Οταν κάποια απαγορευμένα «ναρκωτικά» αποδεικνύονται τα πιο αποτελεσματικά φάρμακα

 

→Αν, όπως επιβεβαιώνεται από πολλές πρόσφατες έρευνες, η ελεγχόμενη χρήση κάποιων νομικά –αλλά όχι πια ιατρικά ή νευροφαρμακολογικά– απαγορευμένων ουσιών δεν προκαλεί σωματική εξάρτηση και εθισμό αλλά, αντίθετα, συμβάλλει στη θεραπευτική αγωγή κάποιων ασθενών, τότε πώς δικαιολογούνται η αναχρονιστική απαγόρευσή τους και η ποινική δίωξη των χρηστών;

 

Γράφει ο Σπύρος Μανουσέλης

 

Στο προηγούμενο άρθρο μας παρουσιάσαμε τα πιο πρόσφατα και πειραματικά επιβεβαιωμένα επιστημονικά δεδομένα γύρω από κάποιες μάλλον ασαφείς έννοιες όπως εξάρτηση, εξαρτησιογόνες ουσίες και νευροβιολογικοί μηχανισμοί δράσης των «ναρκωτικών» ουσιών.

 

Ελπίζουμε ότι αναδείξαμε επαρκώς ότι τόσο η νομική όσο και η ευρύτερη κοινωνική χρήση αυτών των εννοιών δεν είναι ούτε αθώα αλλά ούτε και επιστημονικά προφανής. Αντίθετα, τις περισσότερες φορές αποδεικνύεται ότι είναι ιδεολογικά και ηθικά φορτισμένη: με τη χρήση αυτών των εννοιών από τις Αρχές επιχειρείται να νομιμοποιηθεί επιστημονικά η αυθαίρετη απαγόρευση και ποινικοποίηση μιας μακράς σειράς από «επιβλαβείς και εξαρτησιογόνες» ουσίες.

 

Πρόθεσή μας, στο σημερινό άρθρο, είναι να παρουσιάσουμε τα συμπεράσματα πρόσφατων επιστημονικών ερευνών που υποδεικνύουν ή μάλλον επιβάλλουν την αδήριτη πλέον ανάγκη να απελευθερωθεί η χρήση ορισμένων απαγορευμένων ουσιών για θεραπευτικούς σκοπούς. Η επιστημονικά αυθαίρετη κατηγοριοποίηση ορισμένων φυσικών ή συνθετικών ψυχοδραστικών ουσιών ως «ναρκωτικών», και συνεπώς η ρητή νομική απαγόρευση της χρήσης τους, δεν έχει μόνο σοβαρές κοινωνικές-οικονομικές διαστάσεις αλλά και τραγικές βιοϊατρικές-θεραπευτικές συνέπειες που, επειδή μέχρι πολύ πρόσφατα δεν είχαν διερευνηθεί επαρκώς, παραβλέπονται συστηματικά από τον Νόμο.

 

Οι ψυχοδηλωτικές ή ψυχεδελικές ουσίες -όπως π.χ. το χασίς, η ψιλοκυβίνη, η μεσκαλίνη, η κοκαΐνη, το LSD κ.ά.- που εδώ και δεκαετίες διώκονται λυσσαλέα ως επικίνδυνες εθιστικές ουσίες, φαίνεται πως τα τελευταία χρόνια επιστρέφουν και μάλιστα ως θεραπευτικές ουσίες ιδιαιτέρως αποτελεσματικές στο να απαλύνουν τον πόνο, να μειώνουν σημαντικά το άγχος ή τον φόβο και να βελτιώνουν συνολικά την ψυχοσωματική διάθεση πολλών ασθενών που υποφέρουν από σοβαρές ασθένειες.

