Θα έλεγε κανείς ότι η είδηση «η Tate Modern οργανώνει για πρώτη φορά ρετροσπεκτίβα Αφρικανού καλλιτέχνη» έρχεται από περασμένες δεκαετίες. Κι όμως, είναι λίγων μόνο ημερών. Στις 3 Ιουλίου άνοιξε η έκθεση του 80χρονου Σουδανού Ιμπραήμ ελ-Σαλαχί στον λονδρέζικο ναό της σύγχρονης τέχνης. Η Tate Modern συναγωνίζεται το MoMA και το Πομπιντού και ο αφρικανικός μοντερνισμός παίρνει με καθυστέρηση τη θέση του στην ιστορία.
«Eίναι ωραίο να γυρνάς από το κρύο έπειτα από τόσο καιρό», λέει στην «Γκάρντιαν» ο ζωγράφος. Από το 1998 ζει στην Οξφόρδη με τη δεύτερη σύζυγό του, Βρετανή ανθρωπολόγο. «Για δεκαετίες οι Αφρικανοί καλλιτέχνες δουλεύαμε στο κενό. Το 2011 πήγα στο Αλγέρι για τα εγκαίνια μιας μοντέρνας γκαλερί. Περιμέναμε και περιμέναμε. Τελικά μας είπαν ότι ματαιώνονται γιατί δεν δέχτηκαν να παρευρεθούν οι υπουργοί Πολιτισμού των αφρικανικών χωρών. Τέτοιες καταστάσεις αντιμετωπίζουμε. Τώρα, επιτέλους, νιώθω σαν να ανοίγει μια πόρτα».
Ο αφρικανικός μοντερνισμός ήταν πάντα παραμελημένος σε σύγκριση με την παραδοσιακή τέχνη της ηπείρου, που είχε τροφοδοτήσει κάθε πρωτοπόρο καλλιτεχνικό κίνημα. Και οι πίνακες του Ιμπραήμ ελ-Σαλαχί, ένα είδος αφρικανικού σουρεαλισμού, στον αφρικανικό και αραβικό κόσμο έχουν τις ρίζες τους. Η πρώτη του επαφή με την τέχνη ήταν στο ισλαμικό σχολείο του πατέρα του στο Σουδάν –διακοσμούσε τις πλάκες πάνω στις οποίες οι μαθητές αντέγραφαν το Κοράνι. Σπούδασε στο Gordon Memorial College του Χαρτούμ, αλλά μια υποτροφία τη δεκαετία του ’50 για τη Slade Art School του Λονδίνου τον καθόρισε. Ακριβώς όπως ο Εμέ Σεζέρ και ο Λεοπόλντ Σενγκόρ, ανακάλυψε και σφυρηλάτησε την αφρικανική του ταυτότητα αφού πρώτα ήρθε σε επαφή με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, τον Σεζάν και τον Τζιότο.
Οταν επέστρεψε στο Σουδάν το 1957 προσγειώθηκε. Επί δύο χρόνια έκανε εκθέσεις με πορτρέτα, γυμνά, νεκρές φύσεις, που κανέναν δεν ενδιέφεραν. «Ερχονταν μόνο στα εγκαίνια για τα αναψυκτικά», λέει. Αρχισε να κοιτά γύρω του. Για να καταλάβει. Είδε ότι παντού, σε σπίτια, μαγαζιά και γραφεία, υπήρχε μόνο ισλαμική καλλιγραφία και διακόσμηση.
Αρχισε να προσθέτει μικρές αραβικές επιγραφές στο κάτω μέρος των έργων του, «σαν γραμματόσημα», και ο κόσμος τον πρόσεξε. Απλωσε τα γράμματα σε όλον τον καμβά, τα έσπασε για να βρει το νόημά τους, το μυστικό τους. «Ανοιξα το κουτί της Πανδώρας», λέει. «Σχήματα ζώων, ανθρώπων, φυτών ξεπήδησαν από τα αφηρημένα σύμβολα. Τότε άρχισα πραγματικά να δουλεύω με ένα πνεύμα που δεν φανταζόμουνα ότι είχα».
Τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν εύκολα. Μέχρι και στη φυλακή τον έριξαν το 1977, ενώ ήταν υφυπουργός Πολιτισμού του καθεστώτος Νιμεϊρί, για δήθεν ανάμιξη σε πραξικόπημα. Οταν απελευθερώθηκε αναγκάστηκε να πάει στο Κατάρ για να στήσει ένα υπουργείο Πολιτισμού. Είκοσι ένα χρόνια, που έμεινε εκεί, δεν είπε σε κανέναν ότι είναι καλλιτέχνης.
* Διάρκεια μέχρι 22 Σεπτεμβρίου.
Επιμ.: Β. Γεωργ.
