ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Art
του Librofilo
(www.librofilo.blogspot.com)
Jean Echenoz «Αστραπές». Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης. Εκδόσεις Πόλις, σελ. 152
Ζέφη Κόλια «Λώρα, η τελευταία των Μαρξ». Εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 370
Η μυθιστορηματική βιογραφία είναι ένα υβριδικό είδος, το οποίο απαιτεί λεπτές ισορροπίες και περίτεχνους χειρισμούς καθώς ο συγγραφέας καλείται να ενσωματώσει αρμονικά τα ιστορικά στοιχεία της ζωής του βιογραφούμενου προσώπου με τη μυθοπλασία, κατά τέτοιο τρόπο ώστε από τη μια να κρατήσει ζωηρό το ενδιαφέρον του αναγνώστη και από την άλλη να μην ξεστρατίσει σε πράγματα και καταστάσεις που απέχουν από την πραγματικότητα.
Κι αυτό το νήμα, της μυθιστορηματικής βιογραφίας, είναι που συνδέει δύο ενδιαφέροντα βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Ο στιλίστας Γάλλος συγγραφέας Jean Echenoz, στη νουβέλα του «Αστραπές» («Des Eclairs», σε υπέροχη μετάφραση του Κυριακίδη) ασχολείται με τη ζωή του μεγαλοφυούς και ιδιόρρυθμου φυσικού και εφευρέτη Νίκολα Τέσλα (1856-1943), ενώ η Ζέφη Κόλια στο ιστορικοφανές μυθιστόρημά της επικεντρώνεται στις τελευταίες ημέρες του θρυλικού ζεύγους Πολ Λαφάργκ και Λώρας Μαρξ.
Με τις «Αστραπές», ο Εσνόζ ολοκληρώνει μια άτυπη (θαυμάσια) τριλογία μυθιστορηματικών βιογραφιών ξεχωριστών ιστορικών προσώπων –οι άλλες δύο: «Ραβέλ» για τον γνωστό συνθέτη και «Δρόμος αντοχής» για τον Τσέχο δρομέα Εμίλ Ζάτοπεκ– με επεισόδια του ταραγμένου βίου μιας πραγματικής ιδιοφυΐας (με όλη τη σημασία της λέξης), του Νίκολα Τέσλα.
O Εσνόζ βαφτίζοντας τον κεντρικό χαρακτήρα Γκρέγκορ προσδίδει μια καφκική νότα στην πλοκή/ζωή του ήρωά του, ο οποίος ήταν μια προσωπικότητα από αυτές που αποκαλούμε «bigger than life», με εφευρέσεις και σχέδια που άλλαξαν την πορεία της ανθρωπότητας, ενώ παράλληλα, δεν μπορούσε να προσαρμοστεί στις κοινωνικές συνθήκες της εποχής του, ούτε να διαχειριστεί την τεράστια επιτυχία του, καταλήγοντας να στηρίζει την επιβίωσή του στην «καλοσύνη των ξένων».
Ο συγγραφέας παρακολουθεί την πορεία του Γκρέγκορ, σε τριτοπρόσωπη αφήγηση, από τη γέννησή του σε ένα χωριό της Κροατίας, έως τον θάνατό του. Τη μετανάστευσή του στις ΗΠΑ, την εμπλοκή του με τους Εντισον και Ουεστινγκχάους ή τον Τζ.Π. Μόργκαν, τις εφευρέσεις του, την τεράστια επιτυχία του με το «εναλλασσόμενο ρεύμα», το κλέψιμο των ιδεών του από διάφορους πιο πονηρούς (ή και πιο ικανούς εμπορικά) από αυτόν, την ανικανότητά του να σκεφτεί επιχειρηματικά και την (έως παραφροσύνης) αδυναμία του να συνεχίζει να σκέφτεται ιδέες που χρειάστηκαν δεκαετίες για να πραγματοποιηθούν. Ο Εσνόζ εστιάζει στις εμμονές του Γκρέγκορ, στον φόβο για τα μικρόβια, στην αδιαφορία του για τα χρήματα, στη λατρεία του για τα περιστέρια, στη μοναξιά του.
