Μνημονεύοντας τη Μέλπω Αξιώτη

 

Του Δημήτρη Γκιώνη

 

Ηταν από τα άτυπα μέλη της λογοτεχνικής–πολιτικής συντροφιάς, που προδικτατορικά συνάζονταν κάθε Πέμπτη στο διαμέρισμα της Ελλης Αλεξίου και του Μάρκου Αυγέρη, στην οδό Αλωπεκής στο Κολωνάκι. Καθόταν και παρακολουθούσε τους άλλους που μιλούσαν σιωπηρή, μ’ εκείνη τη χαρακτηριστική έκφραση που συναντάμε στις φωτογραφίες και στις προτομές που έχουν φιλοτεχνηθεί.

 

Θα ’λεγα πως η Μέλπω Αξιώτη (περί αυτής πρόκειται) ήταν απρόσιτη, αν δεν είχα ανταλλάξει κάποιες κουβέντες μαζί της, δηλώνοντας τον θαυμασμό μου για τα βιβλία της, ένα από τα οποία, ο «Εικοστός αιώνας» («Θεμέλιο», 1966), διατηρώ με την υπογραφή της – «με πολλή εκτίμηση». Επειτα έγινε η δικτατορία και σκόρπισαν όλοι, όπου μεταξύ εκείνων που «έφυγαν», πριν δουν το τέλος της τυραννίας, ήταν η Αξιώτη, κάτω από δραματικές συνθήκες – 22 Μαΐου 1973, πριν από 40 χρόνια, στα 70 της.

 

Εκ Μυκόνου

 

Περιπετειώδης ο βίος της. Γόνος εύπορης και λόγιας μυκονιάτικης οικογένειας, μοναχοκόρη και με δυο ετεροθαλή αδέλφια από ένα δεύτερο γάμο του πατέρα της. Σχολαρχείο Μυκόνου, Σχολή Ουρσουλίνων Τήνου κι ένας γάμος το 1929 με καθηγητή της, που κράτησε μόλις τέσσερα χρόνια. Υπάλληλος της Αγροτικής Τράπεζας στην Αθήνα, απ’ όπου απολύθηκε για τα φρονήματά της. Στο ΚΚΕ από το 1936 ώς το τέλος της. Και ως εκ τούτου: σε αναγκαστική υπερορία από το 1947, αρχικά στη Γαλλία, και στη συνέχεια Ανατολική Γερμανία – καθηγήτρια Ελληνικών και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε πανεπιστήμιο. Μετά Βαρσοβία, Σόφια, ώσπου το 1964 «έγινε δεκτή» στην Αθήνα.

 

Ηδη ωστόσο αναγνωρισμένη συγγραφέας – και εδώ και στο εξωτερικό. Μερικοί τίτλοι βιβλίων της: «Δύσκολες νύχτες», «Ελάτε να χορέψουμε Μαρία», «Αθήνα 1941-1945», «Εικοστός αιώνας», «Το σπίτι μου», «Η Κάδμω» (τα «Απαντά» της από τον «Κέδρο»).

 

Αναζητώντας κάποιες λιγότερο γνωστές μαρτυρίες για τον βίο της, απευθύνθηκα, έπειτα από σύσταση του συνάδελφου Γιώργου Βιδάλη, στον Μυκονιάτη εκπαιδευτικό και συγγραφέα Παναγιώτη Κουσαθανά, που μου έστειλε τρία βιβλία με αναφορές στην Αξιώτη.

 

Στο πρώτο, «Ορτσ’ αλά μπάντα – Αναδρομικός διάπλους στην παλιά Μύκονο» («Ινδικτος» και Δήμος Μυκόνου, 1986), περιλαμβάνονται δυο διηγήματα –τα πρώτα της Αξιώτη (1933 και 1934), στα τοπικά «Μυκονιάτικα χρονικά»- όπου διαφαίνεται το ταλέντο, που επιβεβαιώθηκε με τα κατοπινά γραφτά της. Και όπου μαζί με τα εγκώμια εισέπραξε και φαρμακερά σχόλια για το ιδιόρρυθμο ύφος της, που πάντως, κατά τον οξυδερκή υπερασπιστή της Γρηγόριο Ξενόπουλο, συνδυάζει «την πιο μοντέρνα μα και πιο θελκτική ασυναρτησία».

 

Στο δεύτερο, «Αξιοσημείωτες συναντήσεις» («Ινδικτος», 2011), ο Κουσαθανάς αφιερώνει στην Αξιώτη «Το λίκνο της χρυσαλίδας», αναφερόμενος αρχικά στη γνωριμία με το έργο της και στη συνέχεια με την ίδια, ενώ δεν παραλείπει να σταθεί στη συμπεριφορά συμπατριωτών της, προφανώς ιδεολογικών αντιπάλων, που περιέλουσαν την προτομή της με κόκκινη μελάνη. Ωστόσο η προτομή, έργο του Τηνιακού Πραξιτέλη Τζανουλίνου, που στήθηκε από τον δήμο το 1990, βρίσκεται σώα στην πλατεία της περιοχής Ανω Μύλοι, ενώ έχει δοθεί τ’ όνομά της σε δρόμο της Χώρας.