 

Πράγματι, τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν πληθύνει οι έρευνες σε ανθρώπους εθελοντές και όχι μόνο σε πειραματόζωα (ποντίκια ή πιθήκους), όπως συνέβαινε κατά το παρελθόν. Ετσι, μόλις οι νευροεπιστήμες άρχισαν να κατανοούν τις βιοχημικές διεργασίες και τις εγκεφαλικές δομές όπου ασκούν τη δράση τους αυτές οι ψυχοδηλωτικές ουσίες, οδηγήθηκαν σταδιακά στη ριζική αναθεώρηση πολλών εσφαλμένων αντιλήψεων του παρελθόντος. Οπως, για παράδειγμα, το ότι η χρήση αυτών των ουσιών προκαλεί αναπόφευκτα σωματική εξάρτηση, σύνδρομο στέρησης και εθισμό (την τάση δηλαδή να αυξάνει ο χρήστης την ποσότητα της ουσίας που χρειάζεται).

 

Βέβαια, η εμπειρική γνώση της θεραπευτικής δράσης των ψυχοδηλωτικών ουσιών στους ανθρώπους είναι πολύ παλιά, για να μη μιλήσουμε για την από αρχαιοτάτων χρόνων συστηματική χρήση τους σε θρησκευτικές και ψυχαγωγικές τελετές.

 

Ψυχεδελικές αποδράσεις και ιαματικές εφαρμογές

 

Ας περιοριστούμε όμως στη σύγχρονη εποχή: μέχρι το 1972 είχαν ήδη πραγματοποιηθεί εκατοντάδες πρωτοποριακές έρευνες σχετικά με την ευεργετική δράση των διαφόρων ψυχεδελικών ουσιών τόσο κατά την ιατρική αγωγή αποτοξίνωσης αλκοολικών ή ηρωινομανών όσο και για την αντιμετώπιση σοβαρών ψυχολογικών ή και ψυχιατρικών παθήσεων.

 

Κατά τη δεκαετία του 1960 αρχίζει η συστηματική χρήση του LSD, και όχι μόνο ως μέσου έμπνευσης και δημιουργικού πειραματισμού πολλών καλλιτεχνών (μουσικών, ζωγράφων και συγγραφέων), αλλά και ως φαρμακευτικής ουσίας για την αντιμετώπιση ψυχικών διαταραχών.

 

Η διαιθυλαμίδη του d-λυσεργικού οξέος, το περίφημο LSD, συντέθηκε το 1938 στην Ελβετία από τον Αλμπερτ Χόφμαν, ο οποίος μετά από πέντε χρόνια ανακάλυψε τυχαία και πειραματίστηκε ο ίδιος προσωπικά με τις εντυπωσιακές ιδιότητες αυτής της ισχυρής ψευδαισθησιογόνου και ψυχοτρόπου ουσίας.

 

Αργότερα, κατά τα τέλη του 1950 στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, το LSD θα αναδειχθεί σε βασικό πρωταγωνιστή της ψυχεδελικής κουλτούρας των χίπις. Τα θρυλικά «λυσεργικά πάρτι» των χίπις συνοδεύονταν πάντα από τη μουσική «acid rock», έναν ανοίκειο πειραματισμό με τους ήχους της ροκ που επιχειρούσε να μεταφράσει μουσικά τις αλλοιωμένες ή, σύμφωνα με τους χρήστες, τις «διευρυμένες» νοητικές και αισθητηριακές εμπειρίες που προκαλούσε η κατανάλωση του LSD.

 

Ολα αυτά μέχρι το 1972. Διότι από το 1972 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990 όλοι αυτοί οι αντισυμβατικοί και ρηξικέλευθοι ομαδικοί πειραματισμοί με τις ψυχεδελικές ουσίες θα γνωρίσουν μια πρόωρη και εξαιρετικά βίαιη ανακοπή.

 

Αυτή η (απρόβλεπτη;) εξέλιξη συνέβη εξαιτίας της κεντρικής πολιτικής επιλογής να κατασταλεί με κάθε τρόπο η, έως τότε, σχεδόν ελεύθερη διακίνηση των ψυχεδελικών ουσιών, η μαζική χρήση των οποίων έτεινε να γίνει αντι-μόδα που λειτουργούσε ενισχυτικά για τους εναλλακτικούς τρόπους ζωής και σκέψης της «αντικουλτούρας». Τα επόμενα χρόνια, η αναζήτηση της ευφορίας μέσω της κατανάλωσης εξωτικών ουσιών θα αντικατασταθεί απλώς από την ευφορία της κατανάλωσης.

