Το μουσικό ακρόαμα, που υλοποίησαν οι μπαρόκ Latinitas Nostra και ομάδα εκλεκτών παραδοσιακών μουσικών, λειτούργησε συναρπαστικά κι ας μην ήταν δίχως ρίσκα. Το πέρασμα από το ένα ρεπερτόριο στο άλλο και οι εμβόλιμες αφηγήσεις ταξιδευτών από την τουρκο-κρατούμενη Ελλάδα στην Κωνσταντινούπολη πήραν στο τέλος χαρακτήρα εκστατικής μέθεξης. Να ’ταν κι άλλο!
Του Γιάννη Σβώλου
Μια πρώτη ένδειξη της τολμηρά διευρυμένης οπτικής, με την οποία ο τσεμπαλίστας Μάρκελλος Χρυσικόπουλος προσεγγίζει την παλιά μουσική, είχαμε πάρει τα περασμένα Χριστούγεννα. Τότε, σε μια συναυλία (Παλλάς, 31/12/2012), που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη, είχε συνδυάσει σε ακρόαμα διεγερτικά θεατρικής ροής αποσπάσματα από «Leçons de ténèbres» του γαλλικού μπαρόκ με αναγνώσεις από τις «Αναμνήσεις» του Αβά ντε Σουαζί και την «Ιουστίνη» του Nτε Σαντ.
Πιο πρόσφατα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, ο ίδιος και ο γκαμπίστας Ανδρέας Λινός προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα, αποτολμώντας μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνάντηση Δύσης-Ανατολής (23/6/2013). Το μουσικό ακρόαμα, που υλοποίησαν οι Latinitas Nostra και ομάδα εκλεκτών παραδοσιακών μουσικών, «πάτησε» στη συγχρονικότητα των δύο κόσμων και ακολούθησε ως αφηγηματικό άξονα τις αναμνήσεις του Αγγλου Τόμας Ντάλαμ, τον οποίο η βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ έστειλε να παραδώσει ένα εκκλησιαστικό όργανο ως δώρο στον σουλτάνο Μωάμεθ Γ΄. Αυτό που ακούσαμε -και που λειτούργησε συναρπαστικά!- ήταν μια εναλλαγή μουσικών ακουσμάτων της εποχής του Σέξπιρ από την Ελισαβετιανή Αγγλία και το αυλικό περιβάλλον της Οθωμανικής Ανατολής˙ ενδιάμεσα ο Σπύρος Σακκάς διάβαζε με άκρως επιτηδευμένη, θεατρική απαγγελία καταγραμμένες εντυπώσεις του Ντάλαμ και άλλων Αγγλων ταξιδευτών από την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και την Κωνσταντινούπολη/Ιστανμπούλ.
Αποσπάσματα από τα διάσημα «Επτά δάκρυα» του Ντόουλαντ και συνθέσεις του Χόλμπορν ακούστηκαν εναλλάξ προς εκτενή κομμάτια του Νικολάκη (19ος αι.), του Ğazı Giray Khan (16ος -17ος αι.), και του Ζαχαρία Χαντεντέ (18ος αι.), όλα τους μέρη μακράς, αργά εξελισσόμενης οθωμανικής παράδοσης με καταβολές στον 17ο αιώνα. Η μουσική βραδιά ολοκληρώθηκε με μια ομαδική σύμπραξη, στην οποία όλοι μαζί οι μουσικοί αυτοσχεδίασαν επάνω στο μουσικό υλικό του Ντόουλαντ.
Πώς αποτιμά κανείς μια τέτοια εκδήλωση; Εδώ, βεβαίως, αντικείμενο ενδιαφέροντος δεν είναι αυτή καθ’ εαυτή η εκτέλεση των κομματιών -που ούτως ή άλλως ήταν άριστη- αλλά το αν η πρόταση λειτούργησε και πόσο. Το εγχείρημα του να συρθούν σε εφαπτομενική αντιπαράθεση οι δυο μουσικοί κόσμοι δεν ήταν δίχως ρίσκα. Αρμονίες και ακροαματικές λογικές διαφέρουν αρκετά, επιπλέον η αίσθηση του ιστορικού χρόνου και της παράδοσης λειτουργούν τελείως διαφορετικά στον καθένα˙ από την άλλη, υπάρχουν αισθητές αναλογίες ενώ αμφότεροι διατηρούν ακόμη αρκετά κοινά στοιχεία –αυτοσχεδιασμός, εσωστρεφής ομαδική μουσική πράξη κ.λπ.- ώστε η συνάντηση να μην είναι ανέφικτη.
Η βραδιά ξεκίνησε σε χαμηλή θερμοκρασία, που βαθμιαία, μέσα από τις προσεκτικά διαλεγμένες αφηγήσεις και τις υποδόρια μελαγχολικές/στοχαστικές διαθέσεις των μουσικών κομματιών, ανέβηκε προσλαμβάνοντας στο τέλος χαρακτήρα εκστατικής μέθεξης. Κατά τη μετακίνηση από το ένα ρεπερτόριο στο άλλο, το ξάφνιασμα από τη συνάντηση τονικής-τροπικής αρμονίας και η εναλλαγή στις ηχοχρωματικές παλέτες των οργάνων φώτιζαν αμφίπλευρα και με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τρόπο τις εκτελούμενες μουσικές: γιαϊλί ταμπούρ, ούτι και βιόλες ντα γκάμπα, λαούτο, κανονάκι, νέι και εκκλησιαστικό όργανο, ηδυπαθής κόντρα-τενόρος (Νίκος Σπανός) και κατανυκτικό τραγούδι ψαλτικού ήθους (Ευγένιος Βούλγαρης).
Ταυτόχρονα, οι εμβόλιμες αφηγήσεις υπενθύμισαν καίρια –εδώ η αποστασιοποίηση της υπερεπιτηδευμένης απαγγελίας του Σακκά λειτούργησε τέλεια- τα αγεφύρωτα, αντιθετικά δεδομένα του βίου Χριστιανικής Δύσης και Οθωμανικής Ανατολής, σε μια εποχή όπου οι έννοιες της αποστασιοποιημένης διαπολιτισμικής θεώρησης και της αποδοχής του «Αλλου» δεν είχαν ακόμη αναδυθεί. Το ακροατήριο, που γέμισε στο 100% τον χώρο «Δ» της Πειραιώς 260, φάνηκε να απολαμβάνει κάθε νότα, κάθε λέξη, κάθε ξάφνιασμα.
Μια μουσική βραδιά για καλλιεργημένους, απροκατάληπτους ακροατές με διευρυμένη προσληπτικότητα, η οποία μίλησε έξυπνα και με περισσή ευγένεια στα κληρονομημένα μας γονίδια προσπερνώντας τα διλήμματα. Να ’ταν κι άλλο!