 

Εγκατάλειψη

 

Περνάω στο τρίτο βιβλίο, «Γράμματα στη Μέλπω από τον ετεροθαλή αδελφό της Πανάγο Αξιώτη» (έκδοση της εφημερίδας «Η Μυκονιάτικη», 1997), που επιμελείται ο Κουσαθανάς. Εφτά γράμματα αγάπης, μεταξύ 1960–1964, που διασώθηκαν από την ίδια τη Μέλπω, αλλά όχι και οι απαντήσεις της.

 

Στο ίδιο ωστόσο βιβλίο υπάρχει κι ένα επίμετρο με 16 γράμματα της Μέλπως από τη Μύκονο προς την εκδότρια και φίλη της Νανά Καλλιανέση (την κυρά του «Κέδρου»), το πρώτο το 1966, τα υπόλοιπα μεταξύ 1970–1971.

 

«Η σχέση της Μέλπως με τον αδελφό της, σχέση αγάπης και ειλικρίνειας όταν ο Πανάγος έστελνε τα γράμματα στην εξόριστη αδελφή, έχει φθαρεί – ο Πανάγος από κάποια στιγμή και ύστερα αδιαφόρησε για τη Μέλπω» γράφει ο Κουσαθανάς. Απαντοχή, απ’ ό,τι φαίνεται, η Καλλιανέση. «Ζητιανεύει δανεικά, περιγράφει με λεπτομέρειες την κακή κατάσταση της υγείας της». Και: «Αν είχα το κουράγιο να βάλω τέρμα στη ζωή μου, θα ήταν η μοναδική λύση».

 

Εσβησε αποδυναμωμένη σε ίδρυμα ηλικιωμένων. «Στη Μέλπω Αξιώτη κλάψαμε το μεγάλο ταλέντο της, που είχε σβήσει μέσα στην εγκατάλειψη» γράφει η Ελλη Αλεξίου στο βιβλίο της «Από πολύ κοντά» («Καστανιώτης», 1979).

 

…………………………………………………………………………………………………………….

 

Στο πλαίσιο

 

ΘΑ ΜΠΟΡΟΥ ΣΕ να είναι μια αναβάθμιση αυτή του Πάνου Παναγιωτόπουλου.  Από Εθνικής Αμυνας,  υπουργός Πολιτισμού. Πολύ περισσότερο έπειτα από την ακατανόητη έκπτωση του ΥΠΠΟ, με τον μαστροχαλαστή προκάτοχο. Αλλά εδώ δεν έκαναν πράμα κοτζάμ οικογενειακοί προκάτοχοι: Κώστας Καραμανλής, Ντόρα Μπακογιάννη, Μιχάλης Λιάπης. Κι από κοντά άλλοι επιφανείς: Τζαννής Τζαννετάκης, Ευάγγελος Βενιζέλος, Αντώνης Σαμαράς. Στα λόγια (τα ψεύτικα, τα μεγάλα) ο «πολιτισμός – βαριά βιομηχανία». Αν δεν υπήρχε μια Μελίνα, κανένας στα ξένα δεν θα ήξερε ότι η χώρα που καυχιέται πως γέννησε τον πολιτισμό, έχει ΥΠΠΟ. Εν αναμονή, εν πάση περιπτώσει.

 

ΣΤΑ ΜΑΥ ΡΑ πάντα τα δημόσια κανάλια, με μετέωρο το ερώτημα τι θα διαδεχθεί τη μαυρίλα. Αυτονόητη η ευαισθησία για τον απόβλητο από τα ιδιωτικά πολιτισμό, που πάντως -ας το πούμε κι αυτό- δεν τον είχαν περί πολλού και τα δημόσια. Ολο και λιγότερες οι σχετικές εκπομπές και σε άβολες ώρες όσες είχαν απομείνει. (Και πώς να μην είναι, όταν, ενδεικτικά, ο τελευταίος
επικεφαλής, επιλογή του ίδιου του πρωθυπουργού, είχε διαπρέψει στον χαβαλέ.)

 

ΧΡΕΙΑ ΣΤΗΚΕ ΝΑ διαβάσω το περασμένο Σάββατο τον γείτονα Γιάννη Ξανθούλη, για να πάρω περισσότερο χαμπάρι πόσο έχουν φυράνει τα θεατρικά μας καλοκαίρια. Πού οι παλιές επιθεωρήσεις και οι κωμωδίες – και να πεις ότι και τότε δεν υπήρχε ανέχεια. Τι απομένει; Οι επαναλαμβανόμενες τηλεοπτικές –τάχα- κωμωδίες, με τους συνήθεις γουρλομάτηδες, ενώ δεν
πάνε πίσω και κάποιες αμερικανικές, με τα μηχανήματα να ξεραίνονται στα γέλια με τις κρυάδες τους. Τα δράματα τα έχουν αναλάβει οι Τούρκοι.ΚΑΙ… Μέτρα χωρίς μέτρον.

 
d ghionis @otene t .gr