Ελεγειακή και αναστοχαστική η νουβέλα του Γάλλου συγγραφέα, γραμμένη με τον γνωστό μινιμαλιστικό του τρόπο, απογειώνεται στις σελίδες της παρακμής του λαμπερού αυτού μυαλού το οποίο έπεσε θύμα των δικών του επιλογών αλλά και της αδυναμίας του να «προσαρμοστεί» στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι, όντας ένας άνθρωπος μόνο για «τα μεγάλα», ενώ στην πραγματικότητα, είναι «τα μικρά» που καθορίζουν τη ζωή.
Σε διαφορετικό ύφος κινείται η Ζέφη Κόλια στη μυθιστορηματική βιογραφία της. Από την αρχή του βιβλίου είναι ευδιάκριτη η ενδελεχής έρευνα της συγγραφέως σε ιστορικά γεγονότα, που καλύπτουν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως και τα πρώτα χρόνια του 20ού. Το μεταίχμιο μιας εποχής, η βίαιη μετάβαση ενός κόσμου στη βιομηχανική εποχή, οι ιδέες και οι εξεγέρσεις (μεγάλες και μικρές) που πνίγηκαν στο αίμα, δεν συγκροτούν μόνο το ιστορικό περίγραμμα του κειμένου, αλλά διαμορφώνουν και τον αφηγηματικό ορίζοντα και, εν πολλοίς, το ψυχολογικό υπόστρωμα των ηρώων.
Η Κόλια θέτοντας στο κέντρο της ιστορικής μυθοπλασίας της τη Λώρα Μαρξ (1844-1911), δεύτερη κόρη του Καρλ Μαρξ και της βαρόνης Τζένης φον Βεστφάλεν, και τον Πολ (Πάμπλο) Λαφάργκ (1842-1911), τον «αιώνιο επαναστάτη» Κρεολό, συγγραφέα του διάσημου βιβλίου «Δικαίωμα στην τεμπελιά», παρακολουθεί μέσα από την ιστορία του ζευγαριού ―και την κοινή τους πορεία από την ερωτική τους γνωριμία― την ιστορία των ιδεών και των κινημάτων, παραθέτει περιστατικά της καθημερινότητας, ατομικές και συλλογικές τραγωδίες, στήνοντας εν τέλει μια τοιχογραφία εποχής, ενώ από τις σελίδες της παρελαύνουν δεκάδες προσωπικότητες που καθόρισαν την παγκόσμια ιστορία.
Με αφορμή τη διπλή αυτοκτονία του ζεύγους Λαφάργκ/Μαρξ, τον χειμώνα του 1911, η συγγραφέας παραθέτει κομβικά γεγονότα της ζωής τους, προσπαθεί να ψυχογραφήσει τους (τόσο διαφορετικούς) χαρακτήρες τους, γοητεύεται (εμφανώς) από τις πολύτροπες προσωπικότητές τους, δηλαδή την ψυχρή και πανέμορφη Λώρα της αριστοκρατικής καταγωγής, που η ζωή της εναλλάσσεται από την απόλυτη ένδεια στην πολυτέλεια (κάτι που της είναι αδύνατον να αντισταθεί) κι από τον μαυριδερό και ανυπότακτο, αλλά σπινθηροβόλο και εξωτικό Λαφάργκ (που κουβαλάει όπου πηγαίνει τον αέρα των Τροπικών) με την εγγενή τρέλα και επαναστικότητα.
Γύρω τους κινούνται σαν φιγούρες ενός σκοτεινού χοροδράματος τα πρόσωπα της οικογένειας Μαρξ, ο μόνιμα προβληματισμένος και σε πνευματική αναζήτηση Κάρολος, η ακατάβλητη Τζένη, οι αδερφές της Λώρας, ο «άγιος» (πάντα διαθέσιμος να βοηθήσει οικονομικά) Φρ. Ενγκελς.
Η τραγική μοίρα της οικογένειας των Μαρξ σημαδεύει την πορεία του καλοκουρδισμένου αυτού μυθιστορήματος, απλώνοντας τη βαριά σκιά της καθ΄όλη την (τριτοπρόσωπη κι εδώ) ρέουσα και συνεκτική αφήγηση.