 

Αναγκαιότητα νέων κλινικών ερευνών

 

Οπως συνήθως συμβαίνει με κάθε απαγορευτική και κατασταλτική πολιτική, η αυστηρή ποινικοποίηση της ατομικής ή συλλογικής χρήσης ψυχοδηλωτικών ουσιών δεν προκάλεσε απλώς σοβαρά προβλήματα στους χρήστες, αλλά έμελλε να αποδειχθεί τροχοπέδη και για την επιστημονική πρόοδο σε αυτόν τον νεοσύστατο ερευνητικό τομέα, ενώ δυσκόλεψε αφάνταστα τη ζωή των ερευνητών που επιθυμούσαν να μελετήσουν την ακριβή δράση αυτών των ουσιών στον ανθρώπινο οργανισμό και την ευρύτερη εφαρμογή τους στην ιατρική θεραπευτική πρακτική.

 

Παραδειγματική είναι η περίπτωση των απίστευτων εμποδίων που συνάντησε στην επιστημονική του καριέρα ο Ρικ Ντόμπλιν (Rick Doblin), διαπρεπής κοινωνικός ψυχολόγος και πρόεδρος της Πολυεπιστημονικής Εταιρείας Ψυχεδελικών Μελετών (MAPS: Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies). Η πιο πρόσφατη περιπέτειά του ήταν μια ακρόαση, στις 3 του περασμένου Μαΐου, με υψηλόβαθμα αλλά προκατειλημμένα στελέχη του Πενταγώνου των ΗΠΑ, στην προσπάθειά του να τους πείσει για την πρακτική χρησιμότητα και τη χρηματοδότηση των ερευνών του. «Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1990, όταν οι πιο διορατικοί ελεγκτές του Οργανισμού Ελέγχου Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA) αποφάσισαν ότι στις κλινικές μελέτες για τα παραισθησιογόνα και τη μαριχουάνα η επιστήμη προηγείται της πολιτικής», υποστηρίζει ο Ρικ Ντόμπλιν.

 

Μολονότι στις ΗΠΑ ήδη από τις αρχές του 1990 άρχισε να υποχωρεί σταδιακά ο ασφυκτικός νομικός-απαγορευτικός κλοιός στην έρευνα της θεραπευτικής δράσης των διάφορων ψυχεδελικών ουσιών, ακόμη και σήμερα οι περισσότερες έρευνες χρηματοδοτούνται από ιδιωτικούς φορείς. Στην Ευρώπη αντίθετα βρισκόμαστε ακόμη σε βαθύ σκοτάδι.

 

Για παράδειγμα, πριν από λίγους μόνο μήνες, με πρόσχημα τη βρετανική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, απαγορεύτηκε η πρώτη κλινική δοκιμή που θα διερευνούσε τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν για θεραπευτικούς σκοπούς κάποια παραισθησιογόνα «μαγικά μανιτάρια» που περιέχουν ψιλοκυβίνη, μια ψυχεδελική ουσία για την οποία υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι αμβλύνει τον πόνο και ανακουφίζει από την κατάθλιψη.

 

Την κλινική δοκιμή θα πραγματοποιούσε ο Ντέιβιντ Νατ (David Nutt), διεθνούς φήμης νευροφαρμακολόγος, καθηγητής στο Imperial College του Λονδίνου και πρόεδρος της Βρετανικής Εταιρείας Νευροεπιστήμης, ο οποίος δήλωσε ότι ενώ είχε λάβει το πράσινο φως και την απαραίτητη χρηματοδότηση προκειμένου να ξεκινήσει η έρευνα, τελικά η νομοθεσία ήταν αρνητική: «Ζούμε σ’ έναν κόσμο απόλυτης παράνοιας όσον αφορά τις νομικές ρυθμίσεις περί ναρκωτικών», δήλωσε στηλιτεύοντας δημόσια το γεγονός.

