Της Εφης Μαρίνου
Κλόουν, άγιοι, σωτήρες, η Παναγία, υπηρέτες και δικηγόροι, μεθυσμένοι παπάδες από τον Γάμο της Κανά, κουτσοί και τυφλοί που θεραπεύονται. Πράγματα και θαύματα που διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια και των «θεατών», δηλαδή των ίδιων των ηθοποιών που παίζουν όλους αυτούς τους απίθανους τύπους στο έργο του Ντάριο Φο, «Μιστέρο Μπούφο». Το παράδοξο κείμενο του νομπελίστα Ιταλού θεατρικού συγγραφέα ανέβηκε στο «Θησείο», σε μετάφραση και σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου.
Πρόκειται για ένα θεατρικό έργο μονολόγων, διαλόγων και αφήγησης, όπου «συνυπάρχουν» μέχρι και σκηνές «πλήθους». Βασίζεται στη μίξη μεσαιωνικών έργων, βιβλικών ιστοριών και τοπικών θεμάτων. Ο Ντάριο Φο ανακάλυψε δίπλα στο ρέον κείμενο ορισμένων θρησκευτικών δραμάτων κάποιες κωμικές σκηνές.
Δηλαδή, παράλληλα με την επίσημη βιβλική ιστορία, «έτρεχε» μια αστεία στιγμή, μια παράθεση από το πουθενά -για παράδειγμα η εμφάνιση ενός διαβόλου ως κλόουν. Αρχισε να τα δουλεύει και να τα παίζει μόνος του.
«Τα κείμενα έχουν απίστευτη λογοτεχνική αξία, γλώσσα και ύφος», λέει ο Θωμάς Μοσχόπουλος. «Αλλωστε το σκεπτικό τής Ακαδημίας για τη βράβευσή του με το Νόμπελ, σχετιζόταν μ΄ αυτό ακριβώς: τη συνέχιση της παράδοσης μ’ έναν απολαυστικά θεατρικό τρόπο. Θα έλεγες ότι πρόκειται για νούμερα «επιθεωρησιακού», χαρακτήρα, υψηλής όμως κλάσης.
Παρά τον έντονο κοινωνικό σχολιασμό η σάτιρα είναι λεπτή, διακριτική. Η μεσαιωνική εποχή των δραμάτων προσφέρει άλλοθι για το «στρατευμένο», το άμεσα πολιτικό. Είναι γνήσια λαϊκό και καθόλου λαϊκίστικο. Ο θεατής, όχι μόνο της δεκαετίας του ’60 αλλά και ο σημερινός, καταλαβαίνει τα πάντα».
Μεγάλο σκάνδαλο
Το έργο σχολιάζει με αναρχικό χιούμορ την πολιτική και θρησκευτική δύναμη της μεσαιωνικής ευρωπαϊκής εξουσίας. Η θεολογική τάξη ανατρέπεται, τα πρόσωπα της Βίβλου (Χριστός, Παναγία, άγιοι) αναμιγνύονται με πεζές μορφές της καθημερινότητας. Στην δεκαετία του ΄80 το εμφανώς αντιπαπικό κείμενο προκάλεσε μέγα σκάνδαλο.
Την Ανάσταση του Λαζάρου, για παράδειγμα, ο Φο την εμπνεύστηκε από μια μεσαιωνική τοιχογραφία στην Κάτω Ιταλία. Ανάμεσα στον κόσμο που παρακολουθούσε το θαύμα, κάποιος έκλεβε ένα πορτοφόλι… Ετσι ο συγγραφέας άδραξε την ευκαιρία να μιλήσει για τους ανθρωπάκους που εμφανίζονται να «κλέβουν» στη σύγχρονη κοινωνική τοιχογραφία.
