Η Ευφροσύνη Δοξιάδη, κόρη τού κορυφαίου αρχιτέκτονα, προσέφυγε στο ΣτΕ και δικαιώθηκε κατά της Πολεοδομίας Μαρκοπούλου, που είχε δώσει άδεια στον νέο ιδιοκτήτη να κατεδαφίσει διώροφο σπίτι στο περίφημο συγκρότημα «Απολλώνιο» του Πόρτο Ράφτη. Τουλάχιστον γλίτωσαν την μπουλντόζα, έπειτα από παρεμβάσεις τής Monumenta, ο νερόμυλος Εμπειρίκου στην Ανδρο και μια κατοικία στο Κάτω Ελληνικό
Της Χαράς Τζαναβάρα
Τριπλή νίκη -αν και σε μια περίπτωση, πύρρειο- κέρδισαν οι υπερασπιστές του αρχιτεκτονικού πλούτου της χώρας μας.. Με σχεδόν ταυτόχρονες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων και του Τμήματος Παραδοσιακών Οικισμών του υπουργείου Περιβάλλοντος έγιναν δεκτές οι παρεμβάσεις της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης MONUMENTA και έτσι κηρύχθηκαν διατηρητέα τρία διαφορετικά δείγματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Πρόκειται για την κατοικία του Κωνσταντίνου Δοξιάδη στο Πόρτο Ράφτη, τον νερόμυλο του Εμπειρίκου στις Στενιές της Ανδρου και μια χαρακτηριστική κατοικία στο Κάτω Ελληνικό.
Το συγκρότημα «Απολλώνιο» στο Πόρτο Ράφτη, απόλυτα ενταγμένο στο φυσικό τοπίο, αποτελεί κορυφαίο δείγμα της φιλοσοφίας του διεθνούς βεληνεκούς Ελληνα πολεοδόμου. Ξεκίνησε από ένα όραμα του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, έπειτα από μια επίσκεψή του στην περιοχή τον χειμώνα του 1958. Περιλάμβανε έναν πρότυπο τουριστικό οικισμό με σεβασμό στην ανθρώπινη κλίμακα και χωρίς αυτοκίνητα, αποκαλύπτοντας πόσο μπροστά ήταν από την εποχή του.
Τα σχέδια ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 1969 και περιλάμβαναν ζώνες κατοικίας, πλατείες με πέτρινα πεζούλια, γωνιές για απομόνωση, υπαίθριο θεατράκι, συνεδριακό κέντρο και εκκλησία. Ως πρώτη ύλη επιλέχθηκε η πέτρα, γεγονός που βοηθά στο «καμουφλάζ» των δομημένων όγκων στον περιβάλλοντα χώρο. Ο ίδιος ο Δοξιάδης, που έχει υπογράψει σημαντικά κτίρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ είναι ο εκ θεμελίων σχεδιαστής της υποδειγματικής πόλης Ισλαμαμπάντ στο Πακιστάν, κάνοντας την επίβλεψη όλων των εργασιών, ακόμη και των λεπτομερειών. Ηταν μάλιστα ο… νονός του πρότυπου οικισμού, αφού ο Απόλλωνας συμβολίζει την αρμονία που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση.
«Ο σχεδιασμός του οικιστικού συνόλου αποτελεί σημείο αναφοράς για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα», σημειώνεται στην υπ΄αριθμόν 494/2013 απόφαση του Ε΄ τμήματος του ΣτΕ, που εκδόθηκε μετά από προσφυγή της Ευφροσύνης Δοξιάδη, κόρης του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, κατά της απόφασης της Πολεοδομίας Μαρκοπούλου, με την οποία δόθηκε στους νέους ιδιοκτήτες άδεια κατεδάφισης της κατοικίας του κορυφαίου πολεοδόμου. Στην ίδια απόφαση το ακυρωτικό δικαστήριο αναφέρει ότι η άδεια κατεδάφισης, που είχε εκδοθεί στις αρχές του 2010, αφορούσε αόριστα διώροφη κατοικία στο Πόρτο Ράφτη. «Η απόφαση του ΣτΕ, με την οποία ακυρώθηκε η άδεια κατεδάφισης, αποτελεί σταθμό για το μέλλον της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στη χώρα μας», επισημαίνει σε ανακοίνωσή της η MONUMENTA, η οποία πριν από ένα χρόνο είχε προσφύγει στην Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων ζητώντας τον χαρακτηρισμό της κατοικίας ως διατηρητέας και της περιοχής ως ιστορικού τόπου. Δυστυχώς η κατοικία Δοξιάδη έχει ήδη κατεδαφιστεί.
Η δεύτερη περίπτωση αφορά τον υδρατμόμυλο στην τοποθεσία Πέρα Πάντα στις Στενιές της Ανδρου. Η «Φάμπρικα», όπως είναι γνωστή στους κατοίκους του νησιού, θεωρείται μοναδικό κατάλοιπο της πρώτης φάσης εκβιομηχάνισης στη χώρα μας. Κατασκευάστηκε ως νερόμυλος το 1876 από τον Κωνσταντίνο Εμπειρίκο για να κάνει επεξεργασία σταριού που έφερνε από τη Ρουμανία, με δικά του καράβια. Στα τέλη του 19ου αιώνα έγινε ατμοκίνητος και έπειτα από εκσυγχρονιστικές παρεμβάσεις συνέχισε να λειτουργεί ώς τα μέσα του 20ού αιώνα.
Το πέτρινο συγκρότημα έχει εγκαταλειφθεί, με αποτέλεσμα να έχει υποστεί σοβαρές φθορές, κυρίως στη σκεπή του, που έχει καταρρεύσει ολοσχερώς. Αυτό όμως δεν αφαιρεί κάτι από την αρχιτεκτονική του αξία και δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι σε κάποιους για να ξεκινήσουν, σε απόσταση, μάλιστα, αναπνοής, την κατασκευή νέας κατοικίας. Οι εργασίες διακόπηκαν χάρη στην τελευταία απόφαση της εφορείας νεοτέρων μνημείων.
Το διώροφο κτίσμα στη λεωφόρο Ποσειδώνος στο Κάτω Ελληνικό, που αποτελεί την τρίτη περίπτωση διάσωσης, θεωρείται χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής, που κυριαρχούσε στις αρχές του 20ού αιώνα στην ιδιαίτερης φυσιογνωμίας κηπούπολη του λεκανοπεδίου. Διπλανό κτίριο, ανάλογου ύφους, έχει ήδη κατεδαφιστεί, αλλά και σε αυτό είχαν αρχίσει οι αφαιρέσεις κάποιων διακοσμητικών στοιχείων όταν η υπόθεση έπεσε στην αντίληψη της MONUMENTA.
Ακολούθησε προσφυγή της οργάνωσης στο τμήμα παραδοσιακών οικισμών του υπουργείου Περιβάλλοντος, το οποίο με την υπ΄ αριθμόν 28976 απόφασή του της 7/5/2013 χαρακτήρισε διατηρητέο το κτίριο, προφυλάσσοντάς το από βέβηλες παρεμβάσεις.