 

Πάντως, εκτός από το αποφασιστικό άνοιγμα της FDA στην έρευνα αυτών των ουσιών, ιδιαίτερα σημαντική αποδείχθηκε και η συμβολή δύο ιδιωτικών αμερικανικών εταιρειών: της MAPS, που ιδρύθηκε στα 1986 από τον Ρ. Ντόμπλιν, και του Ινστιτούτου Ερευνών Heffter, που ιδρύθηκε το 1993. Στον υπόλοιπο κόσμο πρωταγωνιστικό ρόλο παίζουν η Βρετανική Εταιρεία Beckley και η Ρωσική Ψυχεδελική Κοινότητα, οργανώσεις που υποστηρίζουν ερευνητικά προγράμματα και επιφανείς ερευνητές που θέλουν να κάνουν πρωτότυπες κλινικές έρευνες σε διάφορα μέρη του κόσμου (Ελβετία, Ισπανία, Ισραήλ).

 

Οι κλινικές έρευνες που έχουν χρηματοδοτηθεί μέχρι σήμερα από αυτές τις οργανώσεις επικεντρώνονται κυρίως στη θεραπεία μέσω ψυχεδελικών ουσιών διάφορων κεφαλαλγιών, μανιοκαταθλιπτικών επεισοδίων, αντιμετώπιση του άγχους ασθενών που πάσχουν από καρκίνο ή από AIDS, σε προγράμματα απεξάρτησης από το αλκοόλ ή από οπιούχες ουσίες όπως η ηρωίνη και η μορφίνη.

 

Κάθε νέα ψυχοδραστική φαρμακευτική ουσία πριν διατεθεί στο ευρύ κοινό θα πρέπει να έχει περάσει επιτυχώς ένα διεθνώς αναγνωρισμένο ερευνητικό πρωτόκολλο που περιλαμβάνει τρία στάδια: 1) το στάδιο της ασφάλειας, που δοκιμάζεται σε 20-80 εθελοντές, 2) το στάδιο της αποτελεσματικότητας, που δοκιμάζεται σε μερικές εκατοντάδες εθελοντές και 3) το στάδιο της συλλογής ευρύτερων δεδομένων σχετικά με το πώς αντιδρούν στην ουσία χιλιάδες εθελοντές.

 

Αντιαπαγόρευση: η έξοδος από τον θεραπευτικό σκοταδισμό

 

Τα διάφορα αντιαπαγορευτικά κινήματα και κυρίως οι εκστρατείες ενημέρωσης του ευρύτερου κοινού από ειδικούς επιστήμονες θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αποποινικοποίηση πολλών ψευδαισθησιογόνων ή και ψυχοδηλωτικών ουσιών των οποίων η χρήση σήμερα, ακόμη και για θεραπευτικούς σκοπούς, διώκεται από τον Νόμο.

 

Αυτό ακριβώς συνέβη σε 18 Πολιτείες των ΗΠΑ σε ό,τι αφορά στη θεραπευτική χρήση της μαριχουάνας. Αν όμως η μαριχουάνα ή το χασίς μπορούν να καταναλώνονται ιδιωτικά με σχετική ασφάλεια, δεν ισχύει το ίδιο με άλλες ισχυρότερες ψυχοδραστικές ουσίες. Κάτι που, από χιλιετίες, ήταν γνωστό και αναγνωρίζονταν από όλους τους αρχαίους πολιτισμούς: η διάνοιξη της συνείδησης και η ψυχοθεραπεία μέσω «μαγικών» ουσιών προϋπέθετε πάντα μια μυσταγωγική τελετουργία αλλά και έναν έμπειρο και σοφό οδηγό-θεραπευτή που επιβλέπει το ταξίδι στους τεχνητούς παραδείσους.

 

Στις μέρες μας τον ρόλο των σοφών σαμάνων τον έχουν αναλάβει –με ή παρά τη θέλησή τους– οι ψυχίατροι και οι ψυχοθεραπευτές, οι οποίοι με βάση την επίσημη παιδεία που έχουν αφομοιώσει είναι μάλλον απροετοίμαστοι να αναλάβουν τον νέο, εξαιρετικά απαιτητικό ρόλο τους: να επιβλέπουν χωρίς να επεμβαίνουν συνεχώς στις «νέες» θεραπευτικές πρακτικές που συνδυάζουν τη χρήση ψυχεδελικών ουσιών με την ομαδική ή ατομική ψυχοθεραπεία.

