Πίτερ Κάρεϊ «Η χημεία των δακρύων»
Μυθιστόρημα, Μετάφραση Αργυρώ Μαντόγλου Ψυχογιός, 2013, σελ. 297
Ισμαήλ Κανταρέ «Η αποκλεισμένη»
Μυθιστόρημα, Μετάφραση Νίκος Αναγνώστου Μεταίχμιο, 2013, σελ. 212
Του Χρίστου Κυθρεώτη
Η Κάθριν, η ηρωίδα στο τελευταίο μυθιστόρημα του δις βραβευμένου με Μπούκερ Πίτερ Κάρεϊ («Η χημεία των δακρύων», σε ανάγλυφη μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου), διατηρεί για πάνω από μία δεκαετία παράνομη σχέση με έναν συνάδελφό της στο Μουσείο Σουίνμπερν. Οταν εκείνος πεθαίνει ξαφνικά, η Κάθριν βυθίζεται σε ένα πένθος που μοιάζει αδιέξοδο, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να εκδηλωθεί ανοιχτά ούτε να εκτονωθεί μέσω των καθιερωμένων κοινωνικών συμβάσεων. Ο προϊστάμενός της, ο Πολυμήχανος Κρόφτι, επιχειρώντας να τη βοηθήσει να ξεπεράσει τη δύσκολη κατάσταση, της αναθέτει το έργο της επανασυναρμολόγησης ενός εξαιρετικά περίπλοκου, ιδιοφυούς μηχανισμού, τα κομμάτια του οποίου καταφτάνουν σε κούτες στο γραφείο της – μαζί με έντεκα τετράδια, γεμάτα με τις γραμμένες τον δέκατο ένατο αιώνα ημερολογιακές σημειώσεις του Χένρι Μπράντλινγκ.
Τρομοκρατημένος μπροστά στο ενδεχόμενο να χάσει τον άρρωστο γιο του (όπως έχει ήδη χάσει το πρώτο του παιδί), ο Χένρι Μπράντλινγκ προσπαθεί να τον κρατήσει στη ζωή εξάπτοντας την περιέργειά του – την οποία θεωρεί ως τον πιο ισχυρό του σύμμαχο απέναντι στον θάνατο. Ετσι, ταξιδεύει στη Γερμανία προκειμένου να βρει κάποιον ικανό μηχανικό και να του αναθέσει να κατασκευάσει τη «Νήσσα του Βοκανσόν», ένα περίπλοκο αυτόματο που σκοπεύει να προσφέρει σαν δώρο στον γιο του. Καθώς αλλόκοτα περιστατικά και μυστηριώδεις χαρακτήρες παρεισφρέουν στις ημερολογιακές εγγραφές του Μπράντιλινγκ, η «Νήσσα» μετατρέπεται τελικά σε κύκνο και το συγκεκριμένο νήμα της αφήγησης αποκτά σταδιακά τα χαρακτηριστικά ενός σκοτεινού παραμυθιού.
Παρά το γεγονός ότι σε ορισμένα σημεία οι αφηγηματικές φωνές χάνουν τη δύναμή τους, εμμένοντας σε μία διαρκή δήλωση των συναισθημάτων τους, ή ότι το σασπένς στην αφήγηση του Χένρι γίνεται κατά τόπους υπερβολικά τεχνικό, ο Κάρεϊ καταφέρνει να συναιρέσει το θέμα και την τεχνική του, στήνοντας και ο ίδιος έναν ιδιοφυή μηχανισμό. Αναπτύσσοντας παράλληλα τις αφηγήσεις της Κάθριν και του Χένρι, δημιουργεί ανάγλυφες αναλογίες μεταξύ τους και εξερευνά με οξυδέρκεια την γκρίζα ζώνη ανάμεσα στη ζωή και σε αυτό που τη μιμείται. Η ειδοποιός διαφορά αποδεικνύεται πως είναι αυτό που σε διάφορα σημεία του μυθιστορήματος αποκαλείται ψυχή – την οποία όμως δεν τεκμαίρεται ότι κατέχουν ή αξίζουν όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, τουλάχιστον όχι χωρίς να προσπαθήσουν γι’ αυτό.
Βραβευμένος επίσης με το βραβείο Μπούκερ (στη διεθνή του εκδοχή), καθώς και με άλλα σημαντικά διεθνή βραβεία, ο Αλβανός συγγραφέας Ισμαήλ Κανταρέ, αφού διέγραψε μια αμφιλεγόμενη συγγραφική και πολιτική πορεία κατά την κομμουνιστική περίοδο της Αλβανίας, κέρδισε σχετικά νωρίς τη διεθνή αναγνώριση. Στο μυθιστόρημά του «Η αποκλεισμένη» (βραβείο Balkanika 2009), που κυκλοφορεί φέτος στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Νίκου Αναγνώστου, μεταφέρει τη δράση στη σκοτεινή περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος, στην εποχή των επιτροπών και των ανακρίσεων, των παρακολουθήσεων και των καταδοτών.
Ο κεντρικός ήρωας, ο θεατρικός συγγραφέας Ρουντιάν Στέφα, του οποίου το τελευταίο θεατρικό έχει σκαλώσει στα φίλτρα της λογοκρισίας του καθεστώτος, βρίσκεται ξαφνικά εμπλεγμένος σε μία μυστηριώδη υπόθεση αυτοκτονίας. Η αρχική του σύνδεση με το γεγονός αφορά την ερωτική σχέση που διατηρούσε με τη Μιγκένα, μια νεαρή κοπέλα που του ζήτησε σε μια εκδήλωση να υπογράψει ένα βιβλίο του για λογαριασμό μιας φίλης της και μεγάλης θαυμάστριας του Ρουντιάν, η οποία ζει στην επαρχία. Η θαυμάστρια του συγγραφέα, Λίντα Μπ., αποδεικνύεται ότι ανήκει σε οικογένεια «θιγμένων» απ’ το καθεστώς και διανύει περίοδο πενταετούς εκτοπισμού, στη διάρκεια του οποίου δεν της επιτρέπεται να βρεθεί στα Τίρανα. Ο αποκλεισμός της βιώνεται από την ίδια (αλλά και παραλληλίζεται από τον Κανταρέ) ως θάνατος. Σε μια ειρωνική αντιστροφή της ζωής και του θανάτου, η κοπέλα εύχεται να προσβληθεί από καρκίνο του μαστού, γιατί κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν την έστω σύντομη επίσκεψή της σε νοσοκομείο των Τιράνων, ενώ, όταν ο γιατρός τής ανακοινώνει πως είναι υγιής, εκείνη αντιμετωπίζει την είδηση σαν θανατική καταδίκη.
Παρόμοιες ειρωνικές εξελίξεις και περιπλοκές διατρέχουν όλο το μυθιστόρημα, μαζί με έναν ευρηματικό παραλληλισμό προς τον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Καθώς η πλοκή προχωρά, μέσα από ανακρίσεις, εμβόλιμα αποσπάσματα του επίμαχου θεατρικού έργου και εσωτερικούς μονολόγους του συγγραφέα, αποκαλύπτεται βαθμιαία το βάθος της ακούσιας εμπλοκής του Ρουντιάν στην υπόθεση, ενώ ο ασφυκτικός έλεγχος του καθεστώτος στη ζωή των ανθρώπων αποτυπώνεται από τον Κανταρέ σαν μηχανισμός που, μέσα από τις αλυσιδωτές του συνέπειες, παράγει τελικά ενοχή.
