Της Μαρίνας Κουβέλη
Το 2006 η Μάρθα Φριντζήλα φιλοξενήθηκε στο Φεστιβάλ «Voix des femmes» των Βρυξελλών. Την ίδια βραδιά στην ίδια σκηνή έπαιζαν τρεις γυναίκες από την Αίγυπτο. Το όνομα του συγκροτήματος ήταν Mazaher Ensemble. «Εκατσα να τις δω, γιατί μου κίνησαν από την πρώτη στιγμή την περιέργεια. Μαγεύτηκα αμέσως και καταλήξαμε να τζαμάρουμε μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Μέσα σε πέντε λεπτά είχαν σηκώσει ολόκληρο το θέατρο στο πόδι» θυμάται η Μ. Φριντζήλα.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα έψαχνε την αφορμή που θα την έφερνε ξανά σε επαφή με τις τρεις Αιγύπτιες. Και πράγματι τη βρήκε. Σε λίγες μέρες, την Τετάρτη 10 Ιουλίου, στο Παλαιό Ελαιουργείο του Δήμου Ελευσίνας οι Mazaher Ensemble μαζί με τη Μ. Φριντζήλα και τη Μαρία Φαραντούρη θα βρεθούν στη σκηνή για ένα τελετουργικό ταξίδι με ρυθμούς και ηχοχρώματα από όλο τον κόσμο. Από τον ψίθυρο στη ρυθμική έκρηξη, από το χθες στο σήμερα, από την Ανατολή στη Δύση.
«Φέτος στο Θερινό και Αττικό Σχολείο Αρχαίου Δράματος, που επιμελούμαι, έχουμε θέμα τις «Βάκχες». Αμέσως σκέφτηκα πως αυτές οι γυναίκες, που εκπροσωπούν τη θεραπευτική μουσική ζαρ, ήταν οι καταλληλότερες για να κλείσουμε τις εκδηλώσεις μας. Τις προσκάλεσα και αμέσως ανταποκρίθηκαν».
Οι «Mazaher Ensemble» είναι ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα συγκροτήματα στα οποία οι γυναίκες έχουν ηγετικό ρόλο. Είναι συνδεδεμένα με την αρχαιότερη παράδοση της θεραπείας μέσω της μουσικής, που πραγματοποιείται στην Αίγυπτο. Η τελετουργία περιλαμβάνει χορό με τη συνοδεία κρουστών και τραγουδιού. Στόχος της είναι η συμφιλίωση και η αρμονική συμβίωση με τις πνευματικές δυνάμεις που κατοικούν μέσα μας. «Πρόκειται για ένα προϊσλαμικό δρώμενο, που δεν έχει καμία σχέση με πολιτική και κοινωνική απόχρωση» εξηγεί η Μάρθα Φριντζήλα. «Βάση του είναι η μητριαρχία, γι' αυτό και μοιάζει με τελετή που υπενθυμίζει πως η γυναίκα κρατούσε και εξακολουθεί να κρατά τα μυστήρια της ζωής. Η εμπειρία είναι εξαγνιστική. Μια σωματική και πνευματική κάθαρση, που οδηγεί τους συμμετέχοντες σε γαλήνη και ετοιμότητα να αντιμετωπίσουν τον κόσμο».
Οι γυναίκες μουσικοί του συγκροτήματος Μαζαχέρ είναι οι Ουμ Σάμεχ, Ουμ Χάσαν, Νουρ Ελ Σαμπάχ. Είναι από τις τελευταίες εν ζωή δεξιοτέχνες της θεραπευτικής μουσικής ζαρ στην Αίγυπτο. Οι μελωδίες τους είναι εμπνευσμένες από τρία διαφορετικά είδη ζαρ, που υπάρχουν στην Αίγυπτο: την αιγυπτιακή μουσική εκδοχή, τη μουσική ζαρ Abu el Gheit και τη μουσική ζαρ του Σουδάν, που συχνά αποκαλούν αφρικανικό ζαρ. «Οταν τις παρακολουθήσετε, θα καταλάβετε ότι θεραπεύουν με τη μουσική τους. Εχουν φανατικούς ακολούθους. Είναι σαν γυναικείο κίνημα».
Στην Αίγυπτο βέβαια η κοινωνία δεν σηκώνει γυναικεία κινήματα. «Πράγματι. Και όπως φαίνεται, με τον χρόνο τα πράγματα χειροτερεύουν», λέει η Μ. Φριντζήλα. «Ωστόσο πιστεύω πως σε αυτές τις βαθιά καταπιεστικές κοινωνίες η τέχνη λειτουργεί εξαγνιστικά. Ενδεχομένως οι συναυλίες τους να είναι οι τελετές για να διώχνουν την ένταση. Είναι η ευκαιρία τους να εξαλείψουν τις πιέσεις και το άγχος, που τους δημιουργούν διάφοροι κοινωνικοί περιορισμοί, ψαλιδίζοντας από την κίνηση και το ντύσιμο μέχρι τη φωνή και τα όνειρά τους. Στην πραγματικότητα είναι ένα δρώμενο που θέλει να εναρμονίσει τον εσωτερικό κόσμο των συμμετεχόντων με τις εξωτερικές πιέσεις που αυτοί υφίστανται από τις προκλήσεις της καθημερινότητας». Πράγματι η ζαρ θυμίζει σύγχρονο θεραπευτικό τελετουργικό δρώμενο, στο οποίο υπάρχει έντονη μουσική από τύμπανα και πολύς χορός. Εχει διασωθεί στο πέρασμα των χρόνων στην αυθεντική μορφή της σχεδόν χωρίς προσμείξεις διότι -ευτυχώς- δεν επηρεάστηκε από θρησκευτικές αντιλήψεις και πολιτικές παρεμβάσεις. Παλαιότερα είχε θεωρηθεί, λανθασμένα, ως μια μορφή εξορκισμού. Οι άντρες έχουν πάντα δευτερεύοντες ρόλους στις τελετές ζαρ. «Μη φανταστείτε πάντως ότι πρόκειται για κάποιο ακατανόητο δρώμενο» τονίζει η Μ. Φριντζήλα. «Οι εμφανίσεις τους είναι κανονικότατες συναυλίες, που προσπαθούν να πείσουν τον κόσμο να ζήσει τη ζωή του και να εμπιστευτεί την τέχνη. Να καταλάβει πως, αν δεν κινητοποιηθεί, θα μείνει για πάντα θεατής των καταπιεστικών καταστάσεων που ζούμε».