 

Μολονότι μόλις τώρα αρχίζει η πραγματική επιστημονική διερεύνηση της δράσης στον εγκέφαλο και των θεραπευτικών ιδιοτήτων πολλών ψυχεδελικών ουσιών, τα πρώτα αποτελέσματα είναι ήδη εξαιρετικά ενθαρρυντικά.

 

Ενας όλο και μεγαλύτερος αριθμός ειδικών –γιατροί, φαρμακολόγοι, νευροεπιστήμονες– είναι πεπεισμένοι ότι, σε σχέση με τις παραδοσιακές θεραπείες, οι ουσίες αυτές αποτελούν ένα πολύτιμο και κυρίως ένα πολύ πιο ασφαλές και αποτελεσματικό ιατρικό εργαλείο. Πολύ χαρακτηριστική και ιδιαίτερης σημασίας είναι η περίπτωση της ινδικής κάνναβης, δηλαδή της μαριχουάνας ή του χασίς, για τους εγκεφαλικούς και θεραπευτικούς μηχανισμούς δράσης της οποίας θα μιλήσουμε αναλυτικά στο επόμενο άρθρο μας.

 

……………………………………………………………………………………………………………………………..

 

Ερνστ Γιούνγκερ 

Ναρκωτικά και μέθη μετφ. Κωστής Παπαγιώργης  εκδ. Ινδικτος, σελ. 516

 

Τι θα πρέπει να περιμένει κανείς από ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο που αφηγείται τις προσωπικές περιπέτειες και τους πειραματισμούς με τα ναρκωτικά ενός από τους μεγαλύτερους Γερμανούς συγγραφείς και διανοούμενους του εικοστού αιώνα;

 

Σχεδόν τα πάντα, είναι η πρώτη απάντηση που έρχεται στον νου, αν λάβουμε υπόψη ότι είναι γραμμένο από ένα τόσο βαθύ, αντισυμβατικό, και ανήσυχο πνεύμα όπως ο Ερνστ Γιούνγκερ.

 

Πρόκειται για μια γοητευτική αυτοβιογραφία μεταμφιεσμένη σε σοβαρό δοκίμιο (και το αντίστροφο!), μια ιστορική και ταυτόχρονα προσωπική περιπλάνηση στο μαγικό όσο και διαχρονικό σύμπαν των «τεχνητών παραδείσων» και της μέθης, που γεννούν το αλκοόλ, τα παραδοσιακά ναρκωτικά και πιο πρόσφατες χημικές ψυχοδηλωτικές ουσίες. Η μεθυστική εμπειρία των απαγορευμένων ουσιών –από το χασίς ή τη μεσκαλίνη μέχρι το LSD– αποτελεί για τον Γιούνγκερ μια κυριολεκτικά χρυσή ευκαιρία για να ανακαλύψει ο ίδιος και, κατόπιν, να μεταφέρει στο κείμενό του τις βαθύτερες σκέψεις του σχετικά με την πάντα ανήσυχη και «φευγάτη» ανθρώπινη φύση.

 

Ενα μικρό αριστούργημα, εκπληκτικά μεταφρασμένο από έναν μεγάλο τεχνίτη της γλώσσας, τον Κωστή Παπαγιώργη. Ενα κείμενο στο οποίο ό,τι, ενδεχομένως, χάνεται σε επιστημονικές λεπτομέρειες κερδίζεται σε βάθος σκέψης και σε δύναμη περιγραφής της ανέκαθεν υπερβατικής και πανανθρώπινης εμπειρίας της μέθης!

 

Κλείνοντας αυτή την αναγκαστικά σύντομη παρουσίαση, δεν μπορούμε να αποφύγουμε το επίκαιρο όσο ποτέ ερώτημα: τι θα είχε συμβεί αν ο Γιούνγκερ δημοσίευε στη σημερινή Ελλάδα το αριστούργημά του, όπου ομολογεί όλες αυτές τις απαγορευμένες εμπειρίες; Προφανώς, θα τον έκλειναν φυλακή ισοβίως και χωρίς ελαφρυντικά!