική τους παρουσία ζωντανεύουν τον δημόσιο χώρο, τους μετανάστες που παλεύουν για ένα κομμάτι ψωμί; Κι όλοι οι έμποροι ναρκωτικών πως περνούν απαρατήρητοι, σαν τάχατες να’ ναι αόρατοι μπροστά από τα «άγρυπνα μάτια» των φρουρών της τάξης; Ή, μήπως, τάξη εννοούν την πάταξη κάθε προσπάθειας αντίδρασης σε αυταρχικά και απάνθρωπα συστήματα διακυβέρνησης;

Οι συμμορίες πολλαπλασιάζονται, οι μαφίες, ξένες και ντόπιες, τέμνουν και ανατέμνουν την πόλη στις δικές τους ματωμένες επικράτειες. Η παραβατικότητα ανθεί, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί στις ερημωμένες περιοχές. Η πόλη μετατρέπεται σε ζούγκλα. Ο ισχυρότερος επιβάλλεται και επικρατεί. Πόλεμος διεξάγεται στην πόλη. Πόλεμος επιβίωσης!

Και μια ακόμη σκέψη. Όποτε οι συλλογικότητες των κατοίκων διεκδικούν έναν εγκαταλελειμμένο χώρο (π.χ. Αγορά Κυψέλης, άδεια νεοκλασικά που ρημάζουν, πλατείες και αστικά κενά) και συμμετέχουν στη διαμόρφωση και μετατροπή τους σε «κοινωνικούς πυκνωτές» της περιοχής τους, τότε, αντί να βρουν αρωγό και συμπαραστάτη το κράτος ή την τοπική αυτοδιοίκηση, τους βρίσκουν απέναντί τους. Αυτού του είδους η «κατάληψη» είναι απαγορευμένη και επικίνδυνη, ενώ η «μαζική κατάληψη» πλατειών, δρόμων, πάρκων από τις διάφορες συμμορίες που λυμαίνονται την πόλη δεν είναι επικίνδυνη; Αυτή δεν απαγορεύεται ή μην τυχόν καλύπτεται και προστατεύεται κιόλας από τους υπερασπιστές της τάξης;

Τι είδους πολιτισμός είναι αυτός, ο «Δυτικός», που εμφανίζεται μάλιστα ως πολιτισμός της προόδου, της δημοκρατίας και της ελευθερίας, ο οποίος δεν προσφέρει στους πολίτες του το πλέον αυτονόητο, στοιχειώδες και αναγκαίο πράγμα στη ζωή, την ασφάλεια;

……………………………………………………………………………..

*Αρχιτέκτων-Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