Σε κάποιο άλλο επεισόδιο, τόπος δράσης είναι η ταβέρνα όπου παρατίθεται ο Μυστικός Δείπνος. Ενώ η ταβερνιάρισσα σερβίρει τους μαθητές και τον Χριστό, στη διπλανή αίθουσα ένας γελωτοποιός παίζει χαρτιά με αλήτες…
Οταν εισβάλλει ο Χάρος με το πρόσωπο μιας γυναίκας, ο γελωτοποιός τη φλερτάρει για να σώσει το τομάρι του. Ομως ο Χάρος είναι εκεί για τον Χριστό. Ο τυφλός και ο κουτσός θεραπεύονται από τον Χριστό που περνά δίπλα τους κουβαλώντας τον σταυρό του. Ο τυφλός θεωρεί εαυτόν ευτυχή, ο κουτσός στενοχωριέται γιατί χάνει τη δουλειά του, τη ζητιανιά…
Το 1969 ο βιρτουόζος κλόουν Φο παρουσίασε για πρώτη φορά το «Μιστέρο Μπούφο» με τεράστια επιτυχία -ακόμα και σε γήπεδα- σε μια one-man επίδειξη. Το έργο επηρέασε πολλούς νέους ηθοποιούς και συγγραφείς προς την κατεύθυνση ενός είδους όπου δεν υπάρχουν δραματικοί ρόλοι, αλλά αφήγηση λαϊκών παραμυθιών.
Με κέντρο τον ηθοποιό
Η παράσταση του Μοσχόπουλου είναι χωρίς σκηνικό, χωρίς μουσική, χωρίς φωτισμούς. «Το κείμενο ζητά απόλυτη αφαίρεση και συνειδητότητα από τον ηθοποιό» λέει ο σκηνοθέτη. «Χωρίς καθόλου τερτίπια, στη μέση της σκηνής, βρίσκεται ο άνθρωπος γυμνός με την τέχνη του. Αν δεν φτάσει το πράγμα σε ρεσιτάλ ερμηνείας δεν έχει κανένα νόημα».
Και συνεχίζει: «Με τόσο γερό κείμενο δεν υπάρχει καταλληλότερη στιγμή για να επιστρέψουμε σε κάτι που έχει χαθεί.Την ουσιαστική παρουσία του ηθοποιού στη σκηνή.
Εδώ και δεκαπέντε χρόνια οι ηθοποιοί συνήθισαν να παίζουν το ίδιο πράγμα, γιατί ένα ολόκληρο σύστημα αυτό ζητάει: την ασφάλεια του «να ξέρω τι θα δω». Στην ουσία δεν σκηνοθετώ. Επιβλέπω και βοηθώ τον ηθοποιό σ΄ ένα ρόλο πραγματικά ακροβατικό.
Είναι οι στιγμές που συνειδητοποιείς ότι αυτή η μορφή τέχνης μάς αφορά άμεσα, ειδικά σήμερα που χαθήκαμε στις άπειρες δραματικές σχολές. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία πρέπει να κλείσουν. Δεν χρειαζόμαστε διακόσιους νέους ηθοποιούς κάθε χρόνο. Που να απορροφηθούν, όταν μάλιστα κανείς απ' αυτούς δεν ενδιαφέρεται να πάει στην επαρχία;».
Παίζουν -πολλές φορές, δεκαπέντε ρόλους ο καθένας- οι εξαιρετικοί ηθοποιοί: Αννα Μάσχα, Αργύρης Ξάφης, Γιώργος Χρυσοστόμου, Κώστας Μπερικόπουλος, Αννα Καλαϊτζίδου, Θάνος Τοκάκης. Ο Θωμάς Μοσχόπουλος και η ομάδα του ανέλαβαν και την παραγωγή. «Οταν στερεύουν τα μέσα, κινητοποιείσαι. Ή θα εκτεθούμε ή θα τα βγάλουμε πέρα. Η κρίση σαν να μας συνέφερε λιγάκι.
Ας εγκαταλείψουμε τη μούγκα και ας συνεννοηθούμε. Βλέπουμε γύρω μας εκδηλώσεις απόγνωσης, συστηματική πλύση εγκεφάλου και συμπεριφορές όχι απλώς ακραίες αλλά κανιβαλικές. Χωρίς να είμαι φύσει αισιόδοξος, τελευταία, παρατηρώ ότι τα πράγματα έγιναν καλύτερα στον χώρο.
Οι καλλιτέχνες, ψώνια από γεννησιμιού τους, χαμήλωσαν τους τόνους. Βρίσκουμε πάλι ένα είδος χιούμορ. Η πρόβα από μπελάς ξανάγινε καταφύγιο. Εύχομαι το κοινό να υπολογίσει στο περικομμένο του βαλάντιο και την τέχνη. Αν όχι, προσωπικά, δεν θα ψάξω για προστάτες και πάτρωνες».
infο: Τουρναβίτου 7, τηλ 210-3255444
